Батпақты аймақ

Презентация қосу

Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Батпақты аймақ
2. Батпақты аймақтың экотипі
3. Оксилофиттер
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
• Батпақ — ылғал шамадан тыс
жиналып, шымтезек түзілу
процесі жүріп жатқан жерлер.
•Батпақ жер беті сулары
ойыстарда, шұңқырларда,
сондай-ақ, жер бетіне жақын
орналасқан су өткізбейтін
қабаттарда іркіліп жиналғанда
немесе жер асты сулары жер
бетіне жақын жатқанда, беткі
топырақ қабаты толық
ылғалдыққа дейін қаныққанда
және осы жерлерде ылғал сүйгіш
өсімдіктер өскенде пайда болады.
•Қазақстан жерінде ауқымды
Батпақтар жоқ, өйткені
республика жері, негізінен, құрғақ —
сулану аз да, булану мол.
•Қазақстанда Батпақтың
кездесетін түрлері:
сор Батпақ,
тақырлық Батпақ,
саздық Батпақ,
техногендік Батпақ, яғни өзен-
көл жағалауындағы Батпақ.
Өзен-көл жағалауларындағы Батпақ
тұщы су әрі күн сәулесі жеткілікті
аймақтарда орын алатындықтан,
мұндай жерлерде қамыс, қоға қалың
өседі.
Батпақтар жіктемесі
Батпақтар жіктемесі — батпақтарды олардың кейбір жалпы сипаттарына қарай
топтарға бөлу. Су-минералдық қоректену сипатына, жер бедеріне, орналасу
жағдайына байланысты және негізгі өсімдік құрамына қарай батпақтар негізгі
үш экологиялық түрге бөлінеді:

эвтрофты ( ойпандық батпақтар );

олиготрофты ( беткейлік батпақтар );

мезотрофты ( өтпелі батпақтар ).
Ойпандық батпақтар
Oйпандық батпақтар жер бедерінің ойыс бөліктерінде орналасады. Әдетте, батпақ
беті тегіс немесе көтеріңкі (дөңестеу) болып келеді. Атмосфералық жауын-шашын
мен қоршаған жыралар арқылы түсетін ағындымен қоса минералды тұздары мол
жер асты суларымен қоректенеді. Ойпаңдық батпақтарда минералды қоректі көп
қажет ететін өсімдіктер өседі. Синонимі: эвтрофты немесе шөптесін батпақтар;
Кәдімгі емен, шаған, бежір (Сныть обыкновенная ), бояушөп (ясменник
душистый )

Кәдімгі емен Бояушөп
Беткейлік батпақтар
Беткейлік батпақтар негізінен
атмосфералық жауын-шашынмен
қоректенеді, сондықтан оларда минералды
тұздар аз болып келеді. Бұл батпақтарда
топырақтағы қоректік заттарды көп қажет
етпейтін олиготрофты өсімдіктер
(сфагналық мүктер) өседі. Батпақтың Ақшұнақ бетеге
орталық бөлігі шеттеріне қарағанда 7-8 м-
ге көтеріңкі болып келеді. Синонимі:
олиготрофты немесе мүкті батпақтар;
Аршагүл; көкбұта (әрқашан қақ болып
тұратын бұталардың бір түрі), ақшұнақ
бетеге.
Аршагүл
Өтпелі батпақтар
Өтпелі батпақтар өсімдік жамылғысына және оларды
қоректендіретін сулардың минералдылығына қарағанда ойпаңдық
және беткейлік батпақтардың екі ортасындағы аралық сипатқа ие.
Синонимі: мезотрофты немесе орманды батпақтар. Бет бедерінің
геоморфологиялық ахуалына байланысты батпақтар суайрық
кеңістіктерінің батпақ массивтері және өзен аңғарлары мен көл
қазаншұңқырларының батпақты массивтері болып екі топка
бөлінеді.
Өсімдіктердің басымдылығына
Өсімдіктердің : қарай

Орманды Бұталы Шөптесін Мүкті

Ораманды - Бұталы – Шөпті – Мүкті – губка
батпақтардың сулары қамыстармен секілді жауыннан
ағынды типі,өсімдік қозғалыссыз, және қияқпен, түскен суды өз
жабынында ағаш өсімдіктерден: қоғамен өсіп бойына сіңіріп
тұқымдастары бұталар мен кететін алaды,
доминанты қарағай. батпақтар. өсімдіктерден:
(қайың,шырша) қаражидек,мүкжиде
сфаг және жасыл к,брусника
мүктер. кездэсседі.
Сурежимі сфагнумдық
батпақтарда өсетін өсімдіктерді –
оксилофиттер деп атайды.
Сфагнумдық батпақтар – бұл
ылғал көп болатын жерлер , бірақ
бұл су, өсімдіктер үшін толықтай
жеткілікі емес, сондықтан бұл
өсімдктердің өмірлік кезеңдерінде
ылғалды қабылдауы мен шығаруы
сәйкеспейді.
Мұндаймекендеу ортасы -
физикалық құрғақтық деп аталады.
Сфагнумдық батпақтағы өсімдіктердің экологиялық
ерекшеліктері
Сфагнумдық батпақтағы өсімдіктер ксероморфоз және қарама-қарсы
гигроморфоздың белгілерін көрсетеді. Бұл өсімдіктер ксерофит пен
гигрофиттерден айырмашылық жасайды.
Ксерофитті белгілері
Осмостық қысымы үлкен: 12-19 атмосфера.
Мезофиттергеқарағанда транспирациясы төмен. Устьицасы әрдайым
ашық. Гигрофиттерге жақындау болып келеді.
Ксероморфты белгілері жапырағынан да көрінеді, кутикуламен тығыз
қапталған.
Оксилофиттер ылғалды аз қабылдайды, сонымен қатар жаздың
күндері өсімдіктердің жоғары бөлігі тез кеуіп кетеді.
Еңмаңыздысы оксилофиттерге шымтезектерде тез кездесетін
минералды заттар, азотты заттар әсер етеді. Осы жағдайлар
оксилофиттердің ксероморфтық және гидрофитті өсімдік
түрлерін құрауға әсер етеді. Қай жерде шымтезек мүгі өссе, сол
жердің топырағы ылғалды болады, топырақта ағаш жетіспгеннен
ағаштар нашар өседі, ал шымтезек мүгі тез өседі.
Оксилофит типтері

I. Мүкжидек типті мәңгі жасыл II. Эрикоид типті мәңгі жасыл
бұталар бұталар

1. Андромеда – Andromeda
polifolia 1. Сужидек – Empetrum nigrum
2. Кассандра – Cassandra
calyculata 2. Аршагүл –Сalluna vulgaris
3. Мүкжидек – Vaccinium
oxycoccos 3. Гүлшетен–Ledum pаlustre
4. Қызылжидек – Vaccinium vítis-
idaéa
Оксилофит типтері

ІІІ. Сфагнумдық батпақтардың жазғы-жасыл бұталары
Бұталы қайың – Betula nana
Батпақты тал – Salix myrtilloides
Көкжидек – Vaccinium uliginocum

ІV. Осока тариздес өсімдіктер фагналық типі
Carex lasiocarpa
Caex irrigua
Carex pauciflora
Eriphorum vaginatum
Rhynchosporf alba
Sceuchzeria pabistris
Оксилофит типтері

V. Жазғы-жасыл мүк қарақаты типі
Rubus chamaemorus

VІ. Жәндікқоректі шықшөп
Drosera rotundifolia

VІІ. Сфагнумды батпақтағы ағаштекті өсімдіктер типі
Pínus sylvéstris
Мүкжидек типті мәңгі жасыл бұталар
Қызылжидек немесе Итбүлдірген
(лат. Vaccinium vitis-idaea) –
тұқымдасы Vaccinасае (Вересковые)
Вакциниум (Vaccinium) бөлімшесіне
жататын биіктігі 15-20см көпжылдық
өсімдік.
Латынша аты "vitis-idaea" қазақшаға
аударғанда "Ид тауындағы жүзім"
деген мағынаны білдіеді (Крит аралы).
Қызылжидек (лат. Vaccinium vitis-idaea)

Тамырсабағы жіп тәрізді,
тамырсабағымен тамырларынан
жоғарға қарай 15-20см сабағы
көтеріледі.
Жапырақтары кезек оналасқан, қысқа
сабақты, жұмыртқа пішінді, тегіс,
жылтыр, ұзындығы 2-3 см, ені 1,5 см.
Гүлдері майда, қос жынысты,
ақшылқызыл түсті, 10-20 данадаң
өсімдіктің жоғарғы жағында
гүлшоғырына жиналған. Көктемнің
соңында - жаз басында гүлдейді.
Жемісі майда, етжең, түсі қызыл, қар
астында көктемге дейін сақталады. 1- тамырсабағы, 2- жемісі, 3-аналығы,
4-аталығы
Vaccinium vitis idaea
Қызылжидек (лат. -Vaccinium
Қызылжидек
vitis-idaea)

Vaccinium vitis idaea.
1- жалпы көрінісі;
II – жапырақтың көлденең
қимаса.
I – жоғарғы эпидермис және
кутикула,
2 – бағаналы ұлпа,
3- жіңішке паренхима,
4 – төменгі эпидермис және
кутикула
Қызылжидек (лат. Vaccinium vitis-idaea)
Қызылжидектін жапырағы (лат. Folium
Vitis idaeae) медицинада дәрі етінде
пайдаланады. Қызылжидек құғақ
жапырағының құрамында арбутин,
фенолгликозидтер, урсол қышқылы бар.
Бүйрек аурулары, ревматизм, цистит,
подагра, туберкулез ауруларын қарсы
қосымша емі ретінде қолданылады.
Жемісінін шырынын гипертонияда,
невроз, және жүкті әйелдердің
аемиясына қарсы ем болып табылады.
Андромеда (лат.Andromeda polifolia)
Ересек өсімдіктерінің биіктігі 15-тен 60
см-ге дейін.

Тамыры ұзын, жіп тәріздес.

Көкбұта тұқымдасынан басқа да көптеген
өсімдіктеріне қарағанда, микоризияларға
тән - өсімдік тамырларымен
мицилиальдық саңырауқұлақтардың
өзара тиімді симбиоз құрады(мутуализм).

Сабақтары тармақталған, тегіс,
тамырланған; қызыл-қоңыр.
Andromeda polifolia
І – жалпы көрінісі, ІІ – жапырақтың көлденең қимасы,
жоғарғы эпидермис және кутикула, 2- бағаналы ұлпа, 3-
жіңішке паренхима, 4 – төменгі эпидермис және кутикула
Кассандра (лат.Cassandra calyculata)

Cassandra calyculata
І – жалпы көрінісі, ІІ – жапырақтың көлденең қимасы, жоғарғы
Мүкжидек (Oxycoccus)
Мүкжидек (Oxycoccus) –
қаражидектер тұқымдасына
жататын мәңгі жасыл бұта.
Қазақстанда батпақты
жерлерде өсетін 2 түрі: кәдімгі
(төрткүлте) Мүкжидек
(Oxycoccus quadrіpetalus) және
ұсақжемісті Мүкжидек
(Oxycoccus mіcrocarpus) бар.
Мүкжидек (Oxycoccus)

Жіп тәрізді жіңішке тармақтарының ұзындығы
75 – 80 см-дей,
Жапырақтары майда, сопақша немесе дөңгелек,
қалың шырынды болады.
Қызғылт түсті гүлдері (саны 2 – 4) шатырша
гүлшоғырын құрайды. Мамыр – маусым
айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жеміс
салады.
Жемісі – шырынды, қышқыл дәмі бар жидек. Ол
алғашқыда ақ болады да, кейін қызарады.
Жемісінің құрамында лимон, қант, пектин
заттары, минерал тұздар, С витамині бар. Жемісі
жеуге жарамды және медицинада
пайдаланылады.
Мүкжидек (Oxycoccus)
Әдетте мүкжидекті күз мезгілінде
жинайды. Бұл жидек еліміздің
батпақты өңірлерінде көптеп
кездеседі. Ғалымдардың айтуынша,
мүкжидектің құрамында С, В, К, РР
витаминдері, эфир майы, минералдар,
темір, марганец, йод, пектин, калий
сынды элементтер бар екен. Алайда
онда кездесетін элементтерді басқа
жеміс-жидектерден таба алуңыз екі
талай. Себебі мүкжидектің құрамы
адам ағзасындағы зат алмасу процесін
реттеумен қатар, иммунитетті де
нығайтады.
Мүкжидек (Oxycoccus)
Мүкжидек шырыны. Мүкжидектен шырын
жасап, оны емдік мақсатта қолдануға болады.
Бұл шырынды ішу арқылы сіз ауыз
қуысындағы түрлі жұқпалы бактериялардан
құтыла аласыз. Сондай-ақ оның шырыны
қызыл иек қабынуы кезінде де өте пайдалы.

Жөтелден құтылуға көмектеседі. Бронхитті
емдеу үшін балмен мүкжидек сусынын
араластырып, күніне 3 рет тамақтың алдында
бір ас қасықтан ішіп отыру қажет.

Сыртқы қолдану. Айтпақшы жидектің
сусынымен безеуден, аллергиялық
бөртулерден құтылуға болады.
Сфагнумдық батпақтардың жазғы-жасыл бұталары
Көкжидек (лат. Vaccínium
uliginósum) — Көкбұта
тұқымдасының Қаражидек тегінің
бұтасы. Солтүстік жарты шардың
қоңыржай және суық белдеуінде,
әсіресе, Сібірде көп таралған.
Негізінен шымтезекті жерлерде,
қылқан жапырақты және жалпақ
жапырақты орманда, тундрада
өседі. Сондай-ақ Кавказ, Орал
тауларында және Қиыр Шығыста
кездеседі.
Көкжидек (лат. Vaccínium uliginósum)
Жемісі шырынды,
Реңі көкшіл, бұршақ (асбұршақ,
бұршақ),
Күрделігүлділер , астық
тұқымдастары.
Көкжидек құрамында витаминдер,
белок, май, көмір сулар, минералдық
тұздар, органикалық қышқылдар, хош
иісті заттар және т.б. көп болады.
Көкжидек (лат. Vaccínium uliginósum)
Көкжидек (лат. Vaccínium uliginósum)
Көкжидектің құрамында дәрумендер, белок, май, көмірсулар, минералдық тұздар,
органикалық қышқылдар мен хош иісті заттар бар. Оның жемісі дәмді,
шырынды әрі денсаулыққа пайдалы. Бұл жидектің құрамында созылмалы қабыну
салдарын жоюға көмектесетін табиғи аспирин бар. Көкжидек зәр шығару
жолдарының бактерияларын жойып, антибиотик ретінде әрекет етеді. Көкжидек
С және К дәрумендеріне бай.
Бұл зат алмасу процесін жақсартуға, суық тигенге қарсы таптырмас дәрумен.
Сонымен қатар, көкжидек кальцийдің ағзаға жақсы сіңуіне, сүйектердің
қатаюына көмектеседі. Бұдан бөлек, құрамында А провитамині, В1, В2, Р және
РР дәрумендері кездеседі.
Көкжидектің құрамында фосфор мен кальцийдің минералды тұздары, табиғи
лимон қышқылы, алма қышқыл
Эрикоид типті мәңгі жасыл бұталар
Сужидек, шикша (лат.
Empetrum) – сужидек
тұқымдасына жататын бұта.
Қазақстанда Алтайдың
балқарағайлы ормандары мен
таутас беткейлерінде және
субальпілік белдемдеріндегі
ылғалы мол жерлер мен
қалың тоғай ішінде өсетін 1
түрі – голарктикалық
сужидек (Е. subholarctіcum)
бар
Сужидек – Empetrum nigrum
Оның биіктігі 15 – 40 см. Тамыры тармақталып
өседі.
Сабағы көп бұтақты. Сырты бұйраланған не безді
түктер жапқан жас бұтақтары еміздік тәрізді.
Жапырақтары кезектесіп орналасады, кейде бір-
біріне жабысып, шоқтанып тұрады. Олардың
ұзындығы 3 – 5, ені 1 мм-дей, 3 – 5 жылға дейін
тұрады.
Дара гүлдері қос не дара жынысты, жапырақ
қолтығынан жетіледі, қызғылт, қошқыл қызыл түсті
болады. Гүл жапырақтары түкті тостағаншаға
жабысып өседі. Мамыр – маусым айларында гүлдеп,
қыркүйекте жеміс салады.
Жемісі қара түсті домалақ сүйекше, дәмі сулы жидек
тәрізді тәтті. Өсімдіктің аты осыған байланысты
Сужидек – (Empetrum nigrum) өсімдігінің анатомиялық
құрылысы
1-эпидермис;
2-мезофилл;
3-жіңішке мезофилл;
4-устьца;
5-жапырақ қуысы;
6-түктер;
Морошка өсімдігінің жапырағы — Rubm chamaetnorus.
1 — кутикула және эпидермис, 2 — бағаналы; 3 —
борпылдақ паренхима; 4 — төменгі эпидермис; 5 —
устьице.

Sckeuch-zena palustris.
1 — эпидермис; 2 — хлорофилл паренхима, 3 — пучки 4 — ауалық
ұлпа.
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі

1. Культиасов И.М. Экология растений. М., Изд-во МГУ, 1982.
2. Горышина Т.К. Экология растений. М., "Высшая школа", 1979.
3. Бавтуто Г.А. Атлас по анатомии растений. Минск: Урожай, 2001.
4. А.Е. Васильев и др. / Ботаника. Морфология и анатомия растений М.,
Просвещение, 1988.5.
5. Шинников А.П. Экология растений. М. изд-во Сов.наука, 1950.
6. Лархер В. Экология растений. Изд-во Мир, 1978.
7. Дорохина Л.Н. Руководство к лабораторным занятиям по ботанике с основами
экологии растений. М.: Просвещение, 1986.
8. Еленевский А.Г. Ботаника высших, или наземных, растений: М.: Academіa, 2000.
9. Курсанов Л.И. и др. Ботаника. Т. 1., М., 1996.
10. Лотова Л.И. Морфология и анатомии высших растений. М. Эдиторная УРСС,
2000.
11. Рейвн П. и др. Современная ботаника. М., т. 1, 2, 1990.
12. Нагалевский В.Я., Николаевский В.Г. Экологическая анатомия растений. –
Краснодар, 1921. – 87 с.

Ұқсас жұмыстар

Батпақты жерде өсетін өсімдіктер

Оқушыларға экологиялық білім беру жүйесіндегі аймақтық компонентті пайдалану

Шань жазығы

ӘЛЕМНІҢ ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫ

Топырақтың негізгі типтеріне шолу. Тундралық топырақтар

Беларусь

Шымды топырақтар Шымды - күлгінді

Алматы мемлекеттік қорығы

Тундра зонасы

Ауылшаруашылық құстар гигиенасы

Пәндер