Модальділік қандай категория

Презентация қосу

Модальділік түрлері: бағалаушы,
дәйектеуші, эмоционалды

Тексерген: ф.ғ.д., проф. Есенова Қ.Ө.
Орындаған: Игэлэг Қарақат
Модальділік қандай категория?

«Іс-әрекеттің ақиқат болмысқа қатысын айтушының көзқарасы тұрғысынан
көрсету»
В.В. Виноградов

Е.Н. Жанпейісов өзінің зерттеу жұмсында қазіргі қазақ тіліндегі модальділік категориясы негізінен рай
категориясы, модаль сөздер және демеуліктер арқылы беріледі деген. Ол модаль сөздердің именной және
глагольный деген түрлерін атап көрсетеді. Осылардың бір бөлігі қыстарма сөздер мүшесі арқылы берілсе,
ал қалғандары баяндау арқылы беріледі. Қазақ тіліндегі модаль сөздердің грамматикализация құбылысы
арқылы осы екі түрлі модаль сөздердің қолданылу аясы кеңейеді .

А.Н. Нұрмаханова модальділік категориясын жалпы түркологиялық шеңберде қарастыра отырып,
оның лексикалық, морфологиялық және синтаксистік берілу жолдарын көрсетеді. Модальділік
категориясының лексикалық берілу тәсілдеріне қыстырма сөздер, қаратпа сөздер, одағай сөздерді,
морфологиялық тәсілге рай категориясының формалары, етістік шақтары, модальді демеуліктер, ал
синтаксистік тәсілге сөйлемдегі орын тәртібі мен интонацияны жатқызады.

А.Ысқақов сөйлеуші лебізінің я сөйлеуші пікірінің ақиқат шындыққа қатысын білдіретін
тілдегі тиісті фонетикалық, лексикалық, грамматикалық тәсілдер және олар арқылы берілу
жүйесі модальділік (арай) категориясы деп атаған.
Модальділік
Модальділік пен
пен модаль
модаль сөздердің
сөздердің тіл
тіл білімі
білімі
терминдерінің
түсіндірме сөздігінде берілуі:

Модальділік айтылған
пікірдің шындық модаль сөздер айтылған
болмысқа қатысын, пікірдің шындық
сонымен бірге оған болмысқа қатысы
сөйлеушінің әртүрлі туралы сөйлеушінің
субъективтік бағасын көзқарасын білдіретін
білдіретін функционалды сөздер
– семантикалық категория
Қазақ тіл білімінде модальділік категориясы Е:Жанпейісов, А.Н.Нұрмұханова, О.Төлегенов,
Қ.Мамаділов, С.Құлманов сияқты зерттеушілердің еңбектерінде арнайы зерттелді. Модальділік
категориясына қатысты газет мәтіні шеңберінде негізінен мынадай үш міндет орындалуы тиіс.
а) берілген ақпаратқа баға беру; ә) оны дәлелдеуге қатысты логикалық іс-шаралар;б) мәтіннің
эмоционалдық құрылымын сипаттау.
ф.ғ.д., Есенова Қ. Ө. газет мәтінінің модальді-прагматикалық аспектісін жіктелуі:
1. Бағалауыштық 3. Эмоционалды
модальділік - модальділік
Автор
Автор қандай
қандай дада бір
бір мақаланы
мақаланы
субъективті
субъективті модальділікті
модальділікті жазуына
жазуына себеп болған түп
себеп болған түп
даралайтын
даралайтын негізгі
Контекстік
негізгі белгі.
сипат
белгі.
алғанда
2. Дәйектеуші мақсатын адресатқа барынша
мақсатын адресатқа барынша
Контекстік сипат алғанда терең,
терең, жан-жақты
жан-жақты жеткізу
жеткізу үшін
бағалау
бағалау реңкі
реңкі субъекті
субъекті аралық
аралық модальділік аудиторияны
аудиторияны белгілі
белгілі бір
бір
үшін
коммуникация негізінде,
коммуникация негізінде, эмоционалдық
эмоционалдық күйге түсіруді
күйге түсіруді
автордың
автордың пікірі,
пікірі, суреттеуінен
суреттеуінен Мұндағы
Мұндағы негізгі
негізгі мәселе
мәселе көздейді. Осы прагматикалық
көздейді. Осы прагматикалық
қалыптасады.
қалыптасады. Бұл жағдайда
Бұл жағдайда автордың
автордың тілдік құзыреті мен
тілдік құзыреті мен міндеттің
міндеттің орындалуы
орындалуы мәтінде
мәтінде
автор
автор бағалауы мен
бағалауы мен журналистік
журналистік шеберлігіне
шеберлігіне және
және әртүрлі
әртүрлі эмотемалардың медиа-
эмотемалардың медиа-
оқырманның
оқырманның бағалауы
бағалауы үнемі
үнемі дәйектеу өнерін (аргументация)
дәйектеу өнерін (аргументация) мәтінде
мәтінде қуаныш,
қуаныш, қорқыныш,
қорқыныш, ашу-ашу-
түседі..
көзге терең
терең меңгеруіне
меңгеруіне келіп
келіп тіреледі.
көзге түседі тіреледі. ыза тудыратын т.б. эмоцияларды
ыза тудыратын т.б. эмоцияларды
Яғни өзі ұсынған ақпаратқа
Яғни өзі ұсынған ақпаратқа туындататын
туындататын түрлі
түрлі
аудиторияны
аудиторияны сендіру
сендіру үшін
үшін лингвистикалық
лингвистикалық жәнежәне
адресант
адресант бірнеше
бірнеше сатыдан
сатыдан бейлингвистикалық
тұратын бейлингвистикалық құралдар
құралдар
тұратын логикалық шара
логикалық шара –– түрінде
дәлелдеуді түрінде қамтылады.
қамтылады.
дәлелдеуді жүзеге
жүзеге асыруы
асыруы тиіс
тиіс
Эмоционалды модальділік және дәйектеуші модальділік

Алматылық келіншектің 11 миллионын алдап алған алаяқ 6 жылға
сотталды, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі Алматы қалалық
сотының баспасөз қызметіне сілтеме жасап.
"Жәбірленуші танысу сайттарының бірінде Александар есімді ер
адаммен танысқан. Танысудың арты кездесуге жалғасқан.
Александр келіншектің сеніміне барынша кірген. Жәбірленуші өзі
танысқан адамның парақшасында жазылған ақпараттардың
барлығы ойдан құрастырылғанын соңына дейін білмеген", - дейді
хабарламада. Алаяқ түрлі сылтаулармен (анасының өлімі, көлігінің
бұзылуы, қылмыстық іс, карта қарызы) жәбірленушіден 11 171 400
теңге алдап алған. "Ол ақшаны әртүрлі жолмен берген. Ұялы
байланыс арқылы төлеу, не карталық шоттарға аудару, айтқан
жеріне тастап кету. Адамдардың жанашырлығымен, көмектесуге
деген құлшынысымен ойнаған .Ф. алдап алған ақшаны өзінің жеке
қажеттіліктеріне жұмсаған. Көп бөлігін букмекерлік кеңседе
ұтылған", - деді сот отырысында. Ер адам Қылмыстық кодекстің
190-бабының 4-бөлігінде ("Алаяқтық") көзделген қылмысты
жасағаны үшін кінәлі деп танылып, алты жылға бас бостандығынан
айырылды.

Ұқсас жұмыстар

Тілдік бірліктер және контекст

Функционалды грамматикалық категория ұғымдары туралы кейбір мәселелер

ШАҚ ТҮРЛЕРІ ӨТКЕН ШАҚ КЕЛЕР ШАҚ

Баға жасау методологиясы

Абдукаримова Улжан Ануаровна речмердің синтетикалық терапиясы

Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабы

Сөз формалары

Узнать ответ

Бағалау таксономиясы (Б.Блум)белгілері, сатылары

Дәстүрлі грамматика және фукционалды грамматиака

Пәндер