Вегетативті мүшелердің түрлене өзгеруі

Презентация қосу

Астана халықаралық
университеті

Тақырыбы: Вегетативті мүшелердің
түрлене өзгеруі

Орындаған: Хаби Нұргүл
Тексерген: Тустубаева Ш.Т
Өркеннің құрылысына жөне оның өмірінің ұзақтығына қарай
өсімдіктер шөптесін жөне ағаш болып екіге бөлінеді. Қоңыржа
й
климатты аймақтарда өсетін шөптесін өсімдіктердің жер үстіндегі
өркендері бір вегетациялық дөуір гана өседіде сосынтүгел немесе
жоғарғы бөліктері қурайды. Шөгггесін өсімдікгердіқ өмірінің үзақ
тығы бір, екі жөне көпжылдық болуы мүмкін. Біржылдық өсім-
діктер бір жылдан да аз өмір сүреді. Екі жылдық өсімдіхтер бірішпі

жылы вегетативті мүшелерін қалыптастырады да, тамырларына
қорекгік затгар қоры н жинақтайды. Ал келесі, яғни екінші жылы
олар гүлдеп, жемістері жетілгеннен соң қүрайды (сөбіз Daucus,
қызылша-Beta). Көожыддык шөптесін өсімдіктер екі жылдан артық
өмір сүреді. Жер үстіндегі өркендері бір маусым өмір сүреді де,

қүрап, келесі жылы бүршікгерден қайтадан өркендер дамиды.
Агаш өсімдіктершің жерүсті өркендері көпжылдық, сүректел-
ген, сондықтан олар қыста өлмейді. Агаш
ерекіпе көзге түсетін
Өркеннің мамандануы мен түрлене өзгеруі
Өркен өзінің сырт пішіні мен бейнесі жағьшан өсімдіктің ең
өзгергіш мүшесі. Өркеннің мамандануына сыртқы ортаның өсері
зор. Оның ең бастылары - жарық, ауа жөне топырақ ылғалдылығы
.
Қ ұрғақш ы лы қ аймақтарда ассим иляциялы қ өркен ерекше.
Мысалы, олардың жапырақтары немесе сабақтары шырынды,
етж еңді болады. Ө ркеннің су асты жөне ж ерасты (топы рақ
қабатындағы) тіршілігіне байланысты, оның морфологиялық және

анатомиялы қ құрылысы күрт өзгерістерге үшырайды. Бүл
жағдайда өркеннің терең маманданғаны сонша, олар түрлене
өзгерді деп айтуға болады. В егетациялы қ дәуірдің соңында
ж апы рақтары түсетін ағаш тарды ң жылдық өркендері өзінің
ассимиляциялық қызметін жоғалтады. Бірақ өркендер жүйесінің
негізгі бөлігі - діңі және қураған бүтақтары, негізгі ось - қаңқ
а
ролінде сақталады. Бүлардағы өзгеріс түзуші ұлпа - камбийден

ж аб ы н д ы қ ү л п ал ар п е р и д ер м а м ен қ ы р т ы с ты ң
түзілуін е
байланысты.
Кейбір шөіггесін және жартылай бұта өсімдіктерінде, табигаты
негізінен өркеңдік қүргақтүбірі - каудекс (VI-
шьі тарауды қараңыз)
болады. Түбір - қорлы қ зат жинакгаушы және көптеген жаңа
рту
бүрш іктері орналасқан мүше. О ның табиғатының өркендік
екендігін ондағы көптеген жапырақ дақтарының немесе іздерінің
сақталуынан байқауга болады. Камбийдің қызметіне байланысты

түбір жуандай өсіп, біртіндеп көпжылдық тамырға ауысады (
VI-
шы тарауды қараңы з). Ө сімдіхтің ескіруіне байланысты, ол
біртіндеп бүзылады да (ыдырайды), түбір қурап, өледі. Түбірде
гі
мүндай өзгеріс алды мен өзектік паренхим аны ң сөгілуінен,
біртіндеп сүреюсе таралады да, ортасында қуыс ііайда болады. О
дан
ә р і, т ү б ір б ір н е ш е б ө л ік т е р ге - партикулаларга (л
аты н .
"партикулярис
бөлік) бөлінеді. Түбірі бар индивидтің осылайша
бөлінуін партикуляция деп атайды.
Өркеннің жерасты түрленуі
Өркеннің жерасты түрленуіне тамырсабақ, түйнек, пиязшық,
түйнек-ниязпіық жуашық жөне столон жатады
Тамырсабақта жасыл жапырақтар болмайды, бірақ буын жөне
буынаралықтары айқын байқалады. Мүндағы буындарды оның
б о й ы н д ағы с а қ т а л ғ а н ж а п ы р а қ ізд е р і, қ у р а ға н ж а п ы р а қ
қалдықтары, қабыршақты жапырақшалар жөне ондагы қойнаулық
бүршіктер арқылы анықтауга болады. Осы бүршіктерден жаңа
жерүсті өркеқдері немесе тамырсабақтың жанама тармақтары
қалы птасады . Т ам ы рсабақ буы ндарынан қ о сал қ ы там ы рлар
дамиды. Тамырсабақты ң тамырдан ерекш елігі, мүнда тамыр
оймақш асы болмайды. Жерүсті өркендері сияқты тамырсабақтың
бүтақтануы моноподилі жөне симподиалі. Топырақ қабатында
орналасуына қарай тамырсабақ көлбей және тік өсетін больш
бөлінеді. Өркешіің тамырсабаққа айналуы оның қоректік заттар
қоры н жинақтауы, сыртқы орта қолайсыз жағдайларына
(мысалы, суық қыс) бейімделуі, шыдауы сияқты қызметтерді
атқа-руына байланысты.
Тамырсабақты, көпжылдық шөптесін
өсім діктерде ж иі кездестіруге болады. О лардан жыл сайы н
біржы лдық жерүсті өркендері қалы птасады. Там ы рсабақты ң
е с к ір г е н б ө л ік т е р і б ір тін д е п өледі. Т ам ы р саб ағы кө л
б ей
тармақталатын өсімдіктерде жерүсті өркендері көп өсіп, олар
бірш ама мол ауданды қам тиды (ақ м и я-G oebelia, аж ы ры қ-
Аеһігорш т.с.с.). Шығу тегіне қарай тамырсабақ эпиогеогеңді және
гипогеогенді болып бөлінеді. эпигеогееді (грек. ”элш” - үсті, “ге” -
жер, “геннао” - пайда болу) тамырсабақ немесе оның көмілген
түрі бастапқы да жер үстіндегі жасыл ж апы рақты өркеннен
қалыптасады. Бүл жағдайда жапырақ қурап, оның орнына сағақ
бүдыры қалады, ол қосалқы тамырлар арқылы топырақ қабатына
тарты лад ы да, та м ы р с а б а қ қ а ай налады . Ө ркен онтогенез
процесінде өз табиғатын өзгертіп, жерүстінгіден жерасты мүшесіне
Пязшық - түрі өзгерген жерасты, кейде жерүсті өркені. Оның
сабағы қысқарған, біршама жаллайған өсьтен түрады да, оны
түбіртек немесе гүбіріиік деп атайды. Түбіртекте бойына су және
қ о р е к т ік зат ж и н ақ та й ты н ш ы ры н д ы -
етж ең д і ж ап ы рақ тар
орналасады. Пиязшықтың сыртқы қабыршақтары құрғақ, жүқа
қабы қш алы , олар қорғауш ы қы зм етін атқарады. Қ ы сқарған
сабақтың (түбіртекгің) төбелік бүршііінен жерүсті өркені, ал оның
түбін ен қ о с ал қ ы там ы рлар дамиды. П и язш ы қ тар негізінен
лалагүлдер түқымдасына төн (жуада-АШиш, лалагүлде-Lilium,
қызғалдақта-ТиІірат.с.с.). П иязпш қ - вегетативтіх көбею мүшесі.
П иязш ықтың ерекше түрі лалагүлдердің гүл шоғырында немесе
вегетативтік өркендерідде (сарымсақта, табиғи жуада), болмаса
сабақтағы ж ап ы рақ қойн ауы нда (лалагүл туысының кейбір
түрлерінде) қалыптасады. Мұндай пиязш ықтар үсақ, көбеюге
а р н а л ғ а н , в е г е т а т и в т ік н е м е с е г е н е р а т и в т ік б ү р
ш ік т е р . Түйнек-
пиязшық - түйнек пен пиязшықтың арасындагы өтпелі
форм асы . Сырт көрін ісі бойы нш а п и я зш ы қ қ а ұқсас та, ал
м о рф ологи ялы қ ж ағы нан түй н ек ке ж ақы н. О ны ң ж апы рақ
қабыршақтары қүрғақ, ал қорльпс, заттар жуанд^ган сабагьшда
(гладиолус-Gladiolus, бәйш еш ек-Crocus) жинақталады.
.
Өркенніц жер бетіндегі түрленуі
Өркеннің жер бетіндегі түрленуіне мүртшалар, столондар,
кладодий, филлокладий жөне тікендер жатады (72-сурет).
Мүртша және жер бетіндегі столондар
бүл тамырсабақ пен
көдімгі жерүсті өркендерінің арасындағы өтпелі-форм алары .
Олардың буынаралықтары үзын және төменгі жапырақтары мен
қосалқы тамырлары болады. Тамырланған буындардағы қолтық
бүршіктен жерүсті өркендері өседі. Жер үстіддегі столонның өмірі
онш а ү за қ ем ес, кө к (ж асы л) ж ап ы р ақ ты , ж ылж и ө сетін ,
ф отосинтездеуш і, вегетативтік кобею ш і жоне өсім діктің өсу
ауданын молайтатын өркен. Мүртшалардың жасыл жапырағы жоқ,
сабақтары өте нәзік, жіңішке, буынаралықтары үзын болады
Төбелік бүршігі тамырланганнан соң, олар жойылады Кладодий - жасыл жапырақ тәрізді,
жалпақ, өзгерген сабақ
(грек. “кладос ’-бүтақ). Бүған мысал өзінің ұзақ өсуге бейімділігін
сақтайтын австралиялық мюлленбекия өсімдігінің жалпайған
сабағы.
Филлокладий (ірек. “филлон ’-жапырақ, “кладос ’-бүтақ) - өсуі
шекгі, жапырақ төрізді, жалпайган өркен. Оның жалпайған беткі
жағында қабыршақты жапырақшалар және гүл шогырлары пайда
болады. Филлокладийға мысал ретіңде кірпішөпті (Есһіпагіа) алуға
болады.
Тікен, сояу, шөңге - қ ү р ға қ ш ы л ы қ аудандарда өсетін
өсімдікгерде көп кездесетін түрлене өзгерудің нәтиж есі Мүндай
түрлене өзгеріске жапырақ та, сабақ та үшырайды. Бір жағдайда
тікен - түрі өзгерген өркен (көдімгі алмүрт-Pyrus communis), екшші
жағдайда - жапырақ (бөріқарақат), кейбіреулерінде - жапырақ
серікгері т.с.с. Жапырақтан пайда болтан тікендер, сабақтан найда
болгандарға қарағанда, біршама осал және үзақ өмір сүрмейді.
Гүлшоғы - өркендер жүйесівің ерекше түрленген бөлігі
Гүлшоғын өркендер жүйесінің ерекше түрі өзгерген бөлігі
ретінде қарауга болады. Гүлшогының негізгі осінде жапырақтар
орны нда гүлдер немесе гүлді ж анама бүтақтар орналасады.
Бүлардағы бүтақтану заңдылықтары кәдімгі өркендегідей.
Гүлшогы - гүлдерді қалыптастыратын өсімдіктердің түрі
өзгерген өркендер жүйесінің б өлігі Ө ркеннің гүлдерге ауысу
барысывда, ондағы төбелік меристема өзінің пішінін өзгертіп,
үлгайып бөлшектенеді. Көптеген өсімдіктерде гүлшоғы біртүтас
болып, бүршікгің ішінде дамиды (сирень,ырғай-Sambucus) Гүлдеу
аяқталып, жеміс байлаған соң, гүлшоғы немесе оның бөліктері
қурап, түсіп қалады.
Назар аударғандарыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Адамның жүйке жүйесі

Нерв жүйе ағзаларының дамуы

Мінез - құлықтың рефлекторлық табиғаты

Гомеостаздың физиологиялық механизмдері

ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ ШЕТКІ

Симпатикалық жүйке

Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі

Баланың өсу заңдылықтары

Вирустардың нәсілдік қасиеттері, олардың өзгергіштігі.Мутация түрлері.Гендік инженерия. Вирустардың лабораториялық жағдайда өсіру ерекшеліктері

Эндотоксикоздың жүйелілігі

Пәндер