ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ АРҚЫЛЫ ЖЕКЕ

АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ АРҚЫЛЫ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ КОМУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Орындаған 0111000 «Негізгі орта білім беру» мамандығы 0111013 «Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі» біліктілігі бойынша оқитын 4 курс студенті Мәукен А. Б

Жетекшісі Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы Ибpaeвa A. Қ.

Зepттeудiң өзeктiлiгi:

Тіл дамыту -ана тілі әдістемесінің аса жауапты да күрделі саласының бірі. Оның күрделі болуының

себебі, бала тілін дамыту міндетін жүзеге асырушы мектепте жүргізілетін пәндер қазақ тілі мен әдебиетте ғана болмай, оның сөйлеу әрекетіне де тікелей тәуелді. Оның қойып отырған міндеттері - тіл үйренушілердің тілін дамыта отырып, ойын жеткізе алатындай сөйлеуге дағдыландыру, шығармашылық деңгейде сөйлеу мен жазу деңгейін көтеру.

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) 2000 жылдардан бері үш жылда бір ұйымдастыратын әлем елдері арасында 15 жастағы оқушылардың функционалдық сауаттылығын тексеру

мен бағалаудың халықаралық бағдарламасы жүзеге асырылуда. PISA бағдарламасының мақсаты білім

берудің әдіснамасы мен нәтижесіне пайдалы әсер ету болатын. Аталған бағдарлама қазіргі әлемде оқушылар қабілетін тексеру мен бағалаудың ең ықпалды жобасы болып отыр. Қазақстан 2012 жылы оқу

сауаттылығы бойынша 63 орында, 2015 жылы 53 орында болған . Қазіргі таңда халықаралық зерттеулер бойынша, соңғы деректерге сүйенсек, 2018 жылдың нәтижелер көрсеткішінде Қазақстан тіл дамыту,

оқу сауаттылығы бойынша 70 орында, яғни төмен көрсеткішті көрсетуде, сол себепті қазіргі таңда

оқушының тілін дамыту өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Зepттeу жұмыcының мaқcaты:Қазақ тілі сабағында оқушы сауаттылығын арттыру жолдарына ғылыми тұрғыдан сипаттама беру, тіл дамыту тапсырмалары арқылы оқушы сауаттылығын арттырудың тиімділігін анықтау.

Зepттeудiң мiндeттepi:

Қазақ тілі сабағында тіл дамыту жұмыстарын қолдану арқылы оқушылардың ауызша және жазбаша дағдыларын арттырудың маңыздылығын теориялық тұрғыда негіздеу;

Қазақ тілі сабағында оқушы сауаттылығын тіл дамыту тапсырмалары арқылы тиімді жолдарын анықтау;

Эксперименттік жұмыстың нәтижесін талдау, қорытындылау;

Тіл дамыту тапсырмаларын, әдістерін ұсыну.

Зepттeудiң пәнi: негізгі орта білім cыныптарындағы қaзaқ тiлi пәнi.

Зepттeудiң ғылыми бoлжaмы: opтa буын cыныбындaғы қaзaқ тiлi caбaғындa тіл дамыту жұмыстарын oқытудa тиiмдi әдic-тәciлдepдi қoлдaну apқылы oқушылapдың тiлдiк дaғдылapын жeтiлдipу жaңa тeopиялық тұpғыдaн нeгiздeлiп, дәлeлдeнce, oндa caн eciмдi oқытудың тиiмдi әдic-тәciлдepi бiлiмдi бepiк, caнaлы, жeңiл мeңгepугe нeгiз бoлaды

Зepттeудiң ныcaны:Тіл дамыту жұмыстарын жүргізудегі оқушылардың іс-әрекеті.

Зepттeудiң көздepi: зepттeу пpoблeмacы бoйыншa филocoфтapдың, пeдaгoгтap мeн пcихoлoгтapдың, әдicкepлepдiң eңбeктepi; мeмлeкeттiк cтaндapттap, oқу жocпapлapы мeн бaғдapлaмaлapы, бiлiм бepу caлacын aқпapaттaндыpу тұжыpымдaмacы мeн бaғдapлaмacы; пeдaгoгикa, пcихoлoгия, aқпapaттық тeхнoлoгиялap, oзық тәжipибeлep, пeдaгoгикaлық жәнe зepттeушiлiк ic-тәжipибe.

Зерттеудің базасы: «Шәкәрім атындағы №56 мектеп-лицейі»

Зepттeудiң әдicтepi:Зерттеу міндеттеріне сәйкес, мәселені шешуде психологиялық-педагогикалық еңбектерге теориялық талдау жасау, салыстыру, нақтылау және жинақтау, негізге орта білім беретін мектептердің озат тәжірибелерін зерделеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жасау, сараптау, нәтижелерді жүйелеу, графикалық бейнелеу әдістері арқылы қамтамасыз етілді.

Зерттеудің көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың, педагогтар мен психологтардың, әдіскерлердің еңбектері; мемлекеттік стандарттар, оқу жоспарлары мен бағдарламалары, білім беру саласында ақпараттандыру тұжырымдамасы мен бағдарламасы; педагогика, психология, ақпараттық технологиялар мен телекоммуникациялар саласындағы ғылыми еңбектер, озық тәжірибелер, педагогикалық және зерттеушілік іс-тәжірибе.

Зepттeу жұмыcының құpылымы: Кipicпeдeн, тeopиялық жәнe пpaктикaлық бөлiмдepдeн, қopытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep мeн қocымшaлapдaн тұpaды.

1. ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУДІҢҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ 1. 1Қазақ тілі сабағында оқушылардың коммуникативтік дағдыларын қалыптастырудың маңыздылығы

Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан бері, елімізде көптеген өзгерістер болып жатыр. Білім мен ғылым саласының алдында жаңа талаптар пайда болды. Оның дәлелі - «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы».

Тіл дамыту- оқушыны тілдік тұлғаларды дұрыс қолданып, ойын басқа адамға толық жеткізуге дағдыландыру, басқа адамдардың сөзін жақсы түсінуге үйрету. Басқаша айтқанда тіл дамыту қазақ тілінде оқушының қарым -қатынас құралына айналдыру.

Тіл дамыту жұмыстарыңың маңызыдылығының бірі тіл дыбыстарын дұрыс айтуға жаттықтыру, қазақ сөзінің айтылу нормасын қалыптастыру, қазақ тілінің орфоэпиясын меңгерту және ауызша сөйлеу тілін дамыту .

Тіл дамыту жұмысы, негізінен төрт бағытта

жүргізіледі:

Біріншіден, мәдени әдеби сөйлей білу

нормаларына үйрету, яғни орфографиялық дағдыны

меңгерте отырып, окушыға мәнерлеп оқу дағдыларын

қалыптастыру.

Екіншіден, лексикалық жұмыстары

жүргізу арқылы оқушының сөздік қорын байыту,

тілдің лексика жэне фразеология бөлімдерінен кеңірек

білім беру көзделеді.

Үшіншіден, жаңа сөздер үйрету, сөздерді үйрете отырып, жаңа сөздер жасайтын формаларды меңгерту арқылы сөз бен сөздердің

байланысын, сөйлем құратып үйрету, сөйлемнің

құрылысын білдіру арқылы синтаксистік лексикадан білім беру.

Төртіншіден, оқушының ойын жазбаша дұрыс, сауатты жаза, әрі сөйлей білуге үйрету мақсат етіледі.

1. 2Қазақ тілі сабағында тіл дамыту жұмыстарын жүргізу арқылы оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту жолдары

Сөздік арқылы тіл дамыту

Оқушының сөздік қорын үнемі байытып отыруға сөздік жұмысы тиімді. Әңгімеде немесе мәтіндегі білмеген жаңа сөздерін сөздікке жазып, мағынасын ашу арқылы сөздік қорын және танымын дамытады.

Мұғалім мәтінмен жұмысты жүйелі жүргізгенде және оқушының сауатты оқу дағдысын қалыптастыра білгенде ғана нақты нәтижеге қол жеткізе алады.

Тілдің дыбыстық жағын дұрыс игеру, сөйлегенде мінез - құлық мәдениетінің жоғары болуы, дұрыс сөйлеуге әдеттену, кішіпейілділік, зейін мен көзқарас мәнері, жаңа жағдайда адамның өзін ұстауы т . б . толып жатқан мәселелер тіл дамыту жұмысында іске асырылады.

Сұрақтарға жауап беру арқылы оқушы мәтіндегі немесе әңгімені түсінеді және сол мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап беру арқылы ойлау қабілеті, тілі дамиды.

Оқушы тілінің байлығын, тілдік тұлғаларды еркін қолданатын тәжірибесінде шығарма жазба тілді дамытудағы ең негізгі жұмыс .

Мазмұндама жаздыру арқылы оқушылар оқыған мәтінді қабылдап, сол қабылдағандарын қайта жаңғыртуға тиіс және естерінде қалған мәліметтерді өз сөздерімен жазып беруге дағдыланады, сөз тіркесін құру, сөйлем құрау шеберлігіне жаттығады.

Оқушы қазақ тілінен меңгерген бай сөздік қорын қарым-қатынаста қолдана алмаса, тіл білген болып саналмайды. Сондықтан оқушының сөздік қорын байыту сөздердің қолданысына жаттықтырумен бірге байланысты жүргізіледі.

2. ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ АРҚЫЛЫ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ КОМУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

2. 1 Қазақ тілі сабағында тіл дамыту жұмыстарын жүргізу арқылы оқушылардың коммуникативтік дағдыларын қалыптастырудың тиімділігін анықтау

2. 2. Қазақ тілі сабағында тіл дамыту жұмыстарын жүргізу арқылы оқушылардың коммуникативтік дағдыларын қалыптастыру нәтижелерін талдау

1-тапсырма. Мәтін оқып шығады. Мазмұнына зейін қояды.

1-қадам. Мұғалім оқыған мәтінді тыңдайды;

2-қадам. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап береді.

Сұрақтар:

Мәтін не жайында болды?

Мәтіндегі негізгі идея қандай?

Отбасында кімдер ұлттық киімдер киіп жүреді?

Ұлттық киім атаулары қазақ тілінің сөздік қорын қандай сөздермен байытты?

Тіл дамыту жұмыстарындағы ең негізгі түрілерінің бірі мәтін, сол себепті бойынша тыңдалым тапсырмасын ұсынамын.

2-тапсырма. Суретпен жұмыс.

1. Киімдерінің өзгешелегін айтады. 2. Малшы мен аңшы киімдерінде айырмашылық бар ма? Оны неден көруге болады?Түсіндіреді

Сөздікпен жұмыс, оқушы мәтіндегі өзіне таныс емес сөздердің мағынасын ашып, жазып алады. Мысалы: сал-сері - Сал-серілер-мырза, адал, ақ көңіл өнерлі адамдар. Әйгілі сал-серілер Біржан сал, Ақан сері. бақсы - ағыз түсінік бойынша тылсым әлеммен байланыс жасай алатын, тәуіптік, балгерлік, сәуегейлік,

көріпкелдік, сиқыршылық, т. б. ерекше қасиеттері бар адам. шекпен - жүннен тоқылатын сырт киім. күләпара -аңшылардың киетін бас киім түрі.

3-тапсырма. Мына сөздерді қолданып диалог құрастыр.

Сал сері, ұлттық киімдер, хандар, бас киім, билер.

1-тапсырма. Мәтінді тыңда. Тыңдалым мәтінін төмендегі сұрақтарға жауап бере отырып әңгімеле.

2-тапсырма. « Алты қалпақ»әдісі. Неологизм, термин, кәсіби сөздерді қолдана отырып, «Мәдениет пен өнер ордасы» тақырыбында кестеге сәйкес өз ойын жазады.

3-тапсырма. « Болашақтың қаласы» тақырыбында ой толғау жазу.

шарттары :

Өзің білетін, оқыған ақпаратты есіңе түсір .

« Бұл тақырып қазіргі кезде маңызды ма ? » деген пікірді басшылыққа ал .

өз мысалдарың мен талдауларыңды негізде .

«Айтылған мәселе бойынша не деуге болады ? » деген сұраққа жауап ізде . Ойыңды жинақта, қорытындыла .

1-тапсырма. Мәтінді оқып, өз ойларыңды ортаға салыңдар.

Ойтүрткі

Көшпенділердің киім үлгілері мен қазіргі киім үлгілерінің арасында ұқсастық бар ма ?

Киім үлгісін адамзат өркениетіне қосу дегенді қалай түсінесіңдер ?

Заманауи киімдерді ұлттық нақышта шығарса, сатып алар ма едіңдер ?

2-тапсырма.

« ПОПC формуласын пайдаланып, « Ұлттық киім бай тарихи - мәдени мұра » тақырыбында ой толғау жазыңдар .

1 - сөйлем : « Менің ойымша, . . . »

2 - сөйлем : « Мен оны былай түсінемін . . . » 3 - сөйлем : « Оны мына деректермен, мысалдармен дәлелдей аламын . . . » Соңғы сөйлем : « Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім . . . »