Батпақты аймақ

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Батпақты аймақ

2. Батпақты аймақтың экотипі

3. Оксилофиттер

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Жоспар

Батпақ - ылғал шамадан тыс жиналып, шымтезек түзілу процесі жүріп жатқан жерлер.

Батпақ жер беті сулары ойыстарда, шұңқырларда, сондай-ақ, жер бетіне жақын орналасқан су өткізбейтін қабаттарда іркіліп жиналғанда немесе жер асты сулары жер бетіне жақын жатқанда, беткі топырақ қабаты толық ылғалдыққа дейін қаныққанда және осы жерлерде ылғал сүйгіш өсімдіктер өскенде пайда болады.

Қазақстан жерінде ауқымды Батпақтар жоқ, өйткені республика жері, негізінен, құрғақ - сулану аз да, булану мол.

Қазақстанда Батпақтың кездесетін түрлері:

сор Батпақ,

тақырлық Батпақ,

саздық Батпақ,

техногендік Батпақ, яғни өзен-көл жағалауындағы Батпақ.

Өзен-көл жағалауларындағы Батпақ тұщы су әрі күн сәулесі жеткілікті аймақтарда орын алатындықтан, мұндай жерлерде қамыс, қоға қалың өседі.

Батпақтар жіктемесі - батпақтарды олардың кейбір жалпы сипаттарына қарай топтарға бөлу. Су-минералдық қоректену сипатына, жер бедеріне, орналасу жағдайына байланысты және негізгі өсімдік құрамына қарай батпақтар негізгі үш экологиялық түрге бөлінеді:

Батпақтар жіктемесі

эвтрофты ( ойпандық батпақтар ) ;

мезотрофты ( өтпелі батпақтар ) .

олиготрофты ( беткейлік батпақтар ) ;

Ойпандық батпақтар

Oйпандық батпақтар жер бедерінің ойыс бөліктерінде орналасады. Әдетте, батпақ беті тегіс немесе көтеріңкі (дөңестеу) болып келеді. Атмосфералық жауын-шашын мен қоршаған жыралар арқылы түсетін ағындымен қоса минералды тұздары мол жер асты суларымен қоректенеді. Ойпаңдық батпақтарда минералды қоректі көп қажет ететін өсімдіктер өседі. Синонимі: эвтрофты немесе шөптесін батпақтар;

Кәдімгі емен, шаған, бежір (Сныть обыкновенная ), бояушөп (ясменник душистый )

Кәдімгі емен

Бояушөп

Беткейлік батпақтар негізінен атмосфералық жауын-шашынмен қоректенеді, сондықтан оларда минералды тұздар аз болып келеді. Бұл батпақтарда топырақтағы қоректік заттарды көп қажет етпейтін олиготрофты өсімдіктер (сфагналық мүктер) өседі. Батпақтың орталық бөлігі шеттеріне қарағанда 7-8 м-ге көтеріңкі болып келеді. Синонимі: олиготрофты немесе мүкті батпақтар;

Аршагүл; көкбұта (әрқашан қақ болып тұратын бұталардың бір түрі), ақшұнақ бетеге.

Беткейлік батпақтар

Ақшұнақ бетеге

Аршагүл

Өтпелі батпақтар

Өтпелі батпақтар өсімдік жамылғысына және оларды қоректендіретін сулардың минералдылығына қарағанда ойпаңдық және беткейлік батпақтардың екі ортасындағы аралық сипатқа ие. Синонимі: мезотрофты немесе орманды батпақтар. Бет бедерінің геоморфологиялық ахуалына байланысты батпақтар суайрық кеңістіктерінің батпақ массивтері және өзен аңғарлары мен көл қазаншұңқырларының батпақты массивтері болып екі топка бөлінеді.

Өсімдіктердің :

Орманды

Бұталы

Шөптесін

Өсімдіктердің басымдылығына қарай

Мүкті

Мүкті - губка секілді жауыннан түскен суды өз бойына сіңіріп алaды, өсімдіктерден: қаражидек, мүкжидек, брусника кездэсседі.

Ораманды - батпақтардың ағынды типі, өсімдік жабынында ағаш тұқымдастары доминанты (қайың, шырша) сфаг және жасыл мүктер.

Бұталы - сулары қозғалыссыз, өсімдіктерден: бұталар мен қарағай.

Шөпті - қамыстармен және қияқпен, қоғамен өсіп кететін батпақтар.

Су режимі сфагнумдық батпақтарда өсетін өсімдіктерді - оксилофиттер деп атайды.

Сфагнумдық батпақтар - бұл ылғал көп болатын жерлер, бірақ бұл су, өсімдіктер үшін толықтай жеткілікі емес, сондықтан бұл өсімдктердің өмірлік кезеңдерінде ылғалды қабылдауы мен шығаруы сәйкеспейді.

Мұндай мекендеу ортасы - физикалық құрғақтық деп аталады.

Сфагнумдық батпақтағы өсімдіктердің экологиялық ерекшеліктері

Сфагнумдық батпақтағы өсімдіктер ксероморфоз және қарама-қарсы гигроморфоздың белгілерін көрсетеді. Бұл өсімдіктер ксерофит пен гигрофиттерден айырмашылық жасайды.

Ксерофитті белгілері

Осмостық қысымы үлкен: 12-19 атмосфера.

Мезофиттерге қарағанда транспирациясы төмен. Устьицасы әрдайым ашық. Гигрофиттерге жақындау болып келеді.

Ксероморфты белгілері жапырағынан да көрінеді, кутикуламен тығыз қапталған.

Оксилофиттер ылғалды аз қабылдайды, сонымен қатар жаздың күндері өсімдіктердің жоғары бөлігі тез кеуіп кетеді.

Ең маңыздысы оксилофиттерге шымтезектерде тез кездесетін минералды заттар, азотты заттар әсер етеді. Осы жағдайлар оксилофиттердің ксероморфтық және гидрофитті өсімдік түрлерін құрауға әсер етеді. Қай жерде шымтезек мүгі өссе, сол жердің топырағы ылғалды болады, топырақта ағаш жетіспгеннен ағаштар нашар өседі, ал шымтезек мүгі тез өседі.

Оксилофит типтері

Мүкжидек типті мәңгі жасыл бұталар

II. Эрикоид типті мәңгі жасыл бұталар

Андромеда - Andromeda polifolia

Кассандра - Cassandra calyculata

Мүкжидек - Vaccinium oxycoccos

Қызылжидек - Vaccinium vítis-idaéa

Сужидек - Empetrum nigrum

Аршагүл -Сalluna vulgaris

Гүлшетен-Ledum pаlustre

Carex lasiocarpa

Caex irrigua

Carex pauciflora

Eriphorum vaginatum

Rhynchosporf alba

Sceuchzeria pabistris

Оксилофит типтері

ІV. Осока тариздес өсімдіктер фагналық типі

Бұталы қайың - Betula nana

Батпақты тал - Salix myrtilloides

Көкжидек - Vaccinium uliginocum

ІІІ. Сфагнумдық батпақтардың жазғы-жасыл бұталары

Drosera rotundifolia

Rubus chamaemorus

V. Жазғы-жасыл мүк қарақаты типі

VІ. Жәндікқоректі шықшөп

VІІ. Сфагнумды батпақтағы ағаштекті өсімдіктер типі

Оксилофит типтері

Pínus sylvéstris

Қызылжидек немесе Итбүлдірген (лат. Vaccinium vitis-idaea) - тұқымдасы Vaccinасае (Вересковые) Вакциниум (Vaccinium) бөлімшесіне жататын биіктігі 15-20см көпжылдық өсімдік.

Латынша аты "vitis-idaea" қазақшаға аударғанда "Ид тауындағы жүзім" деген мағынаны білдіеді (Крит аралы) .

Мүкжидек типті мәңгі жасыл бұталар

Қызылжидек (лат. Vaccinium vitis-idaea)

Тамырсабағы жіп тәрізді, тамырсабағымен тамырларынан жоғарға қарай 15-20см сабағы көтеріледі.

Жапырақтары кезек оналасқан, қысқа сабақты, жұмыртқа пішінді, тегіс, жылтыр, ұзындығы 2-3 см, ені 1, 5 см.

Гүлдері майда, қос жынысты, ақшылқызыл түсті, 10-20 данадаң өсімдіктің жоғарғы жағында гүлшоғырына жиналған. Көктемнің соңында - жаз басында гүлдейді.

Жемісі майда, етжең, түсі қызыл, қар астында көктемге дейін сақталады.

1- тамырсабағы, 2- жемісі, 3-аналығы,

4-аталығы

Vaccinium vitis idaea - Қызылжидек

Vaccinium vitis idaea. 1- жалпы көрінісі;

II - жапырақтың көлденең қимаса.

I - жоғарғы эпидермис және кутикула,

2 - бағаналы ұлпа,

3- жіңішке паренхима,

4 - төменгі эпидермис және кутикула

Қызылжидек (лат. Vaccinium vitis-idaea)

Қызылжидектін жапырағы (лат. Folium Vitis idaeae) медицинада дәрі етінде пайдаланады. Қызылжидек құғақ жапырағының құрамында арбутин, фенолгликозидтер, урсол қышқылы бар.

Бүйрек аурулары, ревматизм, цистит, подагра, туберкулез ауруларын қарсы қосымша емі ретінде қолданылады.

Жемісінін шырынын гипертонияда, невроз, және жүкті әйелдердің аемиясына қарсы ем болып табылады.

Қызылжидек (лат. Vaccinium vitis-idaea)

Андромеда (лат. Andromeda polifolia)

Ересек өсімдіктерінің биіктігі 15-тен 60 см-ге дейін.

Тамыры ұзын, жіп тәріздес.

Көкбұта тұқымдасынан басқа да көптеген өсімдіктеріне қарағанда, микоризияларға тән - өсімдік тамырларымен мицилиальдық саңырауқұлақтардың өзара тиімді симбиоз құрады(мутуализм) .

Сабақтары тармақталған, тегіс, тамырланған; қызыл-қоңыр.

Andromeda polifolia І - жалпы көрінісі, ІІ - жапырақтың көлденең қимасы, жоғарғы эпидермис және кутикула, 2- бағаналы ұлпа, 3- жіңішке паренхима, 4 - төменгі эпидермис және кутикула

Кассандра (лат. Cassandra calyculata)

Cassandra calyculata І - жалпы көрінісі, ІІ - жапырақтың көлденең қимасы, жоғарғы

Мүкжидек (Oxycoccus)

Мүкжидек (Oxycoccus) - қаражидектер тұқымдасына жататын мәңгі жасыл бұта.

Қазақстанда батпақты жерлерде өсетін 2 түрі: кәдімгі (төрткүлте) Мүкжидек (Oxycoccus quadrіpetalus) және ұсақжемісті Мүкжидек (Oxycoccus mіcrocarpus) бар.

Жіп тәрізді жіңішке тармақтарының ұзындығы 75 - 80 см-дей,

Жапырақтары майда, сопақша немесе дөңгелек, қалың шырынды болады.

Қызғылт түсті гүлдері (саны 2 - 4) шатырша гүлшоғырын құрайды. Мамыр - маусым айларында гүлдеп, тамыз - қыркүйекте жеміс салады.

Жемісі - шырынды, қышқыл дәмі бар жидек. Ол алғашқыда ақ болады да, кейін қызарады. Жемісінің құрамында лимон, қант, пектин заттары, минерал тұздар, С витамині бар. Жемісі жеуге жарамды және медицинада пайдаланылады.

Мүкжидек (Oxycoccus)

Әдетте мүкжидекті күз мезгілінде жинайды. Бұл жидек еліміздің батпақты өңірлерінде көптеп кездеседі. Ғалымдардың айтуынша, мүкжидектің құрамында С, В, К, РР витаминдері, эфир майы, минералдар, темір, марганец, йод, пектин, калий сынды элементтер бар екен. Алайда онда кездесетін элементтерді басқа жеміс-жидектерден таба алуңыз екі талай. Себебі мүкжидектің құрамы адам ағзасындағы зат алмасу процесін реттеумен қатар, иммунитетті де нығайтады.

Мүкжидек (Oxycoccus)

Мүкжидек шырыны. Мүкжидектен шырын жасап, оны емдік мақсатта қолдануға болады. Бұл шырынды ішу арқылы сіз ауыз қуысындағы түрлі жұқпалы бактериялардан құтыла аласыз. Сондай-ақ оның шырыны қызыл иек қабынуы кезінде де өте пайдалы.

Жөтелден құтылуға көмектеседі. Бронхитті емдеу үшін балмен мүкжидек сусынын араластырып, күніне 3 рет тамақтың алдында бір ас қасықтан ішіп отыру қажет.

Сыртқы қолдану. Айтпақшы жидектің сусынымен безеуден, аллергиялық бөртулерден құтылуға болады.

Мүкжидек (Oxycoccus)

Көкжидек (лат. Vaccínium uliginósum) - Көкбұта тұқымдасының Қаражидек тегінің бұтасы. Солтүстік жарты шардың қоңыржай және суық белдеуінде, әсіресе, Сібірде көп таралған. Негізінен шымтезекті жерлерде, қылқан жапырақты және жалпақ жапырақты орманда, тундрада өседі. Сондай-ақ Кавказ, Орал тауларында және Қиыр Шығыста кездеседі.

Сфагнумдық батпақтардың жазғы-жасыл бұталары

Жемісі шырынды,

Реңі көкшіл, бұршақ (асбұршақ, бұршақ),

Күрделігүлділер, астық тұқымдастары.

Көкжидек құрамында витаминдер, белок, май, көмір сулар, минералдық тұздар, органикалық қышқылдар, хош иісті заттар және т. б. көп болады.

Көкжидек (лат. Vaccínium uliginósum)

Көкжидектің құрамында дәрумендер, белок, май, көмірсулар, минералдық тұздар, органикалық қышқылдар мен хош иісті заттар бар. Оның жемісі дәмді, шырынды әрі денсаулыққа пайдалы. Бұл жидектің құрамында созылмалы қабыну салдарын жоюға көмектесетін табиғи аспирин бар. Көкжидек зәр шығару жолдарының бактерияларын жойып, антибиотик ретінде әрекет етеді. Көкжидек С және К дәрумендеріне бай.

Ұқсас жұмыстар

Батпақты жерде өсетін өсімдіктер

Оқушыларға экологиялық білім беру жүйесіндегі аймақтық компонентті пайдалану

Шань жазығы

ӘЛЕМНІҢ ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫ

Топырақтың негізгі типтеріне шолу. Тундралық топырақтар

Беларусь

Шымды топырақтар Шымды - күлгінді

Алматы мемлекеттік қорығы

Тундра зонасы

Ауылшаруашылық құстар гигиенасы

Пәндер