Конституционалды теориялар

Презентация қосу

Халел Досмұхамедов атындағы Атырау
мемлекеттік университеті
Инновациялық білім беру факультет Психология
арнайы білім беру кафедрасысы

Темперамент түрлері және олардың психологиялық
сипаттамалары.

Орындаған:ЖақсыбаеваАрайлым
психология мамандығы 3-курс студенті
Тексерген: аға оқытушы Сабирова Жанылсын
Жоспары:
1.Темперамент жөнінде түсінік
2. Темперамент туралы теориялар
3.Темпераменттің физиологиялық негіздері
Темперамент жөнінінде түсінік
Темперамент – 25 ғасырдан бері ғылыми ойды қызықтырған мәселелердің бірі. Оған
деген қызығушылықтың төркіні – адамдар бойында болатын дара өзгешеліктер.Әр
адамның,баланың жан дүниесі өз алдына бір болмыс.Оның қайталанбастығы, бір
жағынан, адам тәнінің биологиялық және физиологиялық құрылымы мен дамуына
байланысты болса, екіншіден - әлеуметтік ерекше байланыстар мен қатынастарға
негіз бола алуында.Темперамент адамның биологиялық сипатынан көрінеді.
Адамдар арасындағы көптеген психикалық айырмашылықтар: эмоция тереңдігі,
қарқындылығы,тұрақтылығы, ауыспалы – қозғалғыштығы – бәрі осы темперамент
табиғатымен түсіндіріледі. Дегенмен, осы күнге дейін темперамент мәселесінің
шешілмеген, талас – тартысты қырлары баршылық.
Темперамент – адамның психикалық әрекетінің нақты
динамикасын айқындайтын психиканың дара қасиеттерінің
жиынтығы.Бұл психикалық ерекшеліктер адамның барша іс -
әрекетінде оның мазмұны, мақсаты және себеп – салдарына
тәуелсіз бір қалыпты көрінеді. Есейген шақта да, өзгеріске түспей,
өзара байланыста темперамент кейпін өрнектейді. Темперамент
түрінің жақсы не жаманы болмайды. Олардың әрқайсысы өзінің
ұнамды тараптарына ие, сондықтан басты назар темпераментті
реттеп, түзетүге қаратылмай, нақты іс - әрекетте оның тиімді
жақтарын саналы әрі өз орнымен пайдаланудың жолдарын табуға
бағытталғаны жөн.
Ғылым тарихында темперамент жайлы көптеген
теориялар бар.
Темперамент жайлы теорияларды үлкен үш топқа бөлуге болады:
1. Гуморальді теориялар;
2. Конституционалды теориялар;
3. Жоғары жүйке жүйесі ерекшеліктеріне байланысты
темпераментті түсіндіруші теориялар.
Гиппократ теориясы бойынша, адам
ағзасында төрт негізгі сұйықтық бар: қан,
қара өт, сары өт, сөл.
Ежелгі
Гиппократ пікірінше, адам ағзасында қай
теориялар сұйықтық басым болса, соған байланысты
4 темперамент типінің бірі сай келеді: қан
басым болса - сангвиник типі, сөл басым
болса - флегматик типі, сары өт басым
болса - холерик, қара өт басым болса -
меланхолик типі. Гиппократтың ойынша,
адам ағзасындағы сұйықтықтың біреуінің
басым болуы климат жағдайына және
адамның айналысатын іс-әрекетіне
байланысты
Темпераментті дене бітімімен
түсіндіруші конституционалды
теориялар қатарына Э. Кречмер
және У. Шелдонның еңбектері
жатады.

1921 жылы Э. Кречмердің
әйгілі «Дене бітімі және мінез»
атты еңбегі жарық көрді. Оның
негізгі идеясы белгілі типті
адамдар белгілі психологиялық
ерекшеліктерге ие. Адамдарды
дене бітіміне байланысты Кречмер
төрт конституционалды типке
бөлді: лептосоматик, пикник,
атлет, диспластик.
Конституционалды 4 типке
1. Лептосоматик – нәзік денелі, ұзын бойлы, кеуде қуысы қушық, иығы тар, ұзын және
арық аяқ-қолды.

2. Пикник – май қабаты анық көрінеді, орта және аласа бойлы, жайылған денелі,
домалақ басты, мойыны қысқа адамдар.

3. Атлет – бұлшық еттері күшті дамыған, дене бітімі мығым, ұзын және орта
бойлы, кең иықты, жамбасы тар.

4. Диспластик – формасыз адам, дене бітімі дұрыс емес. Бұл типтегі индивидтер
әр түрлі дене бітімінің деформациясымен сипатталады.
И.П.Павлов пікірінше, жүйке
жүйесінің Гиппократ бөліп
көрсеткен темперамент
Темпераментт типтеріне жақын негізгі төрт
ің типі бар. Жүйке процестерінің
күшінің көрінуіне байланысты
физиологиялық күшті және әлсіз типтерге
негіздері. жіктеледі. Олар өз кезегінде
салмақты және ұстамсыз болып
бөлінеді. Ұстамсыз тип қозудың
тежелуден басымдылығымен
сипатталады. Күшті ұстамды
тип қозғалымпаз және инертті
немесе енжар болып бөлінеді.
Темпераменттің психологиялық сипаты
Сангвиник. Бұл тип өкілі - еті тірі, қабілетті, қозғалғыш және бірте-бірте тез алмастыратын
сезімдерімен көзге түседі, қарым-қатынасы тұрақсыз болып келеді. Ондай оқушы ақкөңіл және
жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді, сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында
жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Жағымсыз жағдайларда, сангвиник
жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға
жауапкершіліксізбен қарайды.

Мұндай темперамент бастықтың да, бағынушының да рөлін жақсы жеңеді. Оған физикалық
және интеллектуалды белсенді жұмыс қолайлы, бұл оны зеріктірмейді. Көбінесе сангвиник
адамдар мансапқор болып шығады, олардың кәсібі бірінші кезекте тұрады.
Флегматик. Бұл типтің өкілі - баяу, байсалды, асықпайды, адам көбіне салмақты, сабырлы келеді.
Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді
ұнатпайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді.
Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді Адамдармен қарым-қатынаста флегматик
бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты.
Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ
жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтарда тепе-теңдігі сақталады.

Флегматиктер темпераменттің басқа түрлеріне қарағанда стресстік жағдайларға оңай төзеді.
Холерик. Бұл типтің өкілі - тездігімен, шапшаңдылығымен, ұстамсыздығымен, тым
қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Күйгелектік сондай адамдарға тән. Ол жұмыс істеуге жақсы
қарқынмен кірісіп, күші таусылғанда оны тастап кете береді. Адамдармен қарым-қатынаста
тынымсыз, агрессивті, шамданғыш болып келеді. Сондықтан, холерик болған жерде ұрыстар жиі
болады,

Холериктің сыртқы белгілері бірден байқалады. Ол өте қатты, тез және жүйесіз сөйлейді, сөздер
мен сөйлемдерді аяқтамайды. Оның интонациясы бірдей емес, үнемі өзгеріп отырады. Оның бет-
әлпеті мен қатал қимылдары бар. Оның жүрісі жігерлі; ол әрдайым асығыс және кешігіп келетін
сияқты. Әдетте, бұл жіңішке денелі ұзын адамдар.
Меланхолик - темпераменттің инертті (пассивті) типі, ол жоғары
сезімталдықпен, эмоционалдылықпен, мазасыздықпен, жақсы
шығармашылықпен сипатталады, бірақ жүйке жүйесі әлсіз. Мұндай
адамдар интроверттер, олар шулы кештерден, ірі компаниялардан
оқуға, кештерден бас тартады.

Меланхолик адамдар шешілмеген, өзгерістерге сақтықпен
қарайды.Олар өте эмоционалды, бірақ бәрін өздеріне қалдырғанды
жөн көреді. Алайда, олар әрдайым жетістікке жете бермейді. Кез-
келген кішкентай нәрсе оларды тепе-теңдіктен шығаруы мүмкін.
Олардың барлық сыртқы баяулығына қарамастан, олардың ішінде
нақты тайфун бар.
Қорытынды
Сонымен, адамның қай мазмұнда болмасын өз іс - әрекетін жүзеге келтіруі тікелей
темпераментке байланысты. Темперамент психикалық процестердің желісінде көріне
отырып, еске түсіру, қабылдағанды бекіту жылдамдығына ықпалын тигізеді, ой
жүйріктігі мен зейін тұрақтылығын және оның ауыспалығын айқындап береді.

Темперементтерді тәрбиелеуде баланың ерік – жігерін, мінез бітістерін, сезім
эмоцияларын тәрбиелеумен ұштастыруға жүргізілген дұрыс. Адамның өзін - өзі ұстай
алу қабілетінің дамуы темперамент тәрбиесіне жақсы жәрдем береді
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Бап – баба С.Б.. Жантану негіздері: Алматы, Заң әдебиеті, 2003.- 306 б.

2. Жарықбаев Қ. Жалпы психология.- Алматы, 2004.- 377 б.

3. Жарықбаев Қ. Жантануға кіріспе, Алматы, 2004

4. Немов Р.С. Психология. – М., 2001
Соңы
Назарларыңызға

Ұқсас жұмыстар

Индивидуалды акселерация

Гуморальді теориялар

Темперамент теориялары

Күшті тип Әлсіз тип

Темперамент жөнінде түсінік

Темперамент және мінез

Тұлғаның психологиялық қасиеттері

Второй навык Третий навык

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ

Пәндер