Ғарыш аппараттарының жіктелуі

Презентация қосу

Зертханалық сабақ №10

Ғарыштық бақылау аппараттарының жіктелуі
Ғарыш инфрақұрылымы дегеніміз - Ғарыш жүйелерінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, өзара
байланысты объектілердің жиынтығын білдіреді.

Космостық ұшу аппараты – космосқа немесе космоста ұшуға арналған аппарат (мысалға ұшырғыш –
ракета, космостық ракета, жердің жасанды спутнигі т.б). Реактивті емес принциппен қозғалатын
аппараттар да космостық ұшу аппараттарына жатқызылады. Космостық ұшу аппаратының космосқа
ұшып шығу жылдамдығын тудыратын бірден – бір құрал - ұшырғыш – ракеталар мен космостық
корабльдер.

Космостық ұшу аппаратының басты
Космостық ұшу аппаратының ұшу жолы –
ерекшелігі олар космостық ұшу
оны ұшу орбитасына шығару учаскесі.
жағдайында ұзақ мерзімге шыдайды, оның Экипажы бар космостық ұшу аппаратының
Космостық ұшу аппаратының инерция, яғни
кабинасындағы температура реттеледі, герметикалық кабинасында ауа және азық
аспан механикасы заңдылығы бойынша
борттық аппаратуралар энергиямен – түлік, су т.б заттар қоры болады.
қозғалу жолы – орбиталық учаскесі және
қамтамасыз етіледі, жермен радио арқылы
қону учаскесі болып бөлінеді.
байланыс жасалады.
Космостық ұшу аппараты екі топқа бөлінеді:

1) Жердің тарту күші әсер ететін аймақтан тысқары
шықпайтын геоцентрлік орбитамен ұшатын
космостық ұшу аппараты.

2) Жердің тарту күші әсерінен тысқары шыққанымен
күннің, планеталардың немесе олардың табиғи
спутниктерінің әсер ету аймағында болатын планета
аралық космостық ұшу аппараты.

Бұл аппаратты автоматты (айдың жасанды марстың жасанды спутнигі, планета аралық станция т.б)
және адам басқарып ұшатын (космостық корабль – спутник, адамның өмір сүруіне жағдай жасалған
орбиталық станция, планета аралық космостық корабль) аппарат деп екіге бөлінеді.
Ғарыш аппараттарының түрлері және олардың
мақсаттары
Ғарыш аппараты (ға) — ғарыш
кеңістігінде әртүрлі міндеттерді орындау,
сондай-ақ аспан денелерінің бетінде
зерттеу және өзге де жұмыстар жүргізу
үшін пайдаланылатын техникалық
құрылғылардың жалпы атауы.

Ұшқышсыз (ЖЖС, АМС) және
басқарылатын ғарыш аппараттары
(ғарыш кемесі, орбиталық станция)
болып бөлінеді.

Ғарыш аппараттарын Орбитаға жеткізу
құралдары-тасымалдаушы зымырандар
немесе ұшақтар.
Ғарыш аппараты бірнеше құрамдас бөліктерден тұрады, ең алдымен бұл ғарыш
аппараттарының алдында тұрған міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін мақсатты
жабдық.

Нысаналы аппаратурадан басқа, әдетте ғарыш кеңістігі жағдайында аппараттың ұзақ
жұмыс істеуін қамтамасыз ететін бірқатар қызметтік жүйелер бар, олар: энергиямен
қамтамасыз ету, терморегуляция, радиациялық қорғау, қозғалысты басқару, бағдарлау,
авариялық құтқару, қону, басқару, тасымалдаушыдан бөлу, бөлу және түйісу, борттық
радио кешені, тіршілікті қамтамасыз ету жүйелері.

Ғарыш аппараты орындайтын функцияға байланысты аталған қызметтік жүйелердің
кейбірі болмауы мүмкін, мысалы, байланыс спутниктерінде авариялық құтқару, тіршілікті
қамтамасыз ету жүйелері жоқ.
Қазіргі уақытта ҒА-ның ең көп таралған түрлері:

• ҒА Жерді • навигациялық • байланыс • ғылыми-зерттеу • барлау және
қашықтықтан ҒА; спутниктері, спутниктері; әскери спутниктер.
зондтау телехабарлар,
(ЖҚЗ); телекоммуникация
лық;
Барлық ғарыш
аппараттарының ұшуы
олардың бірінші Ғарыш кемесі орбитада
ғарыштық жылдамдыққа ұшады, оның формасы
тең немесе одан жоғары үдеу жылдамдығына
жылдамдықпен үдеуіне және тарту орталығына
негізделген, онда ға дейінгі қашықтыққа
кинетикалық энергиясы байланысты.
оның жердің
гравитациялық өрісімен
тартылуын теңестіреді.

ҒА зымыран-тасығыштардың (РН) және басқа да үдеткіш көлік
құралдарының, оның ішінде көп рет пайдалануға болатын көлік
құралдарының көмегімен жылдамдатылады.
Ғарыштан ЖҚЗ-ны жүзеге асыру үшін техникалық құралдар кешені
қажет, оларға мыналар жатады:

1. Ғарыштық ұшу аппараттары (ҒҰА) және оларды
орбитаға шығару құралдары (ғарыш айлақтары,
зымыран тасығыштар);

2. Қашықтықтан зондтау аппаратурасы;

3. Радио арнасы бойынша Жерге мәліметтер берудің
борттық құралдары;

4. Ұшуды басқару мен ақпаратты қабылдаудың, оны
өңдеу мен тұтынушыға тапсырудың жер бетіндегі
кешендері;
5. Жер серіктеріне тәжірибелер жүргізуге арналған Жер
бетіндегі полигондар торабы.
Жердің Автоматты спутниктері (ЖЖС) мен басқарылатын
ғарыш аппараттарын ажырату әдетке айналған.
Басқарылатын ғарыш аппараттарына, атап айтқанда,
басқарылатын ғарыш кемелерінің (КК) және орбиталық Ғарыш аппараттарын пайдалану салалары оларды
ғарыш станцияларының (ОС) барлық түрлері жатады.
келесі топтарға бөлуді анықтайды:

(Қазіргі орбиталық станциялар жақын ғарыш саласында
ұшады және оларды ресми түрде "Ғарыштық ұшу
аппараттары" деп атауға болатынына қарамастан,
суборбитальды;
қалыптасқан дәстүр бойынша оларды "ғарыш
аппараттары"деп атайды.)

планетааралық (экспедициялық);
Ғарыш аппаратын басқару жүйесі-аппараттың бағдарлануын
қамтамасыз ету, маневрлерді орындау мақсатында
аппараттың қозғалтқыш қондырғысын басқаруды жүзеге
асырады.

планеталық;
Әдетте олардың жағдайын бақылау және басқару
мақсатында мақсатты жабдықпен, басқа қызметтік ішкі
жүйелермен байланысы бар. Әдетте, ол борттық радио
кешені арқылы жердегі басқару қызметтерімен алмасуға
қабілетті. Жердің жасанды спутниктерінің геоцентрлік
орбиталары бойынша қозғалатын жер төңірегіндегі
орбитальдар;
Ғарыш аппаратының, басқарудың, мақсатты аппаратурадан
ақпарат берудің жай-күйін бақылауды қамтамасыз ету үшін
жерүсті басқару кешенімен байланыс арнасы талап етіледі.
Бұл үшін негізінен радиобайланыс қолданылады. Ға жерден
үлкен алыстаған кезде өткір бағытталған антенналар және
оларды бағыттау жүйелері қажет.
Ғарыш аппараттарының жіктелуі
Жұмыс режимі бойынша ғарыш аппараттарының келесі түрлері бөлінеді:

автоматты планетааралық
станциялар (ғарыштық
зондтар) - жер мен Күн
жүйесінің басқа ғарыштық автоматты немесе
денелері арасында ұшуды басқарылатын ғарыш
Жердің жасанды серіктері- орбиталық станциялар-
жүзеге асыратын аппараттар; аппараттары-жүктер мен
геоцентрлік орбитада адамдардың Жер
бұл ретте олар зерттелетін адамдарды жер орбитасына
орналасқан, яғни жерді орбитасында ұзақ уақыт
дененің айналасында жеткізу үшін қолданылады;
айналдыратын барлық тұруына және жұмыс істеуіне
орбитаға шыға алады, басқа планеталардың
құрылғылардың жалпы атауы арналған аппараттар
сондай-ақ оларды ұшу орбиталарына ұшу
траекториясынан зерттей жоспарлары бар
алады, одан кейін кейбір
аппараттар Күн жүйесінен
тыс жіберіледі

түсіру аппараттары-жасанды
планетарлық көліктер-
спутник орбитасынан немесе
планетаның және басқа
планетааралық Жүктеме-бұл адамдар,
аспан денесінің бетінде
траекториядан пайдалы стационарлық зерттеу
қозғалуға арналған
жүктемені түсіру және жер станциялары, планетарлық
автоматты зертханалық
бетіне немесе басқа аспан кемелер және т. б.
кешендер немесе көлік
денесіне жұмсақ қону үшін
құралдары
қолданылады.
Атқаратын функциялары бойынша бөлінеді:

байланыс, телехабар
тарату спутниктері,
метеорологиялық навигациялық
телекоммуникациялық
спутниктер

геодезиялық геофизикалық ғылыми-зерттеу

Жерді қашықтықтан барлау және әскери
астрономиялық
зондтау спутниктер
Жалпы массасы бойынша:

фемто - микро мини-
- 100 г - - 10- — 100-
дейін 100 кг 500 кг

үлкен-
пико - - нано - шағын 1000 кг-
1 кг - 1-10 — 500-
дейін кг 1000 кг нан
астам
Ғарышта мақсатты міндеттерді орындауға арналған әртүрлі техникалық құрылғылардың (ұшу аппараттарының әртүрлі түрлерінің) жалпы
атауы. Ғарыш аппараттары (ға) екі негізгі топқа бөлінеді: жердің гравитациялық өрісінің әрекет ету аясынан тыс жерге шықпай геоцентрлік
орбиталар бойынша қозғалатын жерге жақын орбиталық ға – Жердің жасанды серіктері (ЖЖС) және жердің гравитациялық өрісінің әрекет
ету аясынан тыс шығатын планетааралық ға. ҒА негізгі мақсаты бойынша ғылыми-зерттеу, сынақ және мамандандырылған болып бөлінеді.

Ғылыми-зерттеу ҒА түрлі геофизикалық, астрономиялық, геодезиялық, биологиялық және т.б. зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді.
Мұндай ЖЖС орбиталары әр түрлі – 200 – 300 км биіктіктегі шеңберден жоғары эллиптикалық биіктікке дейін, апогеядағы биіктігі 500 мың
км-ге дейін. алғашқы кеңестік спутниктер, "Электрон", "Протон", "Космос" серияларының ЖЖС; Авангард, Эксплорер, ОГО, ОСО, ААҚ
серияларының американдық спутниктері (орбиталық геофизикалық, күн, астрономиялық обсерваториялар); ағылшын ЖЖС Ариэль",
Француз ИСЗ" диадем "және т. б.

Сынақ ҒА олардың сипаттамаларының қойылатын талаптарға сәйкестігін анықтауға арналған. Сынақ ға жобалау және жаңа үлгілерді жасау
кезінде қабылданатын шешімдерді негіздеу үшін дұрыс ақпараттың негізгі көзі болып табылады.

Белгілі бір техникалық, экономикалық және әскери міндеттерді шешу, метеорологиялық, байланыс, Жердің табиғи ресурстарын зерттеу,
барлау (фотографиялық, радиотехникалық, баллистикалық зымырандардың ұшырылуын анықтау, ядролық жарылыстарды бақылау),
навигациялық, көп мақсатты және т.б. (олардың көпшілігі екі мақсатты).

ҒА конструкциясы: ықшам (орбитаға шығару кезінде және ұшу кезінде тұрақты конфигурациясы бар), өрістетілетін (конфигурация
конструкцияның жекелеген элементтерін ашу есебінен орбитада өзгереді) және үрленетін (орбитадағы берілген нысан қабықты үрлеу
есебінен қамтамасыз етіледі) болуы мүмкін. Салмағы бірнеше кг – нан 5 тоннаға дейін, орташа салмағы 15 тоннаға дейін және ауыр
салмағы 50 тонна немесе одан да көп жеңіл КА бар.
Қазақстан Республикасында ғарыш инфрақұрылымын құру және пайдалану мақсатында
ғарыш қызметiнiң мынадай түрлерi жүзеге асырылады:

1) ғылыми-зерттеу және
6) түпкі тұтынушыларға ғарыштық
тәжірибелік-конструкторлық
қызметтер көрсету.
жұмыстар;

5) ғарыш объектілерін және
2) жобалау-конструкторлық және
техникалық құралдарды кәдеге
технологиялық әзірлемелер;
жарату;

3) ғарыш техникасының
4) ғарыш техникасын техникалық
эксперименттік, тәжірибелік және
пайдалану, жөндеу және
коммерциялық үлгілерін жасау
жаңғырту;
және сынау;
«Байқоңыр» кешенінің инфрақұрылымы

Байқоңыр - Қызылорда облысы Қармақшы ауданының аумағында
орналасқан ғарыш алаңы. Іргесі 1955 ж. қаланған.

Ғарыш айлағы
Ғарыш алаңын салу үшін Байқоңырды таңдап алу кезінде бұл
жердің елді мекендерден қашық болуы, экватор жазықтығына
жақындығы, ракета ұшырудың қауіпсіздігі, қайтып оралатын
ғарыштық объектілер үшін қолайлы қону аймақтарының болуы, т.б.
факторлар ескерілді. Байқоңырдың басты және көмекші объектілері
мен қызмет ету орындары кең аймаққа орналасқан, олар бір-
Зымырантасығышыны құрамында 52 бірімен автомобиль жолдары және теміржол аркылы байланысқан.
ң бөлініп қалатын ұшыру
бөлшектері құлайтын
аудандар (жалпы қондырғысы бар Байқоңырдың негізгі объектілеріне: техникалық тұғырлар, старттық
көлемі 4,8 млн га кешен (85 х 125 кешендер мен ұшу трассасының бойындағы өлшеу бекеттері
км); (олардың әрқайсысы жалпы техника және арнаулы технология
болатын 22 алаң). кұрал-жабдықтары бар ірі құрылыстар), ғарыш алаңына әр түрлі
жүктерді жеткізетін кірме жолдар, т.б.;

көмекші
көмекші және қызмет көрсету объектілеріне: отын (жанармай)
объектілер сақтайтын алаң, сұйық оттегі мен азот өндіретін заттар, энергия
(заводтар, және сумен қамтамасыз ететін жүйелер, байланыс жүйесі,
аэродромдар, телевизия, т.б. жатады. Байқоңырда ракета тасығыштың (РТ) әрбір
түріне сәйкес бір не бірнеше техникалық тұғырлар және олардың
жылу-электр әрқайсысына арналып бір не бірнеше старттық кешендер салынған.
орталығы).
Ал, 1961 жылдың 12 сәуірінде «Байқоңыр» ғарыш алаңының
адамзат тарихында тұңғыш рет ұлттық ғарыштық
Ю.А. Гагарин «Восток» ғарыш бағдарламаларды жүзеге
кемесімен ғарышқа ұшты. асыруға қосқан үлесі әрбір
Байқоңыр одан кейін де ғарыш бағдарлама бойынша
кеңістігін игеруде көптеген ұшырылған ҒА санымен
жаңашыл бастамалардың бағаланады. Атап айтқанда,
старттық орнына айналды. ғарыштан бақылау және Жерді
1957 жылдың 4 қазанда Байқоңырдан Күннің, Айдың, Ал, Ресеймен бірлескен қашықтықтан барлап тексеру
«Байқоңыр» ғарыш айлағынан
Байқоңыр ғарыш алаңынан Шолпанның алғашқы жасанды бағдарлама бойынша қазақ бағдарламалары бойынша
1991 жылдың 2 қазанында
тұңғыш ғарыш ракетасы сәтті серіктері, «Восток», «Восход», ғарышкері Талғат Мұсабаев шамамен 95% -ҒА ұшырылады,
тұңғыш қазақ ғарышкері Тоқтар
ұшырылды. Ол дүние жүзіндегі «Союз», «Прогресс» ғарыш ғарышта 2 рет (1994, 1998) координаталық-уақытты
Әубәкіров «Союз Т-13» ғарыш
ең бірінші Жердің жасанды кемелері, «Салют», «Мир» болды. Бұл екінші қазақ қамтамасыз ету бағдарламасы
кемесімен Байқоңырдан ғарышқа
серігін (ЖЖС) орбитаға орбиталық станциялары, ғарышкері ретінде тарихта бойынша — 70% астам,
көтерілді.
шығарған. жұмыстар жүргізуге арналған қалды. байланыс және телехабар тарату
«Протон», «Зонд», «Прогноз», бағдарламасы бойынша — 25%,
байланыс мақсаты үшін метеорологиялық қамтамасыз
пайдаланылатын және ету бағдарламасы бойынша —
метеорологиялық бақылаулар 40% астам, ғылыми зерттеулер
жүргізуге арналған «Молния», бағдарламасы бойынша — 30%
«Экран», «Горизонт», «Радуга», астам, ұшқышпен басқару
«Метеор», т.б. ЖЖС-тері бағдарламасы бойынша — 100%
ұшырылды. ҒА ұшыру жүзеге асырылады.

Ұқсас жұмыстар

Ғарыш инфрақұрылымы

ХИМИЯЛЫҚ ЛАСТАНУЫ

Жерге орналастыру

Қазақстанның алтын кен арындары

Өсімдіктердің экологиялық топтарының түрлері

Булану аппараттары

Бірінші микроскопиялық кезең

Сүт айырғыш сеператорлар

Минералдардың формалары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НОТАРИАТТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

Пәндер