Трансмиссивтік ауру

Б. ғ. д., аға оқытушы Шалғымбаева Сәуле Мухаметкалиевна

Дәріс №2

Паразитоценология және паразитоценоздар

Алматы, 2017

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті Биология және биотехнология факультеті Биоалуантүрлілік және биоресурстар кафедрасы

« Табиғаттағы паразиттердің рөлі - экожүйені тұрақтандыру»

В. Н. Беклемишев

Лекция жоспары:

Паразитоценология және паразитоценоздар

Академик Е. Н. Павловскийдің аурулардың табиғи ошағы туралы ілімі

Аурулардың табиғи ошағы және табиғи-ошақты ауруларға түсінік

Трансмиссивті аурулар

Паразитоценоз (Е. Н. Павловский термині) - бір иеде (организмде) мекентейтін паразиттер жиынтығы

Паразитоценоз құрамына вирустар, саңырауқұлақтар, бактериялар, қарапайымдар, құрттар, кенелер, насекомдар кіруі мүмкін

Паразитоценоз - ерекше экожүйеге мысал бола алады.

Паразиттер де басқа түрлер секілді өзара бәсекелес немесе серіктес болуы да мүмкін

Цестодозамен ауратын науқастарда қалыпты адамдармен салыстырғанда лямблия 2-3 есе көп кездеседі.

Ал аскаридамен ауырған науқастарда лямблиямен зақымдану 2-4 есе төмен

Күрделі аскаридоза кезінде бактериалды дизентерия көрініс береді.

Биогеоценоз

Биотоп (экотоп)

Жарық

Температура

Ылғалдылығы

Топырақтың құрамы

Ауа құрамы

Жел

Жер бедері

Биоценоз (биота, қоғамдастық)

Продуценттер

Консументтер

Редуценттер

Экологиялық орын -қоғамдастықтағы түрдің экологиялық тұрғылықты орны.

Жарық көзін пайдалануда басқа түрлермен бәсекеге түспейтін, бір түрді иеленетін биогеоценоздағы орын.

Түрлер қауымдастығы қоректену байланыстары мен қоректену тізбегін қалыптастырады. Қоректену тізбектерінің жиынтығы қоректену орталығын құрайды.

Продуценттер-өсімдіктер

Консументтер-жануарлар

Редуценттер-микроорганизмдер

барыс

үкі

жылан

тышқан

құс

тиін

қоян

ағаш

шөптер

түлкі

бұғы

3-ретті консументтер (жыртқыштар)

2-ретті консументтер (жыртқыштар)

1-ретті консументтер (шабындықтар)

Органикалық заттардың ыдырауын жүзеге асыратын микроорганизмдер

шегіртке

қоян

тышқан

жылан

кесіртке

жасыл өсімдік

шауыт

3-ретті қолданушылар

2-ретті қолданушылар

1-ретті қолданушылар

Жер үсті экожүйлеріндегі қоректену тізбегі

Қоректік тізбектің түрлері:

Жыртқыштық (қоректену тізбегі) : шөп- шегіртке-кесіртке-шауыт

Детритті (ыдырау тізбегі) : құлаған жапырақтар-саңырауқұлақтар-бактериялар

Паразиттік (қырыққабат-қырыққабаттық көбелек-ақшыл маса)

Иесінің популяциясының көлемінің реттелуі «Паразитарлық жүйеде» кері байланыс арқылы жүреді:

Иесінің популяциясының тығыздының артуы;

Қоректің жетіспеуі;

ағзаның әлсіреуі

Иесіне паразиттердің енуі

эпизоотия

Денісау түрлер көп ұрпақ береді

Бұрынғы территорияда қоректің саны артады;

Иелерінің тығыздығының кемуі.

Иесінің популяциясында паразиттердің көлемінің реттелуі жүзеге асады:

климаттық шарттар арқылы инфекция мен инвазияның берілуі;

туа біткен иммунитет және иесінің иммундық реакциясы;

Иесінің популяция бөлігінің жойылуы;

Өздігінен реттелу (иесіне паразиттердің қайта енуі- паразиттің көбеюін төмендетеді) .

Паразиттің және иесінің популяциялық кезеңіндегі адаптациясы

Еркін тіршілік кезеңіндегі немесе паразиттің дернәсілдерінің иесін іздеуі

Аралық және резервуарлық иелерінің даму цикліне қосылуы

Сыртқы қолайсыз жағдайларға қарсы тыныштық кезеңінің болуы (циста, жұмыртқа)

Паразиттің және иесінің қимыл-қозғалыстарының синхронизациялық даму кезеңі

Күндіз

Потенциальды иелерінің жүзуі

Шистосоманың дернәсілдерінің молюсканың денесінен шығуы

Паразиттің және иесінің қимыл-қозғалыстарының синхронизациялық даму кезеңі

Қырыққабат белянкасы және белянка

Табиғи аймақ және аймақ-аралық аурулар туралы түсінік

Евгений Никанорович Павловский (1884-1965) - ресей зоологы, энтомолог, медициналық қызметтің генерал-лейтенанты(1943) . КСРО-ң атақты ғалымы(1935), медициналық академияның және КСРО АН академигі (1939) (1944), Зоологиялық институттың директоры АН КСРО(1942-1962) . Кеңестік энтомологиялық қоғамның президенті (1931-1965), Географиялық қоғамның президенті (1952-1964) . Кеңес одағының еңбек қаһарманы

Табиғи ауру орталықтарын ашқан

Паразитті аурулар (инфекция және инвазия) бөлінеді:

Зооноз - жануар аурулары, адамның қатысуынсыз және празит үшін бөгет болады.

Антропоноз - адам аурулары

Антропозооноз - адам және жануар аурулары.

Антропозооноз табиғиорталық аурулары.

Бұл дегеніміз, что пока зоонозаға сәйкес, адам пада болған жоқ. Егер адам бұл орталыққа кірсе, ауруға шалдығуы әбден мүмкін.

Зооноз

Альвеококктың даму циклында адам биологиялық бөгет болып табылады.

Зооноз

Описторхоздың даму циклында адам биологиялық бөгет болып табылмайды.

Антропоноз - аурулар жиынтығы, қоздырғыштардың даму циклында адам міндетті бірлік болып табылады.

Антропоноз

Сиыр цепені иесін ауыстырып дамиды

Антропоноз

Аскарида иесін ауыстырмай дамиды

Табиғи ошақ

Ұзақ уақыт бойына адамға тәуелсіз аурулардың қоздырғыштарының циркуляциясы жүзеге асатын жер бедерінің ең кіші аумағы.

Биогеоценозға мысал бола алады.

Табиғи ошаққа кіреді:

Белгілі бір ландшафт (биотоп)

Ауру қоздырғыш популяциясы

Жыртқыш аңдар, яғни “иесінің” популяциясы

Аралық тасымалдаушылар популяциясы (егер де ауру трансмиссивті тасымалданатын болса)

АДАМ - табиғи ошақ компоненті болып саналмайды!!!

Ошақтың типтері

Локальды (кеміргіштер іні)

Диффузды (өзендер мен ормандар)

Табиғи (жыртқыш аңдардың қатысуымен)

Антропогенді (үй немесе синантропты жануарлармен юайланысты: егеуқұйрықтар)

ТМД елдерінің жалпы территориясы бойынша 40-қа жуық аурулардың табиғи ошақ көзі тіркелген. Бұл аурулардың соңғы иелерінің саны -600-ге жуық омыртқалылардың түрі.