Қазақстан аумағындағы ерте мемлекеттердің саяси құрылымы (Сақ, Қаңлы, Үйсін, Ғұн)

Сабақтың тақырыбы:

Қазақстан аумағындағы ерте мемлекеттердің саяси құрылымы

Пән атауы: Қазақстан тарихы

Сақ патшалықтары көсемдіктері, яғни туыстас тайпалардың әскери-саяси одақтары болды. Ақсүйектер жерленген орасан үлкен қорғандар мен қарапайым жерлеу орындары арасындағы айырмашылықтар сақ қоғамының жіктелгендігін көрсетеді. Сақ көсемдері саяси қызметтерді атқарды.

Скиф (сақ) қоғамында әйелдер жоғары мәртебеге ие болды. Оны далалық халықтардың ауыз әдебиеті растайды. Сақтардың әйел патшалары туралы мәліметтер аңызға айналған дастандарда кездеседі: патша әйел Зарина қарсыластарымен соғыс жүргізіп қана қоймай, бірнеше қаланың негізін салды, ал патша әйел Томирис өз патшалығын парсыларға қарсы соғыста басқарды.

Қаңлы мемлекеті б. з. б. ІІ ғасырда Сырдарияның орта ағысында күшейді. Алғаш қаңлылар оңтүстігінде юэчжилерге, солтүстігінде ғұндарға тәуелді болды, бірақ кейін күші жағынан олармен теңесті. Қаңлылар билігі біршама уақыт Батыс Қазақстанға, Каспийдің солтүстік жағалауларына дейін таралды.

Үйсін мемлекеті б. з. б. І мыңжылдықтың соңында Жетісу, Тарбағатай және Тянь-Шань аумағында құрылды. Үйсіндер - сақ-тиграхауданың ұрпақтары. Олар жартылай көшпелі шаруашылық жүргізді. Үйсіндердегі жоғары билік билеуші - күнбиге (гуньмо) тиісті болды, оған билік мұрагерлік бойынша берілді. Күнбидің сарайы Чигу қаласында орналасты. Мемлекет сол жақ, оң жақ және орталық бөліктерге, ал олар толып жатқан ұсақ иеліктерге бөлінді.

Ғұн мемлекеті көшпелілер мемлекеттерінің екінші үлгісіне жатты. Ғұндар мемлекеті көршілес тайпалық одақтар мен Қытай патшалықтарымен күресте қалыптасты. Мемлекеттің басында тәңірқұт (шаньюй) тұрды, оның билігі қатаң түрде мұрагерлікпен берілді және оның орасан зор беделі болды. Шаньюйдің бұйрығынсыз тайпалардың орын ауыстыруына тыйым салынды.