Жыныс гормондары

Презентация қосу

Жыныс гормондары

Қайрат Б.Қ Тастанбекова А.А
Жыныс бездері – аралас бездерге жатады, яғни ішкі
және сыртқы секреция бездерінің қызметтерін қатар
атқарады:

Сыртқы секрециялық белгісі Ішкі секрециялық белгісі

ер адамдардың жыныс жыныс бездерінде бөлінетін
бездерінде жыныс жасушалары жыныс гормондары бірден
– сперматозоидтар, қанға бөлінеді.
әйелдерде жұмыртқа
жасушасы түзіледі.
Гормондар арқылы зат алмасу, өсу, даму үрдістері реттеледі.

метаболизмдік — зат алмасу үрдістерінің
әртүрлі жағдайларына, жиілігіне әсері

кинетикалық — қызмет орындаушы ағзалардың
белсенділігіне және оларды қызметке қосуға
немесе тежеуші факторларға әсері

түзетілуші (коррекциялық) — ұлпалар мен ағзалар
қызметінің қарқынын өзгертуге әсері (жоғарылату,
төмендету, жылдамдату, тездету, бәсеңдету
қозғалыстары).
Жыныс гормондарының әсері

Денеде зат алмасуды, Екінші жыныс белгілерінің
анаболизмдік дамуына, пайда болуына
үрдістерің күшейтеді, көмектеседі. Олар тиісті
яғни күрделі жынысты сипаттайды –
органикалық жыныс мүшелерінің өсіп
қосылыстардың дамуы, түк пен май
түзілуін күшейтеді, қабаттарының пайда
белок, соның ішінде болуы, қаңқа дамуы т.б.
ферменттердің де үрдістерді қамтамасыз
жасалуын етеді.
жоғарылатады. Осыған
байланысты дене
салмағы артады.
Жыныстық жетілу кезеңдері

пубертат жыныс әрекеттің
бәсеңдеуі
жыныстық жетілген
кезең
• Пубертат – әйел мен еркек жыныс ағзаларының репродуктивті
жүйе қызметінің құрылу кезеңі. Ол жыныстық жетілумен
аяқталады - ұрпақ өрбітуге қабілетті болады. Ол өз кезегінде 3
фазадан тұрады:

1) Балалық фаза (препубертатты фаза) - жыныс жетілу
алдындағы 2-3 жыл мерзімді жатқызады. Пубертат белгілерінің
дамуында бүйрекүсті бездерінің гормондары қатысады.

2) Бейтарап фаза (меншікті пубертатты кезең) – ұлдарда
шамамен 10 жастан 14 жасқа дейін, қыздарда 9-дан 12 жасқа
дейін созылады. Бейтарап фаза шап аймағында түктердің өсуінен
бастап, сүт бездерінің қыздарда ісінуімен жүреді.

3) Ересек (постпубертатты кезең) – ер балаларда 14-тен 18-ге дейін,
бойжеткендерде орташа 13-тен 16 жасқа дейін созылады. Жыныс әрекеттің
кезекпен дамуы және екіншілік жыныс белгілерінің толық түзілуі болады.
• Жыныстық жетілген
кезең (жеткіншек).Бұл
мерзім әр адамда жеке-
дара жүреді. Әйел
адамдарда ол 16-18
жасына, ал ерлерде 18-20
жасқа сай келеді. Осы
кезең ер мен әйелдің
бала тууға
дайындығымен, қанда
гормондардың
максимальды дәрежеде
болуымен сипатталады.
• Жыныс әрекеттің
бәсеңсуі ерлерде
шамамен орташа 60
жастан кейін,
әйелдерде 45-50
жас шамасына сай
келеді.
Аналық бездер үш түрлі жыныс гормондарын бөледі:

эстрогендер прогестиндер релаксин және аз
мөлшерде еркек
жыныс гормондары
(андрогендер),
кортикостероидтар.
Эстрогендерге: эстрадиол,
эстрон және эстриол
жатады.Олардың ең негізгісі –
эстрадиол, эстроннан 10 есе,
эстриолдан 50 есе активті
(белсенді). Алғаш эстраген
синтезделеді, оның айналған
(өзгерген) азығы – эстрон және
эстриол болып табылады.
Эстрадиол клеткада
фолликуланың ішкі қабығында
овуляцияға дейін синтезделеді.
Эстрогендер негізінен Эстрадиол
жойылады.
Эстрогендердің негізгі арнайы әсер етуі – бұл
біріншілік және екіншілік әйел жыныс белгілерінің
дамуын реттеу болып табылады.
Эстрогендердің секрециясы төмендесе немесе
болмаса әйел ағзасындағы жыныс мүшелері
инфантильді (өспей) қалады, екінші белгілері де
дамымайды.
Эстрогендер әйел және еркек
ағзасында да өте көп маңызды
әртүрлі жалпы әсерлер көрсетеді.
Олар анаболиттік әсермен
сипатталады (клетка мен мүшелердің
салмағының өсуі). Сүйек тіндерінде
негізгі әсер көрсетеді.
Эстрогендердің секрециясының
күшеюі жас кезде болса өсуді тоқтады,
бірақ бет әлпеті үлкенге ұқсайды, ал
секрециясының азаюы түтікшелі
сүйектердің шамадан тыс өсуіне алып
келеді, сондықтан олардың аяқ-
қолдары ұзын болады.
Қазіргі кезде эстрогендерге ұқсас
немесе оның туындыларына
сәйкес келетін көптеген
қосылыстар синтезделген.
Әйел жыныс гормондарының
басқа тобы – гестагендер.
Олардың ішіндегі негізгісі –
прогестерон. Прогестерон
негізінен әйел ағзасында сары
денеде пайда болады. Бұл
уақытша ғана циклмен пайда
болатын эндокринді без, егер
жүктілік басталмаса менструалды
циклдің екінші жартысында Гестаген
жарылған фолликула орнында
пайда болып, қызметін атқарады.
Прогестерон жүктілік кезінде гипофиздің
гонадотроптық гормондарының түзілуін,
фолликуланың дамуын, жатырдың жиырылуын
бөгеп, ұрықтың өсуіне, сүттену процесінің
басталуына ықпал етеді.
Аталық гормондар

Аталық гормондар (андрогендер)
аталық бездің (еннің) аралық
ұлпаларындағы Лейдиг
торшаларында түзіледі. Ал, бездің
Сертоли торшаларында аз
мөлшерде эстрогендер (аналық
жыныс гормондар) түзіледі.
Еркек жыныс бездері –
андрогендер қанға бөлінеді.
Андрогендік активтілігі бар 100-ге
жуық қосылыстар анық. Олардың
бірнешеуі ғана табиғи гормондар
болып табылады.
Ең белсенді андроген -
тестостерон. Ол шәуеттің аралық
клеткаларында, тәулігіне 3,5 мг-ға
жуық бөлінеді (үлкен еркектерде),
0,5 мг тестостерон бүйрек үстінде
синтезделеді.
Үлкен әйелдерде тәулігіне 1 мг-ға
жуық тестостерон бүйрек үстінде
және аналық безде синтезделеді.
Егер әйел организмінде 1 мг-ден
көп синтезделсе еркектерге тән Тестостерон
қасиетке ие болады
• Тестостерон еркектерде
бірінші жыныс белгілерінің
дамуын реттейді, қуық асты
безінің өсуін және
секрециясын күшейтеді,
жыныс мүшелерін өсіреді.
Оның әсерінен екінші жыныс
белгілері де дамиды: өзіне
тән түктердің өсуі, дыбыс
тембірі төмендеп, дене бітімі
еркектердікіне ұқсайды.
Андрогендер жалпы биологиялық
әсерге де ие. Олар да басқа өсу
гормондары, инсулин, эстроген
сияқты күшті анаболиттік зат
болып табылады. Тіндер мен
клеткалардың көлемінің үлкеюін,
клеткада азоттың жиналуы мен
белок синтезінің көбеюі, кальций,
фосфар, натрий, калий, хлор,
судың жиналуын күшейту
нәтижесінде тудырады. Сондықтан
еркектердің бұлшық еттері
әйелдерге қарағанда күшті
дамыған және жүрек көлемі де
үлкен.
Андроген (балансты реттеуші)
Жыныс бездерінің секрециясының бұзылуы

Жыныс бездерінің секрециясының бұзылуын екіге
бөлуге болады:

Секрецияның күшеюі – гипергонадизм

Секрецияның төмендеуі - гипогонадизм
ГИПЕРГОНАДИЗМ

Жыныс бездерінің секрециясының жоғарылауы жас
балалардың организмінде ерте жыныстық жетілумен
сипатталады. Гипергонадизм жағдайы үлкен әйелдерде де
кездеседі. Олар әртүрлі акушер-гинекологиялық патологиямен
көрінеді.
Ерте жетілудің негізгі себептері:
Бездің зақымдалуы (ұл балаларда көп кездеседі);
Жыныс бездерінң ісіктері;
Бүйрек үсті бездерінің ісіктері;
Гипоталамо-гипофизарлы жүйенің зақымдалуы (ісіктер, су
жиналу, жарақат, энцефалит, т.б).
ГИПОГОНАДИЗМ

Жыныс бездерінің дамуы мен
қызметінің төмендеуі болады:
Өмір сүру барысында пайда болған
Туа біткен
Өмір сүру барысында пайда болған
гипогонадизмнің әртүрлі себептері
бар және оның көріністері қай жаста
болғанына, бездердің зақымдалу
дәрежесіне байланысты.
Себептері: ұзақ уақыт белоктық
ашығу, әртүрлі жүдететін аурулар,
инфекциялар, әртүрлі токсиндердің
әсері (алкоголь), гипоталамо-
гипофизарлы жүйенің бұзылуы,
гипотиреоз, т.б.
Аналық бездердің гиперфункциясы

Аналық бездердің ішкі секрециялық гиперфункциясы,
гиперандрогения немесе гиперэстрогениямен сипатталады
1. Гиперандрогения — андрогендердің көп өндірілуі
және/немесе оның әсерінің жоғарылауымен сиппатталатын
жағдай. Әйелдердің 10–15%-да айқындылығы әртүрлі
дәрежеде көрінеді.
Себептері: Бүйрек үсті бездерімен андрогендік стероидтар
түзілуінің артуы, әсіресе жыныстық жетілу кезеңінде. Бұл
андрогендер шеткері тіндерде эстронға айналуы.
Андрогендердің өндірілуін арттыратын аналық бездердің
өспелері (мысалы, Лейдиг жасушаларының — лейдигомасы
тестостерон өндіріледі).
Гиперэстрогения. Организмдегі
эстрогендердің түзілуінің
және/немесе әсерінің артуымен
сипатталады. Ең жиі себебі: бүйрек
үсті бездері және/немесе аналық
бездері түзетін андрогендердің
қанда жоғарылауы. Теріде және май
тінінде андрогендер эстрогендерге
айналады, бұл өз кезегінде олардың
қандағы мөлшерінің жоғарылауына
әкеліп соғады.
Көріністері: қанда және зәрде
эстрогендердің артуы, гонадотропты
гормондар деңгейінің төмендеуі
(кері байланыс тетігі бойынша),
изосексуәлды түр бойынша
қыздардың ерте жыныстық жетілуі,
организмнің жылдам өсуі
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Адам физиологиясы.Сәтбаева Х.Қ.,Өтепбергенов
Ә.А.,Нілдібаева Ж.Б.(Оқулық,)-Алматы.
2. Қалыпты физиология. Студенттерге арналған
әдістемелік нұсқаулар /Жауапты ред. Махамбетова
М.Б., Жумакова Т.А., Байжанова Н.С. – Алматы, 2007.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Жыныстық гармондар және олардың қызметі

Гормондар туралы

Аналық жыныс гормондарының препараттары

Қалқанша безі гормондары

Сигналдық молекулаларға жалпы сипаттама. Гормондар

Жыныс бездерінің гормондары

Стероидты гормондардың синтезі және олардың міндеттері. Менструальді фазалар бойынша эстрогендер мен прогестиндер қарым -қатынасы

Аралас бездер

Аталық жыныс безі

Жыныстық жетілу Сабақ тақырыбы

Пәндер