Мемлекет құрылуы

Презентация қосу

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ-түрік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: ҚАРАХАН мемлекеті

Қабылдаған: Джумадуллаева А.
Орындаған: Рустемова Ш.

Түркістан-2021
Жоспар:

Кіріспе:
Негізгі бөлім:
1 Мемлекет құрылуы
2 Ұсақталғандық
3 Ыдырауы
4 Шаруашылығы мен мәдениеті
Қорытынды:
Қолданылған әдебиетер.
• Қарахан мемлекеті (840-1210) – батыста Амудария мен Сырдария арасындағы Мәуереннахрдан бастап,
шығыста Жетісу мен Қашғарға дейінгі жерлерде билік құрған алғаш мұсылман түрік мемлекеті. Қарлұқ,
шігіл, яғма және т.б. түрік тайпаларынан құралған. Қарахан сөзінің шығуын шығыстанушы тарихшылар
бұл тайпалардың қара деген атақты көп қолдануынан келеді деген болжам айтуда. Қара – сол кездегі
түрікшеде ұлылық, биіктік деген ұғымды білдірген.
Мемлекет құрылуы
Осы кезден бастап Қарахандар мемлекеті тарихы
басталады. Қарахан мемлекетінің құрылуы мен оның ерте
тарихында басты рольді Қарлұқ конфедерациясының
тайпалары атқарды. 10 ғ. сонына таман Қарахандар иелігі
Батыста Амудария мен Сырдария арасындағы Мәуереннахрдан
бастап, Шығыста Жетісу мен Қашғарға дейін созылды. Қарахан
мемлекеті шекаралары тұрақты, толып жатқан еншіліктерге
бөлінетін. Еншілік иелерінің құқтары зор болатын. Олар өз
атымен теңгелер шығаруға дейін, кейде тіпті лауазымдарын
өзгерте алатын. 11 ғ. 30-ж. соңында Ибрахим ибн Насырдың
тұсында мемлекет екіге бөлінеді: біріншісі, орталыпы Бұқарда
болған, қарауына ходжентке дейінгі Мәуереннахрды қосып
алған Батыс хандығы, екіншісі - қарамағына Тараз, Исфиджаб,
Шаш, Ферғана, Жетісу мен Қашғар кіретін Шығыс хандығы.
Оның астанасы Баласағұн қаласы. Осымен Қарахан
мемлекетінің еншіліктерге бөлінуі заңды түрде
бекітілді. Арслан-хан кезіңде қарахан мемлекеті одан сайін
бөлініп кетеді: әрбір еншілік өз тәуелсіздігін құру үшін
таласады. 1056 ж.
Қадырханның ұлы Йинал-тегін өкімет мұралыпы
жолындағы күресте інісі Сүлейменнің иелігін басып алады.
Бірақ ұзамай ол у беріліп өлтіріледі. Тәж-таққа Йинал-тегіннің
баласы Ибрахим ие болады, бірақ ол да біраздан кейін
Барысхан әміршісімен болған соғыста қаза табады. Осыдан
кейін Шығыс қағанатын 15 жыл бойы (1059-1074)
Қадырханның балалары Юсуф Тоғрулхан мен Бограхан харун
басқарады.
Олардың тұсында Ферғана Шығыс қағанатқа күшпен
қосылады. Екі қағанат арасындағы шекара Сырдарияны
бойлай өтеді. Тоғрұл қайтыс болғаннан кейін оның еншілігі
Бограхан харунның (1075-1102)- Қашғар, Баласағұн мен
хотан қожасының қоластына көшеді. 1089 ж. бастап ол
Салжұқ сұлтаны Мәлікшахтың кіріптар вассалына айналады.
1102 ж.
Бограхан қайтыс болғаннан кейін, көп ұзамай
Мәуереннахрға Баласағұн мен Таластың иесі Қадырхан
Жабраил шабуыл жасап, Амударияға дейінгі жердің бәрін
басып алады, тіпті Салжықтардан Термезді тартып алмақшы
болады, бірақ олардан жеңіліп қалады.
Ұсақталғандық
Қарахан мемлекеті шекаралары тұрақты, толып жатқан
еншіліктерге бөлінетін. Еншілік иелерінің құқтары зор
болатын. Олар өз атымен теңгелер шығаруға дейін, кейде
тіпті лауазымдарын өзгерте алатын. 11 ғ. 30 жж. соңында
Ибрахим ибн Насырдың тұсында мемлекет екіге бөлінеді:
біріншісі, орталығы Бұқарда болған, қарауына Ходжентке
дейінгі Мәуереннахрды қосып алған Батыс хандығы,
екіншісі — қарамағына Тараз, Исфиджаб, Шаш, Ферғана,
Жетісу мен Қашғар кіретін Шығыс хандығы. Оның астанасы
Баласағұн қаласы. Осымен Қарахан мемлекетінің
еншіліктерге бөлінуі заңды түрде бекітілді.
Арслан хан кезіңде қарахан мемлекеті одан сайін бөлініп
кетеді: әрбір еншілік өз тәуелсіздігін құру үшін таласады.
1056 ж. Қадыр ханның ұлы Йинал-тегін өкімет мұралығы
жолындағы күресте інісі Сүлейменнің иелігін басып алады.
Бірақ ұзамай ол у беріліп өлтіріледі. Тәж-таққа Йинал-тегін
нің баласы Ибрахим ие болады, бірақ ол да біраздан кейін
Барыс хан әміршісімен болған соғыста қаза табады.
Осыдан кейін Шығыс қағанатын 15 жыл бойы (1059—
1074) Қадыр ханның балалары Юсуф Тоғрул хан мен
Боғра хан Харун басқарады. Олардың тұсында Ферғана
Шығыс қағанатқа күшпен қосылады. Екі қағанат арасындағы
шекара Сырдарияны бойлай өтеді.
Тоғрұл қайтыс болғаннан кейін оның еншілігі
Боғра хан Харунның (1075—1102) — Қашғар, Баласағұн мен
Хотан қожасының қол астына көшеді. 1089 ж. бастап ол
Салжық сұлтаны Мәлікшахтың кіріптар вассалына
айналады.
1102 ж. Боғра хан қайтыс болғаннан кейін, көп ұзамай
Мәуереннахрға Баласағұн мен Таластың иесі
Қадыр хан Жабраил шабуыл жасап, Амударияға дейінгі
жердің бәрін басып алады, тіпті Салжықтардан Термезді
тартып алмақшы болады, бірақ олардан жеңіліп қалады.
Сұлтан Санжардың басқаруы кезінде (1118—1157)
салжықтар Мәуереннахрда шексіз билігін жүргізеді, бірақ
бұл кезде Қарахан әулетінің саяси құлдырауының белгісі
біліне бастады. Бұған бас себебі — Қарақытай мемлекетіінің
құрылуы және оның жүргізген сыртқы әскери саясаты болып
табылады.
Шаруашылығы мен мәдениеті
Қарахан әулеті мемлекетінде аса маңызды
әлеуметтік-саяси институт әскери-мұралық жүйе болды.
Хандар өз туыстарына белгілі бір территорияның, сол
уақытқа дейін мемлекет пайдасына деп алынған салықты
өздері жинап алу құқын берді. Мұндай салық «икта» деп
аталады, ал оны жинаушыны «мукта», немесе «иктадар»
деп атаған. Халық көшпелі, жартылай көшпелі болды.
Мемлекеттік дін ретінде — Ислам діні болды. Ислам
ның (960 ж. Мұса жариялады) енуіне байланысты,
араб әрпіне негізделген жаңа түркі жазуы қалыптасады.
Түрік этносының ой-санасы өседі. Жүсіп Баласағұни
есімі кең мәлім болды.
Ыдырауы
12 ғ. екінші жартысында қарақытайлар Батыс
қағандығына қауіп төндіре бастайды. 1141 ж. Қарахан —
Салжықтың әскерін талқандағаннан кейін Қарахандар
мемлекеті екі хандығының билігі де қарақытайлар қолына
көшеді.
1210 ж. шығыс Қарахандар әулеті наймандармен соғыста
жеңіледі. Ал 1212 ж. Хорезм шах Мұхаммед батыс
қағанаттың соңғы қағаны самарқандық Османды өлтіреді,
ұзамай Қарахандардың Ферғана тармағы да жоқ болады.
Қарахан әулетінің мемлекеті тарихы осылай аяқталды.
Қорытынды:
Қарахан Әулетінің мемлекеті (942-1210
жж.). Негізін салған Сатұқ Боғра хан (915-
955). 940 (942) ж. Сатуқ Баласағұн
билеушісін құлатып, өзін жоғарғы
қағанмын деп жариялайды. Иелігі батыста
Амудария мен Сырдария арасындағы
Мәуереннахрдан бастап, шығыста Жетісу
мен Қашғарға дейін созылған мемлекет
Пайдаланған әдебиеттер

www.google.kz
www.wikipedia.kz

Ұқсас жұмыстар

Экономикалық қай балаларының жағдайы

Алашорда үкіметінің құрылуы

Кеңес Одағының ыдырауы

МЕМЛЕКЕТТІҢ ҰЛТТЫҚ

Қазақ автономиясы

Келешек мүшелер

Алаш автономиясымен мен Қоқан автономиясының құрылуы және қызметтері

Геосаясаттың негізін қалаушылар

Еуразиялық Экономикалық Одақ

Кәсіпорындар мен мекемелердің, ұйымдардың әкімшілік - құқықтық мәртебесі

Пәндер