Дауыстап оқу

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Тақырыбы: «Оқудың
түрлері және оқу сапалары»
Қабылдаған: Елмуратова А.С.

Орындаған: Юсупов

Тобы:
10ж
Шымкент 2021 жыл
Мақсаты:
Әдебиеттік оқу әдістемесіндегі
оқудың түрлері және оқу сапалары
туралы түсінік беру. Оқушылардың
оқу дағдылары мен оқу сабақтарында
жіберетін қателерімен таныстыру,
теориялық білімін жетілдіру.
Әдебиеттік оқудың екі түрі бар.
Бұл оқудың екеуі де бастауыш сыныпта
қолданылып, дамытылады.

Дауыстап оқу
Оқудың
түрлері Іштей оқу
Сауат ашу кезеңінде дауыстап оқу іске
асырылады. Ол 1-2-сынып оқушыларына тән.
Іштен оқу да қолданылады. Бірақ іштен оқу
1-сынып оқушыларының оқу деңгейін
тексеруге, олардың жіберген қателерін
түзетуге мүмкіндік бермейді. Ал дауыстап
оқыту арқылы олардың оқу сапаларын
байқауға болады. Сондықтан сауат ашу
кезеңінде дауыстап оқу қолданылады.
Әліппеден кейінгі кезеңде іштен оқуға дағдыландыра
бастау қажет. Іштен оқуға үйрету маңызды.
Себебі, дауыстап қана оқып үйренген бала орта
буынға көшкен кезде қиыншылыққа ұшырайды:
1. Ол оқуы үшін жеке өзі ғана болуды қажет етеді.
Дауыстап оқыса, басқаларға кедергі жасайды.Оқу
залдарында сабаққа дайындалу қиынға түседі.
2. Оқу шапшаңдығы дамымайды. Себебі оқу
жылдамдығы іштен оқу барысында қалыптасады.
Мысалы: 2-сыныпта оқу жылдамдығы дауыстап оқуда
минутына 35-50 сөз болса, іштен оқығанда
45-60 сөз болады. 3-сыныпта дауыстап оқығанда
60-75 сөз болса, іштен оқығанда 80-100 сөз болады.
2,3,4-сыныптарда оқудың екі түрі
де қатар қолданылады.
Ал 3,4-сыныптарда көбіне іштен
оқуға көңіл бөлінуі қажет. Мұғалім
оқудың екі түрін де іске асыру
барысында оқу сапаларына да баса
назар аударуы қажет.
Арнайы түзету мектебінде кең тараған
оқу түрі – дауыстап оқу.
Психологтардың зерттеуінше дауыстап
оқу материалды түсінуге жағдай жасайды.
Бұл жағдай жоғарғы және төменгі сынып
аралығында да таралған. Оның себебі
оқушылар мәтінді көріп қана қоймайды,
айтады және естиді. Дауыс мәнеріне көңіл
аударып оқу, оқушылардың мәтінді түсініп
оқуына көмектеседі.
Дауыстап оқу мұғалімге оқушылардың жүргізіп
оқу мәнерін көрсету, сөйлеу тілінің ерекшеліктерін
анықтауға көмектеседі. Оқушылардың дауыстап
оқуын әрдайым қадағалап отыру, бірінші орында
оның дұрыс оқылуына жағдай жасайды.
Дегенменде, оқытудың бұл түрі әрқашан қолайлы
және үнемді болмайды, себебі оқытудың жай
түрі дауыстап оқуға қарағанда – есе тезірек.
Балаларды өмірге дайындай отырып, оқудың
бұл түрін қолдана білуге үйретуіміз
керек. Оқушыларға мұғалімні көмегінсіз мәтінді
оқу үлкен қиындық тудырады.
Дауыстап оқу түрінің қызықты салыстырмалы
мәліметтері М.Ф.Гнездилованың «Арнайы
мектептерде қазақ тілі пәнін оқытудың
әдістемесі» аты кітабында жазылған:
екінші сынып оқушысының дауыстап оқудың
мазмұнына байланысты қойылған сұрақтарға берген
дұрыс жауабы 42%-ды құрады, үнсіз оқудан соң –
26%; үшінші сынып оқушысы дауыстап оқудан соң
сұрақтардың 60% - а дұрыс жауап берді, үнсіз
оқудан соң – 33%. Оқушылар тек төртінші
сыныптан бастап дауыстап оқуды өз бетінше
үйренеді.
Ақыл – ойында бұзылысы бар балаларға арналған мектеп
оқушыларына қарағанда жалпы мектеп оқушыларының
нәтежиелері жоғары болады. Интеллектісі қалыпты
оқушылардың екінші сыныптан бастап ақ өз бетінше дауыстап
оқуды үйренеді және түсінік айтуға машықтанады.

Арнайы мектеп оқушыларының мәтінді өз бетінше оқып, түсінік
қалыптастыру қаншалықты қиын болсада, оны қалыптастыруға
жағдай жасау қажет. Дайындық кезеңі бірінші сыныптан
бастап жүрседе, жұмыстың басында бағдарлама оқытудың
үшінші жылының екінші жартысына ыңғайлап қойылады. Онда
оқушылар мәтіннен суретке сай немесе мұғалім қойған сұраққа
жауап іздейді. Үшінші сыныпта өз бетінше оқу түрі
қалыптасады. Бұған дейін оқушылар дауыстап оқу
техникасымен танысады және бүтіндей оқуды үйренеді.
Үшінші сыныпта өз бетінше оқу түрінің құрылымы
барынша қарапайым болуы керек.
Жоғары сыныптарда мұғалім алдын-ала
түсіндіретін қиын сөздерді пайдалануға болады.
Дегенмен таныс емес сөздердіңсаны коп болмауы
керек. Бастапқыда оқушылар өз бетінше оқу түрін
қолданғанда дауыстап оқуға ыңғайланып тұрады,
сондықтан сыбырлап оқу түрі сақталалады.

Оқушылар өз ішінен оқуды ұғыну үшін, дәрежелеріне
байланысты әртүрлі қиын тапсырмаларды қолданса
болады. Ережеге сәйкес ол тапсырмаларды мәтінді
үнсіз оқудың алдында береді:
1. Карточкада жазылған 2. Мәтіннің ішінен
тапсырманы оқып, тақтада жазылған екі, үш
оны орында. сұрақтың жауабын тап.

3. Тақтада жазылған
бірнеше сұрақтарға жауап 4. Мазмұндама
беруге дайындал. айтуға дайындал.

5. Өзіңнің мүлдем
6. Көрсетілген жоспарға
түсінбейтін сөзіңді
сай мәтінді бөл.
таңдап жаз.

7. Мәтінді өз бетіңше
бөлшектерге бөл.
Бастапқы оқыту кезеңінде іштей оқу түрін өз бетінше қолдану
таңдалған мәтінді дауыстап оқуға негіз болады. Оқушылар
таңдалған мәтін ішінен үзінді оқи отырып, көрсетілген қиын
тапсырмалардың бірін орындайды. Оқушыларға өз ішінен
оқитын үзінді түсінікті болуы үшін мәтіннің көрсетілген негізгі
бөлігін мұғалім оқиды. Осылайша үшінші сыныпта мұғалім
балалардың көңілін сюжетке аудара отырып әңгіменің бірнеше
абзацын оқиды. Соңғы екі абзацты оқушыларға өз ішінен оқуды
тапсырады. Сөйтіп бірнеше сұрақтар қояды. Әңгімені оқыр
алдында дайындық кезеңі үшінші сынып оқуыларына мәтінді өз
бетінше оқуға және сұрақтарға жауап беруге көмектеседі.

Төртінші сыныптан бастап өз ішінен оқитын мәтіннің көлемі
өседі. Дегенмен үнсіз оқу түрі сақталады. Өз бетінше оқудың
толық түрі жаттығуға арналған арнайы мәтінде қолданылады.
Дұрыс оқу Түсініп оқу

Оқу сапалары

Мәнерлеп Шапшаң
оқу оқу
Дұрыс оқу
Дұрыс оқуға үйрету негізі алғашқы оқу-жазуға үйрету кезден басталады.
Дұрыс оқу үшін оқушылар мына талаптарды орындауы қажет:
1. Сөзді оқығанда әріптеп оқымай, буындап, буындарды жалғастырып
оқу. Мысалы: ша-на-лар, то-қу. Мұнда балалар сөздің сыртқы түрін ғана
меңгеріп, мағынасын түсінбей оқитын болса, дер кезінде түсіндіріп, түзетіп,
сөзді буынға бөлгенде дұрыс бөліп оқуға жаттықтырып, дағдыландыру қажет.
2. Оқып тұрған сөздің не алдынан, не артынан, не ортасынан артық
дыбыс қоспай, не түсірмей оқу, ұқсас дыбыспен ауыстырмай оқу.
3. Бір дыбысты не буынды ұзақ созып, не екі рет айтпау:
аа-на, баа-ла, а-на-на, ба-ба-ла.
4. Бір сөз орнына екінші бір сөзді айтпау (мағынасына сәйкес келетін),
сөйлем соңындағы сөзді, буынды жұтып қоймау.
5. Ұқсас дыбыстарды, тілі келмейтін дыбыстарды ауыстырмау.
Түсініп оқу
Түсініп оқу – оқыған сөз немесе сөйлемнің мағынасын,
ондағы айтылған ойды дұрыс түсініп, оны екінші бөлімде
айтылған оймен байланыстыруы, оқылған мәтін
мазмұнын анық, терең ұғынуы.
Түсініп оқу дұрыс оқу сапасы арқылы іске асады. Түсініп
оқу барысында оқушыларда елес, ұғым, бейне, жоғары
сезімдер пайда болады. Түсініп оқуға дағдыландырудың
маңызды бір жолы – кіріспе әңгіме. Сонымен қатар
оқудың алдында саяхатқа шығу, тәжірибе, бақылау
жасау да түсініп оқуға дағдыландырады. Қорытынды
әңгіме де оқушының түсініп оқуына септігін тигізеді.
Жаңа материалды түсініп қабылдау үшін сабақ
үстінде жүргізілетін жұмыстар:
1. Кіріспе әдгіме.
2. Мұғалімнің мәтінді тұтас баяндауы не оқып беруі.
3. Сөздік жұмысы.
4. Бөлім-бөлім бойынша оқушыларға дауыстатып оқыту.
5. Сұрақ-жауап арқылы не түсінгендерін, қалай түсінгендерін байқау.
6. Іштен оқу.
7. Қажетті жағдайда оқудың басқа түрлерін іске асыру. Мысалы: рөлге бөліп
оқу, теріп оқу, бөлімге бөліп оқу.
8. Түсінгендері бойынша бөлімге ат қою, мазмұндық сурет салу, мазмұнына
сәйкес мақал-мәтел айту.
9. Осы әңгімеге ұқсас, идеялық ойын аша түсетін қосымша әңгімеге өлең, т.б.
айту.
10. Мәтінді қалай қабылдағанын байқау, алған білімін білікке айналдыруға
бағытталған қорытынды әңгімеге өткізу.
Мәнерлеп оқу
Мәнерлеп оқу – бастауыш сынып оқушыларын дұрыс оқуға үйрету
үшін қойылатын талаптың бірі. Дауыс интонациясын сақтап оқығанда
ғана бала дұрыс оқиды әрі оқығанын түсінеді. Оқудың сапалары
бірімен-бірі тығыз байланысты, бірін-бірі толықтырып отырады.
Түсініп оқу үшін дұрыс оқу керек. Мәнерлеп оқу үшін оқып отырғанын
түсіну керек. Мәнерлі оқылмаса, дұрыс оқыды дей алмаймыз. Ендеше
бастауыш сыныпта мәнерлеп оқуға үйрету сауат ашу кезеңінен
басталады. Сауат ашу кезеңінің дайындық сатысынан бастап сөйлеуге
үйретеміз. Ал оның басты үлгісі – мұғалімнің өзінің дауыс
интонациясы. Мәнерлеп оқу дегеніміз – дұрыс оқу, сонымен бірге дауыс
интонациясы арқылы сөйлем не мәтіндегі негізгі ойды жеткізу,
мазмұндық ой екпінін қоя білу, кейіпкер көңіл-күйін сезіне оқу. Екінші
сөзбен айтқанда, қарапайым сөйлеу тіліне жақын, еркін оқу, дауысты
құбылтып, тындаушысына әсерлі етіп жеткізу.
Мәнерлеп оқуда басты 3 міндет
орындалады:
1. Оқушылар шығарманың
мазмұнын түсінеді.
2.Шығармадағы кейіпкерлер
қайта жасалады.
3.Шығармадағы көңіл-күй
көтеріледі.
Мәнерлеп оқуда дауыс ырғағы – интонацияның орны бөлек.
Интонация дегеніміз – сөйлеу сазы. Ол
сөйлеудің ритмі мен үнін,дауыстың бірде жоғарылап, бірде
төмендеуін білдіреді. Интонация мына элементтерден
тұрады.Сөз екпіні және ой екпіні. Сөз екпіні – фразалық
екпін,ал ой екпіні – логикалық екпін. Сонымен, көркем сөз
оқушы адамның шығармадағы кейіпкерлердің көңіл-күйі,
ішкі сезімін, жан-дүниесін тыңдаушыға сан алуан дауыс
сазы арқылы жеткізуін интонация дейміз. Интонация
дұрыс болу үшін оның элементтерін дұрыс, бір-бірімен
ұштастыра пайдалануымыз керек.
Олар: дауыс күші, тембрі, екпін,
пауза түрлері, сөйлеу /мелодия/
нормативтік дауыс ырғағы.
Интонацияны сақтауда
кідірістерді дұрыс пайдаланудың
маңызы зор.
Кідірістер /пауза/

Логикалық

Грамматикалық

Психологиялық
1. Логикалық кідіріс.
Бұл – табиғи кідіріс.
Мұнда шығарманың мән-
мағынасына орай, сол шығарманың
идеясын ашатын жекелеген
создерге салмақ түсіріледі.
Бұл кезде тыныс белгілеріне
онша назар аударылмайды.
2. Психологиялық кідіріс
Психологиялық кідіріс мәтіннің
мазмұн-мағынасын, ондағы кейіпкердің
іс-әрекетіне, оның көңіл-күйінің
құбылуына байланысты оқылады.
Мәтінді оқығанда психологиялық кідіріс
дұрыс жасалса, тыңдаушы әрі қарай не
болатынын тағатсыздана күтеді.
3. Грамматикалық кідіріс.
Грамматикалық кідірістің
(бұл кейде «өлең аралық» немесе
«тасымал кідірісі» деп те аталады)
эмоциялылығы жоғары. Бұған әр
сөзді бөліп, ашық, түсінікті, тыныс
белгілеріне орай кідіріп оқу
жатады.
Дикция (үн реңі).
Мәнерлеп оқуда дикцияның мәні зор.
Дикция– сөйлеудің тазалығы мен ашықтығы.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің дикциясы ашық,
таза болып, сөйлеу тілінде мүкіс болмауы керек.
Ол үшін мұғалім дыбыстардың жасалуының
артикуляциясын жақсы біліп, сөйлеу барысында
оны дұрыс қолданып, оқушыларынан да соны
талап етіп, түрлі артикуляциялық жаттығулар
жасап отырғаны жөн.
Бастауыш мектеп оқушыларында оқу тәртібі
мына шамада өтіледі:
1. Балаларды оқығанда тыңдауға дайындау. Бұған жататындар балаларды
алдын-ала психологиялық тұрғыдан дайындау, естігенін ұғатындай жағдай
жасау, оларды ұйымдастыру жағы.
2. Балаларға шығарманы оқу. Оқу кезінде көркем туындының образын нақтылай
түсуге немесе қорытындылауға иллюстрация, сурет, диапозитив, кесте тағы
осындай көрнекті құралдар қолданылады.
3. Оқылған шығарманы мазмұны бойынша пікір алысу, әңгімелесу. Бұған
жататындар балалардың өздерінің пікір айтуы, мұғалімге қоятын сұрақтары,
оның қайтаратын жауабы, мазмұндап айтып беруі, оқылған мәтін бойынша
балалардың шығармашылық жұмыстары (сурет, бейне, жабыстыру, әңгіменің
аяғын жалғастыру т.б.).
4. Көркем шығармада суреттелген өмір шындығының елесі жайлы балалардың
түсінігін қорытындылау. Қорытындыны оқылған әңгіме, өлең бойынша
мұғалімнің қойылған сұрағына балалардың жауап берулері немесе тақырыпты
аша түсу үшін мұғалімнің толықтыру әңгімесі арқылы жасауға да болады.
Шапшаң оқу.
Шапшаң оқуға үйрету сауат
ашудың әліппе сатысының
соңына таман жүргізіле
бастайды. Дұрыс оқуға төселген
бала біртіндеп шапшаңдықты
қосып отыруы керек.
Шапшаң оқу – оқығанды түсінетіндей қалыптағы
шапшаңдықпен оқу. Мәтінді тым баяу оқыған оқушы мәтін
мазмұнын түсінбек түгіл, бір сөйлемде не туралы айтылғанын
да аңғара алмай қалады. Сондықтан оқушыдан мәтінді белгілі
бір түсінетіндей шапшаңдықта оқуды талап ету қажет.
Шапшаң оқу – қалай болса, солай тез оқу деген сөз емес. Яғни,
шапшаң оқу – түсініп, мәнерлеп оқу. Сондықтан да оқу
бағдарламасында оқушылардың оқу шапшаңдығына,
икемділігіне қойылатын талаптың бірі – оқушылардың 1
минутта оқу жылдамдығының сөз санымен берілуі.
Мысалы: 1-сыныпта – 15-20 сөз, 2-сыныпта – 25-30
сөз, 3-сыныпта – 60-75 сөз, 4-сыныпта – 80-90 сөз.
Бастауыш сынып оқушыларының оқуына
жалпы мынадай талаптар қойылады:

Сынып Оқу техникасы Біліктерге қойылатын талаптар

1-сынып Тыныс белгілерін, Дұрыс, түсініп, мәнерлеп оқу, минутына 20-40 сөз оқу. Қиын
кідірісті сақтау, дұрыс сөздерді буындап оқу. Оқыған мәтін бойынша қойылған сұраққа
оқу. жауап бере білу; мәтінді бөліктерге бөлу; мұғалімнің көмегімен
оқығандарының негізгі ойын анықтау; оқыған әңгімелерінің
суретті жоспарын жасау.

2-сынып Бөлімдердің ара жігін Дұрыс, түсініп, мәнерлеп оқу, минутына 50-60 сөз.
ажыратып, кідіріс Оқығандарына өз көзқарастарын білдіре оқу. Шагын мэтіндерді
жасап, дауыс ырғағын оқулықтағы сүрақтар бойынша немссе мүғалімнің берген
дұрыс қойып оқу. жоспары арқылы әңгімелеп беру. Оқығандарының жай
жоспарын жасай білу.
3-сынып Дауыс кідірісін ырғағын Дұрыс, түсініп, мәнерлеп, шапшаң оқу. Минутына 60-80 сөз.
дұрыс сақтап оқу, Мәнерлеп оқуға өз беттерімен дайындалу. Мәтіндерді
эмоциялық бояуларды бөлімдерге бөлу, әрбір бөлімдегі негізгі ойды табу, мәтіннің
байқау. жоспарын жасау.
4-сынып Мәтіннің мағынасына Дұрыс, түсініп, мәнерлеп, шапшаң оқу. Әңгімедегі уақиғаның
қарай дауыс ырғағын жүру ретін анықтау, мәтінді мағынасы жағынан аяқталған
құбылтып, кідірісті ойды білдіруіне қарай, бөлімдерге болу; әрбір бөлімдегі және
дұрыс сақтап оқыту. тұтас мәтіндегі негізгі ойды анықтау. Минутына 80-100 сөз
оқу. Оқығандарының күрделі жоспарын жасау.
Оқушыларда шапшаң оқу дағдыларын жетілдіру
мақсатында арнайы уақыт та бөліп отыру
қажет. Ол:
- көз бен кітап арасындағы қашықтықты дұрыс сақтау;
- мәтінді алдын ала іштен оқып шығу;
- шамамен қандай жылдамдықпен оқылуы керек екендігін
мұғалімнің өзінің оқып көрсетуі;
- сынып оқушыларына бір мәтін беріледі, оны белгілі бір
мезгілде барлық оқушыға бастатып оқытады, белгілі бір
уақытта барлығының бір мезгілде оқуларын тоқтату
талап етіледі. Сонда әр оқушы өзінің тоқттаған жерін
белгілейді, ал мұғалім әркімнің неше сөз оқығанын
есептеп шығады.
Назарларыңызға
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Зерттеу мақсаты

Педагогикалық технология және әдебиетті оқыту

Әдістеменің атауы Әдістеменің мақсаты

Тіл дамыту

Өлең жаттау ережесі

Оқулық-маңызды білім көзі және оқу құралы. Мектеп оқулығы және оның бөлімдері

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында мәтін арқылы оқушылардың тілін дамыту

ӘДЕБИЕТТЕН СЫНЫПТАН ТЫС

Қабысу

Белсенді оқыту

Пәндер