Топыраққа сипаттама Индикатор - өсімдіктер

Презентация қосу

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Биология және биотехнология факультеті
Биоалуантүрлілік және биоресурстар кафедрасы

МӨЖ №1
«Индикациялық геоботаниканың алғашқы анықтағыштары.
Арнайы индикациялық зерттеулер. (Раменский бойынша)

Тастанбекова А.А
Насыров Н.Б
Алматы, 2020
Қазақстан флорасында да индикатор өсімдіктердің көптеген түрлері кездеседі.
Қазақстанның топырақ жамылғысы күрделі және әр түрлі. Топырақ жамылғысының
зоналар бойынша таралғаны айқын байқалады. Қазақстанның жазық бөлігі аумағының
86%-ын топырақ жамылғысы алып жатыр.

Соның ішінде топырақтың
қышқылдылығы маңызды
рөл атқарады.
Кіріспе
• Экологиялық жағдайларды және әсіресе топырақ индикациясын
зерттеуді геоботаник-эколог Л. Г. Раменскийдің революцияға дейін
басталған, бірақ кеңес уақытында ерекше даму алған жұмыстары
үлкен маңызға ие болды. Оның жұмыстары негізінен шабындықтар
мен жайылымдарға қатысты болды.

• Оларға көпжылдық зерттеулер жүргізілді, онда өсімдіктердің әртүрлі
түрлерінің ылғалдануы мен топырақ байлығымен, олардың
тұздануымен, Шалғындардың - аллювиалдылығымен, сондай-ақ
жайылымдық дигрессиямен байланысы анықталды.
Экологияльқ жағдайлар

• Атақты геоботаник Л.Г. Раменский атап айтқандай экологияльқ
жағдайлардың нақты жəне тура баға бepyшiлepi көптеген
экологияльқ факторларға, онын ішіндe біріншіден эдафикальқ
(ылғандандыру, тұздану, қышқылдану, жер асты суларының деңгейі)
климаттьң (температуральң режим, климат типтері) геологияльқ
(төсеніш жыныстар, пайдалы қазбалар) факторларға əсер етеді.
Фитоиндикация көмегімен топырактың ластанған бөліктерін
анықтап, рекреациондық жəне жайылымдьқ жерлерге жүктеменің
рұқсат eтiлгeн өлшемнен артық кeтyiн байқап картаға тycipyre болады.
Фитоиндикация əдісінің артықшылығы
Фитоиндикация əдісінің артықшылығы сонда, ол арқылы бізге
қажетті ақпаратты тез алуға болады, сонымен қатар өсімдіктер
бірлестіктері бірнеше жыл аралықтагы өзгеріске ұшыраған тipшiлiк
жағдайына комплексті бaғa бepeдi.
Фитоиндикация əдісі арқылы белгілі бip территорияны кезбен
шолу арқылы зерттегенде, химияльқ анализдер жүргізбей- ақ ақпарат
алуға болады.
Бұл əдісте де қолдануға қиын шектеулі жақтары бар. Бұл
бəpiнeн бұрын өсімдіктерге бip мезгілде əсер етуші өте көп факторлар.
Сондьқтан да зерттеушіні қызьқтыратын өсімдіктер бipлecтiriнe əсер
етуші топырактардың бip немесе бірнеше сипаттамасын біліп алу
қиынға соғады.
Л. Г. Раменский еңбектері мен жұмыстары
• Г. Л. Раменский "өсімдіктердің өсіп-өну жағдайы бойынша нақты
зерттеуге" ұмтылды. Л. Г. Раменский көлемді жиналған материал
негізінде, экологиялық кестелер құрды, олардың көмегімен өсімдіктер
түрлері бойынша әртүрлі экологиялық жағдайларды анықтауға болады.
Бұл кестелер "жерді кешенді топырақ-геоботаникалық зерттеуге
кіріспе" (1938) кітабында жарияланды. Олар оның шәкірттерінің
еңбектерінде зерттемелерінде және "өсімдік жамылғысы бойынша
мал азықтық алқаптарды экологиялық бағалау" (Раменский және т.б.,
1956) кітабында, сондай-ақ Л. Н. Соболев (1978) жұмыстарында
келтірілген.
Л. Г. Раменский жұмыстары
• Л. Г. Раменскийдің жұмыс уақытында жеткілікті сандық деректер
жинақталмады, сондықтан кестелер нақты көлемдерде емес,
мекендейтін жерлердің ерекшеліктерін ылғалданудың, тұзданудың,
топырақтың минералды байлығының шартты сатысына жатқызу
түрінде бағалауға мүмкіндік береді.

• Экологиялық шкалаларды құрастыру тәжірибесі геоботаниктер Т. А.
Работнов (1958) және И. А. Цаценкин (1967) жұмыстарында да бар.
Раменский шкаласы
Кең тараған X. Элленберг, Э. Ландольт, Л.Г. Раменский шкаласы
бойынша геоботаникалық индикациясы.
Бұл əдіс бойынша ылғалдану, топырақ байлыгы, азот, фосфор
жəне калий қосылыстарының мөлшері, қышқылдық жəне тұздану т.б.
белгілер аркылы тipшілiк ортасын бағалауға болады.
Мысалы топырақ ылғалына байланысты құрғақшыльқта тіршілік
eтyшi ксерофит өсімдіктерін бөлiп айтуға болады. Ал гегрофиттер
кepiciншe ылғалды ортада тipшілік eтin, құрғақшыльқта өмip сүре
алмайды. Сонымен қатар аралық жағдайда тipшiлiк eтyшi мезофитт -
өсімдіктер. Əрине өсімдіктерді бұлай жіктеу нақты емес.
Практикада 9,16 жəне 120 қатарлы шкала қолданылады. Топырақ
жамылғысыньң берілген бөліктерін нақты бағалау өсімдік бipлecтiri
қандай түрде тұратынын талдап, жеке түрдің қандай жағдайы керек
ететінін білуге болады. Сонымен қоса қандай да бip өсімдіктің
бөлек түрінің өзіне тəн ерекшеліктерін қолдануымызға болады.
• Топырақтың қышқылдығы - топырақтарға тән қасиет. Топырақтағы
қышқылдылықтың артуы өсімдік түрлерінің өсуіне және дамуына әсер етеді. Бұл
топырақ қышқылдылығынан өсімдіктерге зиянды заттар бөлінуі мүмкін, мысалы,
еріген алюминий немесе марганецтің болуы, өсімдіктерде көмірсу мен ақуыз
алмасуын бұзып, генеративті мүшелердің өсуін тежеп, көбеюіне кері әсер етіп,
өсімдіктердің тіршілігін тоқтатуға әкеп соғады.
• Топырақтың қышқылдылығының артуы органикалық заттарды ыдыратып,
өсімдіктерге қажетті қоректік заттарды бөлетін топырақтағы бактериялардың
тіршілігіне әсер етеді. Зертханада топырақтың қышқылдылығын анықтау үшін
универсальды индикаторлық қағаздар, Алямовск жиынтығы, рН-метр арқылы
жүрсе, далалық жағдайда индикатор өсімдіктер арқылы жүргізуге болады.
Эволюциялық үрдісте өсімдіктер үш топқа бөлінеді: ацидофилдер - қышқыл
топырақтың өсімдіктері, нейтрофилдер - бейтарап топырақта өсетін өсімдіктер,
базифилдер - сілтілі топырақта өсетін өсімдіктер.
• Осы өсімдіктерді біле отырып, топырақтардың ортасын далалық жағдайда да білуге
болады (кесте 1).
1-кесте - Топырақтың қышқылдылығын анықтайтын индикатор-өсімдіктер
(Л. Г. Раменский бойынша, 1956)
Топтар Биоиндикатор Топырақтың рН

Сфагнум, жасыл мүк: гилокомиум, дикранум, плаундар, түкті жалтыршөп, ұлпабас,
көпжапырақты аққайраң,
Ацидофилдер мысық тырнақ, кассандра, цетрария, аққылтан, түбірлі селдірек, далалық 3,0 - 4,5
қырықбуын, торғай қымыздық

Шие, итбүлдірген, қазанақ, батпақ қалтагүлі, ақшайыр, улы сарғалдақ, аюжидек,
Қалыпты европа жылқышөбі, батпақ бездікқыны, ит шегіргүл, шалғындық баймана, құрғақ
айрауық 4,5 - 6,0
ацидофиллдер

Еркек папоротник, желайдар, балқурай, қоңыраугүл, тарышық, түкті қияңөлең,
ерте қияңөлең, таңқурай, қара бүлдірген, бөденешөп, жылан тамыр самалдық,
Әлсіз ацидофиллдер қыранот, 5,0 - 6,7
емендік мәриягүл, саумалдық
Ацидофильді
нейтральды Жасыл мүктер: гилокомиум, плеврозиум, ешкітал 4,5 - 7,0

Европалық бежір, жасыл құлпынай, шалғындық түлкіқұйрық, тау беде, шалғын
беде, дәрілік сабыншөп, құтаншөп, сібір балдырған, цикорий, шалғындық
Нейтрофильді қоңырбас 6,0 - 7,3

Нейтральды Өгей шөп, бояу өгізкөз, жоңышқа, дұғаш, қияқөлең, мүйізді пышан, қазтабан
базифильді 6,7 - 7,8
Базифильді Cібір аюбадам, бұжыр шегіршін 7,8 - 9,0
Қышқылды реакция - батпақ, сұр орман топыраққа, нейтральды - қара
шірікті топыраққа, сілтілі орта - қоңыр топырақ, күшті сілтілі - сортаңдарға
тән. 2-кестеде Қазақстандағы топырақтың қышқылдылығын анықтайтын кең
тараған шөптесін индикатор-өсімдіктер берілген.

Топыраққа сипаттама Индикатор-өсімдіктер

Қышқыл Бұталы самалдық(Polygonum dumetorum)
Ланцет тәрізді жұлдызшөп (Stellaria holostea)
Батпақ қалтагүл (Caltha palustris)
Түкті күреңот (Epilobum hirsutum)
Тауықтары (Echinochloa crus-galli)
Жатаған сарғалдақ (Ranunculus repens)
Ойып түсетін сарғалдақ (Ranunculus асеr)
Үлкен жолжелкен (Plantago major)
Ұсақ кестежапырақ (Ornithopus persusillus)
Үш түсті шегіргүл (Viola tricolor)
Шалғын қырықбуыны (Equisetum pratense)
Торғай қымыздық (Rumex acetosella)
Атқұлақ
Бұтdumetorumалы самалдық(Polygonum) Түкті күреңот (Epilobum hirsutum)

Жатаған сарғалдақ (Ranunculus repens) Үлкен жолжелкен (Plantago major)
Топыраққа сипаттама Индикатор-өсімдіктер
Нейтральды қышқыл Тау беде (Trifolium montanum)
Жатаған беде (Trifolium repens)
Күйдіргіш қалақай (Urtica urens)
Кәдімгі байғұт (Alchimilla vulgaris)
Дәрілік сабыншөп (Saponaria officinalis)

Жатаған бидайық (Elytrigia repens)
Жабайы шомыр (Raphanus raphanistrum)

Дәрілік түймедақ (Matricaria chamomilla)

Үлпілдек сылдыршөп (Silene nutans)

Орман қайызғақшөп (Stachys sylvatica)
Нейтральды қышқыл топырақта кездесетін индикатор-өсімдіктер

Тау беде (Trifolium montanum) Күйдіргіш қалақай (Urtica urens)

Жабайы шомыр (Raphanus raphanistrum)
Топыраққа сипаттама Индикатор-өсімдіктер
Сілтілік Дала шырмауық (Convolvulus arvensis)

Ақ желімбасақ (Melandrium album)

Дала қышасы (Sinapis arvensis)
Далалық тегеурінгүл (Consolida regalis)

Көкпек (Atriplex patula)
Көкнәр (Papaver rhoes)
Жабысқақ қызылбояу (Galium aparine)

Ланцет тәрізді қызылбояу (Plantago
lanceolata)
Ірі басты жарашөп (Anthyllus macrocephala)
Сілтілі топырақта кездесетін индикатор-өсімдіктер

Дала шырмауық (Convolvulus arvensis) Жабысқақ қызылбояу (Galium aparine)
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Berthomieu, P. and Meyer, C. (1991) Direct ampliﬁcation of plant genomic DNA from leaves
and root pieces using PCR. Plant Molecular Biology 17, 555–557.
2. Boiteux, L., Fonseca, M. and Simon, P. (1999) Effects of plant tissue and DNA puriﬁcation
method on randomly ampliﬁed polymorphic DNA-based genetic ﬁngerprinting analysis in
carrot. Journal of the American Society for Horticultural Science 124, 32–38.
3. Bonito, R.D., Elliott, M. and Jardin, E.D. (1995) Detection of an arbuscular mycorrhizal
fungus in roots of different plant species with the PCR. Applied and Environmental
Microbiology 61, 2809–2810.
4. Cano, R., (1996) Analysing ancient DNA. Endeavour 20, 162–167.
5. Chunwongse, J., Martin, G. and Tanksley, S. (1993) Pre-germination genotypic screen- ing
using PCR amplification of half-seeds. Theoretical and Applied Genetics 86, 694–698.
6. Clancy, J., Jitkov, V., Han, F. and Ullrich, S. (1996) Barley tissue as direct template for PCR: a
practical breeding tool. Molecular Breeding 2, 181–183.
7. Dilworth, E. and Frey, J. (2000) A rapid method for high throughput DNA extraction from
plant material for PCR ampliﬁcation. Plant Molecular Biology Reporter 18, 61–64.
Рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Нейтральды қышқыл топырақта кездесетін индикатор - өсімдіктер

Пайдалы қазбалардың индикаторлары

Топырақтың түзілуіне аймақтың геологиялық жасының әсері

Тұңғиық тұқымдастары ның түрлері

АГРОХИМИЯ ТАРИХЫ АГРОХИМИЯНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ

ECERS шкаласының құрылымы

Қара топырақтар

Топырақ және агротопырақтану ілімінің даму тарихы. Топырақ түзілу үрдісінің мәні. Топырақтанудың негізгі салалары. Либих,Докучаев,Костычев,Вильямс

Топырақтың жылулық қасиеттері мен құбылымдары

Агрохимия ғылымының міндеттері мен зерттеу әдістері

Пәндер