Әбілқайыр ханның Ресей патшалығымен дипломатиялық келіссөздері

Презентация қосу

Әбілқайыр ханның Ресей патшалығымен
дипломатиялық келіссөздері
Ресей империясына қосылуы

Қазақ хандыктары билеушілерінің алдында маңызды да күрделі міндет –
қазақ жүздерін сыртқы жаудан қауіпсіз ету және елде күшейе түскен
феодалдық бытыранқылық үрдісін жою міндеті тұрды.

Қазақ қоғамының ішкі күрделі даму жағдайларында, жоңғарлар мен Еділ
калмактарының, башкұрттардың, Жайык және Сібір
казактарының коршауында, шын мәнінде экономикалық оқшаулау, ұлы
империяның тұрақты қысым көрсетуі жағдайында бола отырып,
казак жүздерінің билеушілері Ресей империясы сияқты одактас іздеуге
мәжбүр болды.
Бір жағынан, ыкпалды сұлтандар, ақсақалдар арасында, екінші жағынан, үш жүз
бірлестіктерінің іс жүзінде тәуелсіз хандары арасында тамыр жайып алған
араздық халықты топтастыру, біртұтас халықтық жасақ кұрудың бұрынғы
дәстүрін қайта жанғырту жөніндегі күш-жігерді жоққа шығарды.

Осындай өте киын жағдайларда Петербург сарайына жүгінуге өзі бастамашы
болудың, сол кезде ақ ыдырап кеткен біріккен казак одағының сыртқы саяси
бағдарында түбірлі бетбұрыс жасау жауапкершілігін оз мойнына алудың және
ойрат күштерінің бейбіт ауылдарға кезекті жойқын шабуылын күтпей, орыс
императрицасының көзқарасын айқындау-дың күрделі миссиясы Әбілкайыр
ханнын еншісіне тиді.
XVIII ғасырдын 20-жылдарына дейін сұлтан болып жүрген кезінде-ак, Әбілкайыр орыстың
дипломатиялык топтарына едәуір белгілі болатын. «Акылы жеткілікті және қулыктан да ада емес
адам», – деп ол жөнінде А. И. Тевкелев осындай пікір айтқан. Ол ең алдымен казак мемлекеттілігінің
стратегиялык мүдделерін басшылықка алып, екінші жағынан Ресей әкімшілігіне сүйене отырып,
озінің баска бөсекелестерінен жоғары болуға, оларды саяси аренадан ығыстырып шығаруга ұмтылды,
атакты Тәуке ханның заманында болғанындай, озі біріккен хандыктын жеке-
дара басшысы болу мақсатымен, халықка касіретті зардабын тигізетін ойрат баскыншылығына жол
бермеу үшін күш пен мүмкіндікті біріктіруге тырысты. Осы міндеттерді іс жүзіне асыруға ұмтылған
ол 1730 жылдын жзында Уфа наместниктігі аркылы Петербургке өз елшілігін жіберіп, Ре
сей императрицасынан өзін ұлысымен бірге Орталык Азияның көптеген үлкенді-кішілі халыктары
камкорлығына кірген Ресей империясынын бодандығына кабылдауды өтінеді.
Сол кезге карай Петербургтің дипломатиялық кызметі елдің Азиядағы саясатының негізгі
бағыттарын айкындайтын елшілік құжаттарын әзірлеу мен шығыс елдерінің екілдерін қабылдау
жөнінде едәуір көп тәжірибе жинақтаған еді.
Бірінші болып бодандыкка Әбілкайыр хан ант берді, оған Бөкенбай аксакал, содан сон Есет батыр,
Кұдайменде мырза косылды. Сол арада адалдыкка 27 аксакал ант берді. Сонымен казіргі кейбір
басылымдарда жазылып жүргеніндей, 27 емес бастапкыда антты ханнан баска аксакал аталатын 29 адам
бекітті.
Қазақтың үш жүзіне хан бола алмаған Әбілқайырдың шекарадағы орыс жеріне бірнеше рет шапқыншылық
жасауы, башқұрттарды орыс жерінен бөліп алуды көздеген мақсаты Кіші жүз халқының Ресеймен келісімі
тұрақты болмағандығын көрсетеді.Сөйтіп тұрақты саясат жүргізе алмаған хан кешегі досы Ресей
отаршыларының келісімін Барақ сұлтанның қолымен өлтірілді.
Әбілқайырды қолдап,Ресейдің бодандығына қол қойған рубасылар патша тарапынан алған сый-сияпат,шекпен
кигеніне мәз болды.Өз басының дәрежесін ойлаған Әбілқайыр да,болмашы сыйлыққа мәз, болған ру
басылары да болашақ ұрпағының қамын ойламағандықтарын өз істерімен дәлелдеді.
Сондай-ақ қарапайым халық өкілдері Бөгенбай,Жәнібек батырлар бұл келісімді бодан емес, әскери одақ деп
ұққаны анық. Өйткені,шындығында,қазақ халқы өз еркімен басқа ұлтқа құл болуға келіседі.Бодан болу деген
сөз құл болумен пара-пар.
Әбілқайыр хан дегеніне жетті, сойтіп императрицаның
грамотасы заң-ды күшіне енді.
Жасалған фактіге Орта Азияның түрік иеліктері, өсіресе Хиуа
хандығы қатты аландады, мұны Орталык Азияның мұсылман
елдері шептерінің әлсіреуі деп санады.

Ұқсас жұмыстар

Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Бахадүр хан (1963-1748)

КІШІ ЖҮЗДІҢ РЕСЕЙ ИМПЕРИЯСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНА ЕНУІ

Мемлекетті басқару құрылысы

Керей хан Жәнібек хан

Бұрындық хан

Қазақ хандығы құрылуы, тұлғалар

Ресейге қосылуы

Ілияс Есенберлин (1915 – 1983)

АБЫЛАЙ ХАН ТУРАЛЫ

Абылай ханның бала кезі

Пәндер