Когнитивтік тіл білімінің лингвистика табиғи бағыты

Презентация қосу

к
лингвистик
а-жеке
ғылым
саласы.
Беркімбаева
Е.Ғ.
МКЯ 20-1
Когнитивизм – адам ақыл ойын, олармен
байланысты ментальды процестерді
зерттеу объектісі етіп алган ғалымдарға
бағытталады.
1985
1970
1960 Ресей
Европада
АҚ Бұл
Когнитивистика
Ш
1960 жылы Когнитивтік
лингвистикалық
бағыт өзінің
Когнивистикада адами американдық лингвистика –
пайда болған
когницияға басты мән профессорлар Дж. 20 ғасырдың 70
отаны Америка
беріледі, ол тек Миллер мен Дж. жылдары
Құрама
бақылауға алынған іс – Бруннер Гарвард Европада кең
Штаттарында
әрекет деңгейінде университетінде таралған
«когнитивті
зерттеліп қоймай, когнитивтік лингвистикалық
грамматика»
оның менталды зерттеудің алғашқы бағыт болды.
деп аталса,
репрезентациясы (ішкі орталығын құрды. Ресейде
қабылдау, модель), 20 ғасырдың «когнитивті
символы, даму аяғында тілді сементика» -
ы
м ә
о
н
м
ф
,л
н
,а
сі
Когнитивтік лингвистика
ы
м
ң
ә
Р
т бағытына қатысты алғашқы
л
и е.
т
Л
К
«
к
ғ еңбектер мен зерттеулер
а к
о
н ө
г
а
п е
г
н
ш б
а
г
и
а
кі
т
йле
з
и
длі
р
в
,е
а
к
т
нрТ
к
і
е.і
ы
к
ж
»
В с
г
ы е
а
р
н т
а
б
к
т-
м
ы
Д аі
м
р е
з
а
н
й еі
т
п к
ғ
ІІ
ыо
ІеКогнитивтік лингвистика
м
ж »
г
ы
н бағытына қатысты алғашқы
а,
и
р (
ы
В
1 теңбектер мен зерттеулер
и
9 қ.
И
9 қ
в
а Г
т
ж
ш е
і
),
ы
л
р
Б
и а
қ
н
.тс
ы
Х
и г
м
.ав
Б
и
й о
н в
ұ
с
е
л а
т
и
н «
е
ы
ң Г
к
а
ң
р б
о
а
е(
м
к
1 қ
Когнитивизмнің зерттеу нысаны
адам ақыл-ойы,
санасы және
Адамның солармен
когнитивті дүниесібайланысты
оның қылығы мен
менталды үдерістер.
әрекеті арқылы зерттеледі. Бұл орайда тіл
белсенді рөл атқарады. Тіл адамның кез келген
әрекетінің ойлау жүйесін, мотивін т.б. танытады.

Сөйтіп, когнитивизм Адамды әрекет
етуші, және белсенді ақпарат тудырушы және
қабылдаушы ретінде қарастырып, бұл процестер
барысында, яғни ойлау қызметінде анықталған
схема, бағдарлама, жоспар, стратегияларды
Қазір “когнтивизм” термині аясында
келесі мәселелер
а) адамның қарастырылады:
“ойлау механизмін” зерттеу
бағдарламалары;
ә) әр түрлі каналдар арқылы адам миына
түсетін ақпараттарды өңдеу үдерістерін
зерттеу; моделінің
б) әлемнің менталды
құрылымы; актілерді
в) әр текті когнитивтік
қамтамасыз
г) табиғи ететін жұйелердің
тілде баяндалған ойларды адамның
құрылысын;
және компьютерлік бағдарламалардың
қалыптастыруы мен түсінуі; мәтінді түсінуге
және тудыруға қабілетті компьютерлік
д) ойлаумоделдердің
актілерінежасалуы;
қызмет ететін
психикалық үдерістердің түрлері.
Когнитивтік лингвистика – адамның
қоршаған орта, әлем тұрғысындағы білімінің,
жалпы ақпараттардың санада қабылдануы,
өңделуі және сақталуы механизмдерін табиғи
тілдік деректерді зерттеу арқылы анықтау
мақсатын көздейтін
Когнитивтік тіл білімінің
лингвистика табиғи бағыты.
тілді
зерттеуге бағытталады, бұл орайда тіл
ақпаратты ұйымдастырушы, жеткізуші,
өңдеуші құрал ретінде, сондай-ақ
адамның танымдық қабілетінің бір түрі
ретінде түсініледі.
втік лингвистиканың алдына қойған міндеттері:
Дүние туралы
Дүниені игеру
ақпаратты
және тану
кабылдау,
процесіндегі
жалғастыру
тілдің ролі;
(тасымалдау),
қайта өңдеу;
Қазақ тіл білімінде когнитивтік
лингвистика мәселелеріне ерекше
көңіл бөліп зерттеу нысанына
айналдырған Р.Сыздық, Ә.Қайдар,
Е.Жанпейісов, Г.Гиздатов,
Қ.Жаманбаева, Ж.Манкеева,
Э.Сүлейменова, Г.Смағұлова,
Б.Момынова, А.Салқынбай,
К.Күркебаев, Г.Снасапова,
Ф.Қожахметова, Н.Айтова,
Когнитивті лингвистика ғылымының
қысқаша түсініктемесі Ғ.Қалиевтің
«Қазақ тіл білімі терминдерінің
түсіндірме
«Когнитивтік тілсөздігінде» :
білімі орыс.-когнитивная
лингвистика (лат. cognito білім, түсінік)-табиғи
тілді сана әрекетінің көрінісі, ойдың тікелей
шындығы ретінде зерттейтін тіл білімінің
саласы. Когнитивтік тіл білімі табиғи тілдің
игерілу, қолданылу механизімін түсіндіруді және
соған лайық оның моделін жасауды мақсат
етеді. Ол үшін ниет, ес, еске сақтау, түсінік,
жоспарлау, басқару сияқты сөйлеуге қатысты
тілдік, психологиялық, физиологиялық т.б.
ақпараттардың басын біріктіретін когнитивтік
категориялар пайдаланылады. Когнитивтік тіл
білімі тілдің көмегімен ақпараттың берілу,
Қазақ тілін когнитивтік зерттеуге арнаған алғашқы
жұмыстардың бірі ретінде К.Ә.Жаманбаеваның "Тіл
қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік
сана" (Алматы: Ғылым, 1998,-1406.) монографиясын атауға
болады.
Ғалымның пікірінше: "Тіл мен таным
процестерінің ара қатысын көрсету тіл
қолданысының когнитивтік жүйесіне
сүйенеді. Тіл мен ойлаудын, тіл мен танымның
ара қатынасы адам баласының
интеллектуалды өмірінде (оған тіл де кіреді)
құндылықтар қаншалықты рөл атқаратынын
белгілеп береді. Тіл мен таным ара қатынасын
Қазақ тілінде когнитивтік
лингвистиканы біршама зерттеген
ғалым А.Исламның пікірінше:
«Танымдық (когнитивтік) ғылым» термині (ағылш.
cognitive) алғашқыда белгілі бір ақпаратты
қабылдап, оны белгілі бір електен өткізіп, мида
сақтай отырып, қажетті кезде оны қолдану
нәтижесінде адамның миында білім қыртыстарының
қалыптасып және толығу процестерін зерттейтін
ғылыми пәндер жиынтығын айқындау үшін
енгізілген. Бұл жалпы айтқанда, танымдық ғылым
адамдардың қоршаған дүниені қабылдау және
танымдық қызметтерінщ пайымдау нәтижесінде
белгілі бір жүйеге келтіріліп, біздің санамызда
“БАТЫР” концептісі
• Концепт арқылы ұлттық
мәдениетке тән ұлттық ойлау,
ұлттық қабылдау, ұлттық этикет,
ұлттық тілде сөйлеу, ұлттық ой
қорыту, ұлттық діл, ұлт ұстанатын
дін ерекшеліктерін айқындауға
болады.
• Батыр сөзінің мағынасы барлық ұлттық таңбаланған білім жиынтығымен,
яғни бірнеше мың жылдар бойы халық арасында қалыптасқан мәдени
біліммен ассоцияланады.
• Батыр (бәһадор, баһадур сөзі парсы тілінен енген сөз деп жорамал
айтылады, алайда әлі де талас туғызатын мәселе, толық зерттеліп,
түйіндеме жасалған жоқ.
• 1. Ер, батыл, жүректі.
• 2. Батыр, алып балуан
• Батыр – жалпы түркі тілдеріне ортақ көне сөздердің бірі.
Көне түркі жазуларында "батур", "баһадур" сөздері жалқы есім
және әскери атақ мағыналарында қолданылған.
• Қазақтың қаһармандық эпостарында ұшырайтын батырлар: Қара
батыр, Қара берен батыр, Жеке батыр, Қамал бұзған батыр
болып бөлінеді. Жеке батыр – қауіп-қатерді елемей, ұрысқа
жолдассыз, жалғыз өзі аттанатын батыр болса, Қара батыр алып,
қара күш тән дегенді білдірсе керек.
• "Батыр", "ер" секілді айқындауыштар ертегідегі адамның өзіне
тән мінезін, ерекшелік қасиетін көрсетеді де, кейіпкердің шын
атының алдынан не соңынан қолданылады. Қазақ танымына
сәйкес түсіндірсек, "бай", "батыр", "сұлу", "ер" сөздерінің
әлеуметтік орны ерекше.
• Нақты айтқанда, бай – "әт", дәулеті мол адам, әрі қазақ
тұрмысындағы әлеуметтік жікті анықтайтын атау, ал батыр – әрі
ержүрек, батыл адам, әрі әлеуметтік топ өкілінің атауы.
• Біздің байқағанымыз, халық танымында Батыр ел қамы үшін
жаумен айқасып, жеңіп шыққан ержүрек адам. Ер Төстік, Жерден
шыққан Желім батыр, т.б. ел қорғаған ерлердің есіміне ер,
батыр секілді анықтауыштардың, айқындауыштардың қосылып
айтылуы елін, жерін, халқын қорғау идеясының көрінісі деп білеміз.
АЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Психолингвистика тарихы

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

ТІЛДІҢ УНИВЕРСАЛДЫ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА

Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі көрінісі

Тіл мен таным бірлестігі

Когнитивтік лингвистика

ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

Қазақ тіл білімінде когнитивті лингвистиканың зеріттелуі

Тіл теориясы

Тіл және сөйлеу

Пәндер