Қыртыстың бөлімдері

Презентация қосу

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ

Мидың эволюциясы
Жоспар
Кіріспе:
Ми қыртысы
Қыртыстың бөлімдері
Ми қыртысының функциясы
Сенсорлық аймақ
Қозғалыс аймағы
Ассоциативті аймақ
Кіріспе

Адам- эволюциялық
дамудың
шыңы.Жануарлардан
ерекшелігі
сөйлеуі,ойлауы,санас
ы. Осының барлығын
ми қамтамасыз
етеді, соның ішінде
үлкен ми сыңарының
қыртысы.
Үлкен ми сыңарының қыртысы
Үлкен ми сыңары– сопақша мидың аз ғана бөлігі мен
мишықтан басқа мидың барлық бөлімдерін жауып тұрады. Ми
сыңарларының ақ заты ішкі жағында қыртыстың астында
болады. Ақ заты жүйке талшықтарынан түзіледі. Ми
сыңарларының беті тегіс болмай, жүлгелі, қатпарлы болады.
Әсіресе, терең жүлгелер ми сыңарларын жеке бөліктерге
бөледі. Жүлгелердің арасы қатпарлы болып келеді. Әрбір ми
сыңарында 4 бөлік бар: маңдай, төбе, самай, шүйде. Ми
сыңарларында іші ми сұйықтығына толы 2 қуыс (ми
қарыншалары) болады. Ол сұйықтық ұсақ қантамырларымен
қосылып, жүйке жүйесіндегі зат алмасуды қамтамасыз етеді,
жүйке жасушаларын қорғайды.

Ол қамтамасыз етеді:

• Ағзаның сыртқы ортамен әрекеттесуін;
• жоғары жүйке қызметін жүзеге асыру;
• Ішкі ағзалар жұмысының регуляциясын;
• Ағза өзгерген жағдайда адаптацияны;
Ми қыртысы 6 қабаттан
тұрады
1. молекулалық қабат
2.сыртқы түйіршікті қабат
3.сыртқы пирамидалық қабат
4.ішкі түйіршікті қабат
5.ішкі пирамидалық қабат
6.көп құрылысты қабат
I - молекулалық қабат (lamina molecularis), iшкi тамырлы қабық астында жатып,
бiршама саны аз ұсақ нейрондарды-ұршық тәрiздi денесiнен көлденең жазықтыққа
шығатын ұзын тармақталған дендриттi көлденең жасушаларды сақтайды. Аксоны
қабаттағы талшықтардың тангенс өрiмiн құруға қатысады. Бұл қабатта
нейронның аралық байланысын түзетiн терең орналасқан қабаттардағы
жасушалардың көптеген дендриттерi, аксондары өтедi.

II - сыртқы түйiршiктi (granularis externa) қабат көптеген ұсақ пирамида және
жұлдыз тәрiздi жасушалардан құралған, дендриттерi тармақталып, молекулалық
қабатқа көтерiледi, ал аксондары ақ затқа, доға құрып алып, молекулалық қабатқа
бағытталады.

III - пирамида (piramidalis) қабаты енi өзгерiп тұрады, барынша ендiлiгi неокортекс
байланыстырушы (ассоциативтi), сезiммоторлы аймақтарда жақсы байқалады.
Пирамида тәрiздi жасушалар басым болады, ал көлемi, қабаттың түбiне ауысқан
сайын ұсақтан iрiге дейiн ұлғаяды, төбелiк дендриттерi молекулалық қабатқа
бағытталады, бүйiрлiк дендриттерi осы қабаттағы жасушаларда түйiспе құрады,
аксондары өзiнiң сұр затында аяқталып, ақ затына бағытталады. Бұл қабат
көбiнесе бiр сыңарда, әрi екi сыңарларда байланыстырушы қызмет атқарады.

IV - iшкi түйiршiктi (dranularis interna) қабат ұсақ пирамида, жұлдызша тәрiздi
жасушалардан құралады, неокортекс көру, есту аймақтарында кең мөлшерде
байқалып, сезiммоторлы аймағында болмайды. Бұл қабатта көру төмпешiгiнің
орталығына қарай бағытталған талшықтардың негiзгi бөлiгi аяқталады.
Қабаттағы ұсақ пирамида, жұлдызша тәрiздi жасушалардың аксондары
неокортекстiң жоғарғы, төмен қабаттарындағы жасушалармен байланыс құрады.
V - түйiндiк (ganglionaris) қабат iрi, неокортекс моторлы
аймағында-алып пирамида тәрiздi (Бец жасушасы, перикарион
көлемi 100 мкм артық, пирамида жолын түзетiн iрi миелиндi
аксондар бастамасын бередi) жасушалардан тұрады. Төбелiк
дендриттерi молекулалық қабатқа жетiп, төбелiк «гүлшоғын»
құрады, бүйiрлiк дендриттерi осы қабат шегiнде таралады.
Алып және iрi пирамида тәрiздi жасушалар аксондары бас миы,
жұлын ядроларында проекциеленедi, олардың iшiндегi ең ұзыны
пирамида жолы құрамында жұлынның артқы жақ сегментiне
жетедi.

VI - көппiшiндi жасушалар (multiformis) қабаты әртүрлi пiшiндi
және көлемдi нейрондардан (ұршық, жұлдызша тәрiздi)
құралған. Қабаттың сыртқы бөлiгi iрi, iшкi бөлiгi-одан ұсақ,
сирек орналасқан жасушалардан тұрады. Жасушалардың
аксондары шетке бағытталған жол құрамымен ақ затқа
барады, дендриттерi молекулалық қабатқа өтедi.
Әрбір ми жарты шарларында 3 полюсі болады:
маңдай, самай, шүйде. Макроскопиялық әрбір үлкен ми
жарты шарларында маңдай, төбе, самай, шүйде және
аралшық деп аталатын бөлімдері болады. Бұл 5
бөлімді латеральді, орталық, төбе-шүйделік, белдеу
және терең жүлгелер бір-бірінен бөліп тұрады. Үлкен
ми жарты шарларының бетінде жүлгелер болады, бұл
жүлгелер ми қыртысының беткейін иірімдер мен
бөліктерге бөледі. Жүлгелердің 3 түрі бар: біріншілік
жүлгелер, бұлар тұрақты, терең, эмбриональды даму
кезінде ерте пайда болған; екіншілік жүлгелер,
тұрақты бірақ кейіннен пайда болған; үшіншілік
жүлгелер тұрақсыз болады.
Ми жақсы дамыған. Адамның ми қыртысының 96%-ы осы жаңа
ми қыртысынан түзіледі. Оның үлесіне: маңдай қыртысы
эволюциялық дамуына байланысты: жаңа (neocortex), көне
(paleocortex), ескі (archicortex) ми қыртыстары деп бөлінеді.
Адамдарда жаңа ми қыртысына, төбе, самай, шүйде, аралшық
және лимбиялық аймақтар кіреді. Көне ми қыртысына: иіс сезу
төмпесі, диагональді және периамигдалярлы аймақтар жатады.
Ескі ми қыртысына: тісті фасция, аммон мүйізі кіреді. Ескі ми
қыртысы көне ми қыртысына қарағанда, қыртысасты
құрылымдардан айқын шектелген. Ми қыртысының құрылысы
мен ондағы нейрондардың орналасу реті оның әрбір бөлегінде әр
түрлі болады. Яғни осыны ми
қыртысының цитоархитектоникасы деп атайды. Ми
қыртысының қалыңдығы 3-5 мм-дей. Ми қыртысы шамамен 14
миллиард нейрондардан тұрады. Олардың әрқайсысы мыңдаған
басқа нейрондармен синапс арқылы байланысқан. Олардың пішіні
әр түрлі: пирамида, жұлдызша, ұршық тағы басқа тәрізді болады.
Ми қыртысының қызметі
Ми қыртысы ассоциативтік
алаңдарының зақымдану симптомдары
1.импрессивтік сөйлеу бұзылысы
-Сенсорлық афазия
-Семантикалық афазия
2.экспрессивтік сойлеу бұзылысы
моторлық афазия
3.амнестикалық афазия
4.алексия
5.аграфия
6.таным бұзылуы
а.Астереогнозия
в.Көру агнозиясы
с.Есту аагнозиясы
7.апраксия
8.мидың оң жақ жарты шарының зақымдануы
Үлкен бас ми жартышарының қыртысының бөлімдері.
Бас миы үлесі құрылысы функциясы

шүйделік
Участки коры
Жүлге және иірімдер үнеміголовного
Көруді қабылдау

мозга
емес.

самайлық Жоғары бүйірлік беті- Есту ,сөйлеу,сөздерді есте
жоғарғы,төменгі,ортаңғы сақтау,күрделі психикалық
иірім; процесстердің ұйымдастырылуы.
Төменгі бүйірлік – төменгі
самай, бүйір шүйде-
самайлық иірім.

төбелік Артқы орталық,жоғары Қозғалыстарды басқару және
төбелік,төменгі төбелік сенсорлық стимулдау реакциясы.
иірімдер.

Маңдайлық Прецентральды, жоғары, Ерікті қозғалыстардың
ортаңғы, иірімдер. ұйымдастырылуы;
Күрделі мінез-құлық
формаларының регуляциясы;
Қыртыстың басқа
аймақтарының координациялық
функциясы.
Үлкен бас ми жартышарының қыртысының
функциональды зонасы

Белгілері :

1. Маңдайалды қыртыс зонасы.
2. Тактильды анализ.
3. Есту зонасының қыртысы
(сол жақ құлақ).
4. Көру кеңістігінің анализі.
5. көру зонасының қыртысы
(сол жақ көру алаңы).
6. Көру зонасының қыртысы (оң
жақ көру алаңы).
7.Жалпы иртерпретация
орталығы (Математикалық
операцияларды және
сойлеудің).
8. Есту зонасының қыртысы(оң
жақ құлақ).
9. жазу (олаңқайлар үшін).
10. Сойлеу орталығы.
Үлкен ми сыңарының ассиметриялық
функциясы
Бас миы қыртысының
дифференциациясы
Кора головного
мозга

Двигательная Ассоциативная
Сенсорная зона
зона зона

Первичная Вторичная Другие Таламотеменная Таламолобная
моторная кора Моторная кора корковые зоны система система
Сенсорлық зонаның негізгі функциясы:
1.Тірек-қимыл аппаратының интерорецептивті сезімталдығын
қамтамасыз етеді(төбелік қыртыс).
2. Көру ағзасы (шүйделік қыртыс),есту ағзалары (есту
қыртысы) рецепторларынан ақпаратты қабылдау.
3. Дәм (дәм сезу центрінің анализаторы),иіс (иіс сезу центрінің
анализаторы) танып білуі және сақтаудың проекционды
функциясын қамтамасыз етеді.
4. Өзінің денесін тану қабілетін қамттамасыз етеді.
5. Мелодия, музыкалык дыбыстарды танып білуді қамтамасыз
етеді.
6. Жазуды сақтау және танып білуді қамтамасыз етеді.
Қозғалыс зонасының функциясы
Жартышарлардың медиалды
бөлігінің беткейінде
прецентральды,парацентральды
иірімдерінде қозғалыс зонасы
орналасқан.
Біріншілікті моторлық
қыртыс:

Аяқ - қол,
дене, бет
Бұлшық-
еттерінің
жиырылуын
шақырады.
Екіншілікті моторлы
қыртыстың функциясы:
Күрделі
координациялық қимылдарды
қамтамасыз етеді;

Сөйлеужәне айту қабілетін
қамтамасыз етеді;

Ритмдішайнау қозғалыстарын
қамтамасыз етеді.
Басқа қыртысты орталықтар
қамтамасыз етеді:
Көзінжәне басын қарама-қарсы жаққа
бұрады;

Түзужүруге байланысты
координациялық қозғалыстарды;

Тепе-теңдік сақтау;

Сөйлеудің үндестілігі және модуляциясы.
Адам миы туралы деректер
1. Алдыңғы мида ауыртпалық рецепторлар болмайды, сондықтан ми ауыртпалықты
сезбейді.
2. Ми адам мүшесінің ең майлы жері, мүшенің 60% майын құрайды.
3. Жүктіліктің ерте кезеңінде нейрондар минутына 250000 жылдамдықпен дамиды.
4. Ақылдылық қызметіне жауап ретінде адамдар өмір бойы жаңа нейрондарды жасап
шығарады.
5. Алкоголь нейрондардың арасын жалғайтын процеске кедергі жасайды
6. Биіктік адамға көптеген қызықты көруге мүмкіндік береді. Мысалы, Мұхаммедке
(с.ғ.с.) Хира тауында періште көрінеді. Осыған ұқсас жәйттерді альпинистер де
мойындайды, бірақ бұл аңыз сияқты бірдеңе. Көптеген әсерлер миға оттегінің
жетіспеушілігінен болады. 8000 фундттан жоғары көтерілген альпинистердің сөзіне
сүйенсек, олар көрінбейтін серіктерді, өздерінен жарық шығатынын, тағы бір басқа
денені көретінін айтады.
7. Дауыстап оқу, кішкентай баламен ұзақ сөйлесу мидың дамуына әсерін тигізеді.
8. Әр түрлі нейрондарға байланысты ақпараттар әр түрлі беріледі. Барлық
нейрондар бірдей емес. Денедегі нейрондардың типіне байланысты ақпараттардың
ең баяуы 0,5 м/сек , ал жылдамы 120 м/сек болуы мүмкін.
9. Қуану, қорқу, бақыт, ұялу деген сезімдер адамға туа бітеді, тек
тәрбие оны ары қарай қалай дамытатындығын көрсетеді.
10. Мидың сол жақ бөлігі оң жақ денені, мидың оң жақ бөлігі сол
жақ денені басқарады.
11. Бес жасқа дейін екі тіл білген баланың ми құрылысы өзгеріп,
кейін ондағы сұр зат тығыз болады.
12. Ақпарат ақырын 0,5 м/сек немесе жылдам 120 м/сек өңделе
алады (шамамен 268 км/сағ).
13. Сергектік арқылы сіздің миыңыз 10-н 23 Вт энергия бөледі, бұл
деген бір шамды қуаттандыруға тең
14. Мидың әр бөлігінің өз функциялары бар
15. Нью-Йорктегі миллион студенттерді түскі ас кезінде
консервантсыз, бояғышсыз, хош иістендіргішсіз тамақпен
тамақтандырғанда, олар зерттеуге қатыспаған студенттерге
қарағанда IQ-н 14% жоғары нәтиже көрсеткен.
16. Көп жылдар бойы ғалымдар құлақтағы шуды құлақтың
механикалық функциясына байланысты деп ойлап келген, алайда ол
мидың функциясына байланысты екен.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

Маңдай бөлімі

Балалардың нерв жүйесінің морфофункциялық сипаттамасы

ЖЕРДЕ ИМПУЛЬС МӘЛІМЕТТЕРІ ӨҢДЕЛІП ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ

Вегетативтік орталықтары

Мидың бөлімдері

Жұлын, сопақша ми, вароли көпірі

Жүйке жүйесі

Жануарларға наркоз беру

Жоғары жүйке әрекеті және оның баланың өсіп - дамуы барысында қалыптасуы

Протерезой

Пәндер