Тілдердің классификациясы

Презентация қосу

Тілдердің классификациясы
Дәріс жоспары:
1. Дүние жүзі тілдері және
оларды топтастырудағы
басты принциптер.
2. Тілдердің генеалогиялық
классификациясы.
3. Тілдердің типологиялық
классификациясы:
а) фонетикалық типология;
ә) синтаксистік типология;
б) морфологиялық
типология.
Дүние жүзі тілдері және оларды топтастырудағы басты
принциптер
Дүние жүзі тілдері және оларды топтастырудағы басты принциптер
Әрбір ұлт тілі өзіне тән дербес жолмен дамып қалыптасады.
Дүние жүзі тілдері және оларды топтастырудағы басты
принциптер
Дүние жүзі тілдері және оларды топтастырудағы басты
принциптер
Тілдердің генеологиялық классификациясы
Тілдердің генеологиялық классификациясы
Тілдердің генеологиялық классификациясы (ТГК)
салыстырмалы-тарихи әдіс ....
Тілдердің генеологиялық классификациясы (ТГК)

Солтүстік кавказ
тілдері (абхаз,
шешен, авар, Енисей
ингуш (кет, юг)

•Син-тибет
(қытай,
тибет)

На дене (аляска мен
америкада таралған) тілдері
.

НОСТРАТИКАЛЫҚ ТІЛДЕР
= 10-15 мың жыл бұрын өмір сүрген
нострат тілдерінен таралған деген
болжам бар. Олар Африканың
солтүстігінен бастап, Еуразия құрлығына
өздерінен бұрын таралған палеоазиат
тілдерін біртіндеп ығыстырып, осы
аймаққа қоныстанады
=Н.т. генетикалық байланысы
олардың туысқан морфемалары арқылы
анықталады.
Ортақ түбірлі морфемалар негізгі
элементарлық ұғым мен болмыстың
нақтылықтарын бейнелейді. Әуелгі
тілдерден тараған 6 топқа енетін тілдерде
тұрақты грамматикалық (сөзжасам мен
сөзді өзгерту) морфемалардың
жақындығы дәлелденген.
Ностратикалық тілдер

Батыс Шығыс
Афрозия
Орал
Үндіеуропа
Алтай

Картвель
Дравид
Ностратикалық тілдер

Афразия Үндіеуропа

Картвел Орал

Дравид Алтай
Афроазия

• Бербер
• Чад
• Кушит омод
• Египет
• Семит (араб,иврит)
Үндіеуропа:
• Үнді: хинди, урду, бенгаль, маратхи
• Иран: иран, тәжік
• Славян: орыс, поляк, чех, словак, украин, белорус, серб, хорват
• Балтық: латыш, литван
• Герман: неміс, ағылшын, дат, швед, норвег, галл.
• Роман: француз, испан, португал, итальян, румын
• Кельт:
• Грек
• Албан
• Армян
• Нуристан
• өлі тіл жанұялары анатлия, тохар, иллирия, скиф, кушан т.б.
енгізіледі.
Түркі
Түркі Алтай
Алтай

Моңғол
Моңғол
(халха,
(халха,
қалмақ),
қалмақ),
Тұңғыс

Тұңғыс––
манчжур
манчжур
(манчжур,

(манчжур,эвен,
эвен,
нанай)
нанай) Қытай

Қытай––
тибет:
тибет:қытай,
қытай,
жапон,
жапон,корей
корей
Түркі тілдері

Батыс хун Шығыс хун

• Бұлғар
• Оғыз • Ұйғыр
• Қыпшақ • Қырғыз -
• Қарлұқ қыпшақ
Қыпшақ тобы
• Татар
• Құмық
• Қарашай -балқар
• Қырым -татар
• Қарайым
• Ноғай
• Қазақ
Тілдердің типологиялық классификациясы

Тілдер фонетикалық,
грамматикалық
құрылысына қарай
бірнеше типке бөлінеді.

Фонетикалық Синтакссистік
типология типология

Морфологиялық
типология
Тілдердің типологиялық классификациясы

Фонетикалық
типология
Тілдердің типологиялық классификациясы

Фонетикалық
типология
Тілдердің типологиялық классификациясы
Синтаксистік
типология

Эргативті тілдерде етістіктің салт
немесе сабақты болуына қарай,
белгілі бір септіктерді керек
етуіне қарай бастауыштың
(субъектінің) тұлғасы өзгеріп
отырады, ал толықтауыш осы
өзгерістерге керісінше басқа
тұлғаларға орайласады
Дүние жүзіндегі тілдердің
типологиялық белгілерін
айқындап,тілдерді сол белгілеріне
қарай жіктеуді алғаш ұсынған
неміс сыншысы, философ, филолог,
әрі ақын – ФРИДРИХ ШЛЕГЕЛЬ
болатын. Ол 1809 жылы жарық
көрген «Тіл және үнділердің
даналығы» дейтін еңбегінде сөз
тұлғасын түрлендіретін
қосымшалардың бар жоқтығына,
сөздердің тұлғалық құбылысқа
түсудегі сипатына қарай тілдерді
флективті, аглютинативті деп екі
топқа бөледі.
КАРЛ ВИЛЬГЕЛЬМ ФРИДРИХ ШЛЕГЕЛЬ

(1772–1829)
Фридрих Шлегельдің
інісі Август Шлегель
1818 жылы шыққан
«Әдебиеттегі
провансаль тілі
туралы мақала»
атты зерттеуінде
алдыңғы екеуі үстіне
аморфты тіл дегенді
қосады. АВГУСТ
ВИЛЬГЕЛЬМ
ШЛЕГЕЛЬ
(1767–1845)
Вильгельм Гумбольдт
• Ағайынды Шлегельдердің біраз
кемшіліктерін ашып, типологиялық
зерттеуді едәуір дамыта түскен ғалым
— Вильгельм Гумбольдт. Ол тілдерді
типологиялық белгілеріне қарай
жіктеуге екі түрлі белгіні негіз етуді
ұсынады: оның бірі — тілдік тұлғалар
қарым-қатынасы, екіншісі — сөйлем
құру тәсілдері. Осы белгілерге сүйене
отырып, Гумбольдт дүние жүзіндегі
тілдерді төрт топқа бөлді, жоғарыда
аталған үшеудің үстіне
инкорпоративтік тіл дегенді қосып,
оған Америка үндістері мен
палеоазиат тілдерін жатқызады.
Типологиялық топтастырылу
• Жалғамалы (агглютинативтік) тип;
• Даралаушы (аморфты) тип;
• Қопармалы (флективті) тип;
• Полисинтетикалық (инкорпоративтік)
тип.
ЖАЛҒАМАЛЫ
(АГГЛЮТИНАТИВТІК) ТИП:

• Түркі;
• Монғол;
• Фин-угор
(Угро -фин) тілдері.
ДАРАЛАУШЫ (АМОРФТЫ) ТИП

•Тай;
•Тибет;
•Қытай;
•Бирма;
•Вьетнам;
•Малай-полинезей
тілдері.
ҚОПАРМАЛЫ (ФЛЕКТИВТІ) ТИП:

• Орыс;
• Неміс;
• Араб;
• Грек.
Грамматикалық
мағынаны білдірудің
алуан түрлілігіне
Синтетикалық байланысты тілдер...
тілдер – Аналитикалық
гармматикалық тілдер -
мағыналар Полисинтетикалық аналитикалық
сөздердің \инкорпоративті\ тәсілдер жиі
түрленуі тілдер қолданылатын
арқылы беріледі Сөйлем арқылы тілдер \көмекші
\аффиксация, белгілі болатын сөздер, сөздердің
ішкі, сыртқы синтаксистік орын тәртібі,
флексия\ қатынастар бұл интонация\
тілдерде бір сөзбен
беріле алады. Мыс.
Мен семіз
бұғыларды ғана
өлтіремін деген
сөйлемді
ты+ата+каа+нмы+
ркын
ПОЛИСИНТЕТИКАЛЫҚ (ИНКОРПОРАТИВТІК) ТИП:

• Чукот;
• Коряк;
• Полиазиат • Нивх;
тілдері • Ительмен;
• Юкагир;

• Американдық
үндістер тілі
Ареалдық (аймақтық)
жүйе \ареалдық
лингвистика\- тіл
құбылыстарын кеңістік
көлемінде және
тіларалық қарым-
қатынаста таралуын
лингвистикалық
география әдісімен
түсіру арқылы
қарастырады.
Әдебиеттер.
а) негізгі:
1. Маслов Ю. С. Введение в языкознание. М.,1987.
2. Кодухов В. И. Введение в языкознание. М.,1987.
3. Реформатский А. А. Введение в языковедение. М., 1997.
4. Будагов Р. А. Введение науку оязыке. М.,1965.
5. Широков О. О. Введение в языковедение. М.,1985.
6. Головин В. А. Введение в языкознание. М., 1983.
9. Хасенов Ә. Тіл біліміне кіріспе. А., 1995.
9. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. А., 2006.
10. Степанов Ю. С. Основы языкознания. М.,1992.
б) қосымша:
•Теоретические основы классификаций языков мира. М.,1980.
•Основные направления структурализма. М., 1964
•Щерба Л. В. Языковая система и речевая деятельность. М., 1974.
•Гумбольдт В фон. Избранные труды по языкознанию. М., 1964.
•Соссюр Ф. Курс общей лингвистики. М., 2001

Ұқсас жұмыстар

Тілдердің генеологиялық классификациясы

Орал тілдері шоғыры

Грек тіл білімі

Түркі тілдері

Тілдердің типологиялық классификациясы

ДК қолданбалы программалық қамтамасыздандырылу

Өлі тілдер, олардың пайда болуының негізгі себептері

Тілдік байланыс

Бағдарламалау және бағдарлама

Жалпы тіл білімі тіл ғылымының зерттеу нысаны

Пәндер