Тілдердің типологиялық классификациясы

Презентация қосу

Тілдердің типологиялық классификациясы

Тілдерді фонетикалық грамматикалық
құрылысына қарай бірнеше типке бөлуге
болады. Сондықтан тілтану типологиясы,
немесе салғастырмалы лингвистика ғылымы
тілдерге әртүрлі тұрғыдан келеді:
1. Фонетикалық типология,
2. Синтаксистік типология.
3. Морфологиялық типология

Бұлайша топтастырудың тілдер арасындағы
туыстыққа тікелей қатысы жоқ.
Фонетикалық типология.

1. Тілдер дыбыс құрылысты және буын құрылысты болып бөлінеді.

Дыбыс құрылысты тілдерде сөздер дыбыстардан құралса, буын
құрылысты тілдерде буындардан құралады. Буындар одан әрі
бөлшектенбейді, ол тек инициаль (буынның басы) және финальға
(буынның соңы) бөлшектенеді.
Мысалы, еуропалық тілдер дыбыс құрылысты, Қытай тілі буын
құрылысты. Дыбыс құрылысты тілдерде дыбыстар болады да,
әріптермен жазады, буын құрылысты тілдерде дыбыстар болмайды,
олар иероглифтермен жазады.

2. Монотониялық және политониялық тілдер. Монотониялы дауыс тоны
сөз мағынасын ажыратпайды. Политониялы тілдерде сөздің
мағынасын ажырататын дауыс тоны. Яғни сөздің айтылу әуені оның
мағынасын көрсетеді. Политониялы тілдерге мысалы, Қытай,
Вьетнам тілдері жатады. Онда сөздің мағынасын айтылу әуені
анықтайды. Монотониялы тілдерде сөздің мағынасын оның құрамындағы

дыбыстар анықтайды. Мысалы ағылшын, орыс,қазақ, араб тілдері.
Синтаксистік типология. Синтаксистік типология бойынша дүние жүзі
тілдері үш топқа бөлінеді.
1. Номинативті тілдер – бұндай тілдерде бастауыш негізгі (атау,
исходный) септігінде тұрады да баяндауышпен жақ бойынша қиысады,
баяндауыш немесе көмекші етістік соған сәйкес жіктеледі.

2. Эргативті тілдерде етістіктің салт немесе сабақты болуына қарай, белгілі
бір септіктерді керек етуіне қарай бастауыштың (субъектінің) тұлғасы
өзгеріп отырады, ал толықтауыш осы өзгерістерге керісінше басқа тұлғаларға
орайласады. Яғни олардың тұрақты тұлғасы болмайды, бұл тұлға етістіктің
қажетсінуіне байланысты.

3. Посессив (пассив) тілдерде етістіктер актив және пассив болып күрт қарсы
қойылады. Бастауыштың тұлғасы осыған байланысты болып келеді.
Қазіргі номинативті тілдердегі етіс каегориясы осы өзгерістердің
модификацияға ұшыраған бір тармағы болуы керек: етістер өзгергенде

бастауыштар мен толықтауыштар (объектілер мен субъект) да өзгеріп кетеді.
Типологиялық классификациялардың ішінде ең жете зерттелгені морфологиялық
типология. Онда әлемдегі тілдерді тұлғалық түрлену жүйесі
бойынша топтастырады.
1. Түбір тілдерде сөз түрлендіруші аффикстер болмайды, сөздер орын тәртібі
арқылы байланыса береді (қытай тілі).

2. Агглютинативті тілдерде жұрнақтар мен жалғаулар кең таралған және
олар түбірдің үстіне бірінен соң бірі үстемеленіп жалғана береді де сөз ұзара
түседі.
Әлгі қосымшалар бір мағыналы болады, ал түбір өз тәуелсіздігін сақтайды,
өзгермейді (қазақ тілі). (көше-көшелер-көшелерге-көшелерімізге).

3. Флективті тілдерде қосымшалар түбірдің көрінісіне өзгерістер енгізеді
және ол қосымшаларда көп мағына болады, сондықтан сөздің көлемі
ұзармайды, түбір өз ішінен өзгереді.
Аналитикалық тілде неғұрлым көп сөз қажет болады,
синтетикалық тілде ол аз сөздің санымен беріледі, яғни
аналитикалық тіл негізінен көмекші сөздерге сүйенеді,
немесе сөз түрлендірушілерді қабылдауға бейім болмайды
(ағылшын тілінде көмекші сөздер өте көп және екі септік
бар), синтетикалық тілде негізінен қосымшаларға сүйенеді,
түбірдің түрлену жүйесі бай болады (қазақ тілінде жұрнақ-
жалғаулар көп және жеті септік бар).

Ұқсас жұмыстар

Тілдердің классификациясы

Тілдік байланыс

Жалпы тіл білімі тіл ғылымының зерттеу нысаны

Тілдердің генеологиялық классификациясы

Орал тілдері шоғыры

Грек тіл білімі

Түркі тілдері

Интеграциялық оқыту жағдайында мүмкіндігі шектеулі балаларға психологиялық - педагогикалық қолдау көрсетуді ұйымдастыру

Тұлғаны диагностикалау

ДК қолданбалы программалық қамтамасыздандырылу

Пәндер