СӨЗДІҢ ФУНКЦИОНАЛД

СӨЗДІҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ТИПТЕРІ ЖӘНЕ СӨЗ МӘДЕНИЕТІ

Беркімбаева Ержанай

МКЯ 20-1

Мазмұны:

2 бет

3-8 бет

9 бет

Кіріспе

Негізгі бөлім

Қорытынды

10 бет

Әдебиеттер тізімі

Кіріспе бөлім

Қазіргі жаһандану кезеңінде қазақ тілінің саясатын жүзеге асыру жолында, оның ішінде қазақ әдеби тілінің қазіргі дамуында, қолданылу өрісінде, функционалдық-коммуникативтік қызметінде көрініс тауып отырған басты, әрі маңызды сипаттар қазақ әдеби тілі функционалдық жүйесі мен сөз мәдениетінің деңгейіне тікелей қатысты.

Өзіндік жұмысының негізгі мақсаты - сөздің функционалдық типтеріне және оларға тән нормаларға тоқталып, әрқайсының айырым белгілерін анықтау; функционалдық стильдердің жанрлары мен оларға тән нормалардың тұрақты тілдік-стильдік амал-тәсілдерін көрсету, олардың сөз мәдениетіндегі маңыздылығын таныту.

Функционалдық типтердің лексикалық жіктелісін қарастыру кезінде әлеуметтік қызметіне қарай салыстыру әдісін, материалын түйіндеп, тұжырымдауда жүйелеу, талдау, сипаттау әдістері қолданылады.

Әдеби тілдің функционалдық типтері

Көркем дискурс

Публицистикалық

дискурс

Ғылыми дискурс

Іскери дискурс

Сөйлеу тілі мәдениеті

Дискурс” термині француз тіліндегі “discurs” “сөйлеу”, ағылшын тілінде “discourse” - “талқылау, сөйлеу ” деген мағынаны білдірсе, қазіргі кезде “айтушыға, сөйлеушіге меншіктелген сөз” деген мағынаға ие.

Шаршысөз мәдениеті

2012 жылы шыққан «Тіл білімі терминдерінің сөздігінде» дискурсқа мынадай анықтама беріледі:

«Дискурс - прагматикалық, мәдени-әлеуметтік, психологиялық, т. б. экстралингвистикалық фактормен, шындық өмір уақиғасымен байланысты нақты мәтін»

Қазіргі қазақ әдеби тілінің бес түрлі функционалдық стильдік жүйесі қоғамдық өмірде қоғамдық әлеуметтік өмірдегі тілдік қарым-қатынастың жүзеге асатын осы бес түрлі саласына сәйкес қалыптасқан:

тұрмыстық-әлеуметтік салада - сөйлеу стилі

саяси-қоғамдық салада - публицистика стилі

эстетикалық салада - көркем әдебиет стилі

құқықтық қарым-қатынас саласында - ресми іс-қағаз стилі

білім мен ғылым саласында - ғылыми стиль

Функционалды стильдер - стилистика ғылымының негізгі категориясы.

Функционалды стильдер тілдің қолданысымен, қызмет ету ерекшеліктерімен тікелей байланысты, шынайы қарым-қатынаста, сөйлеуде, мәтінде көрінеді.

В. В. Виноградов функционалды стиль жөніндегі ой-пікірін былайша тұжырымдайды:

«Стиль - бұл жалпыхалықтық, жалпыұлттық тілдің белгілі бір саласында қарым-қатынас құралдарының сұрыпталып тіркесуі, қолдану тәсілдерінің қоғамдық тұрғыдан қабылданған, функционалдық тұрғыдан шартталған, іштей біріккен жиынтығы. Ол басқа мақсатқа қызмет ететін, басқалай қызмет атқаратын өзі сияқты бейнелеу тәсілдерімен бір қатарда тұрады»

Функционалдық стильдердің тарамдала түсуі (түрлерінің көбейе түсуі), әбден қалыптасып, бір-бірімен айырым белгілерінің айқындалуы - жазба әдеби тілге әсіресе ұлттық әдеби тілге тән құбылыстар.

ХІХ ғасырдың ІІ жартысынан, әсіресе соңғы ширегінен бермен қарай қазақтың ұлттық жазба әдеби тілінің едәуір қалыптасып, дами түскені, оның функционалдық стильдері айқындала түсті

Ғалымдар арасында функционалды стиль ұғымы туралы екі түрлі көзқарас бар:

функционалды стильдер әдеби тілдің түрлері

тілдесімдік құбылыс, яғни тілдесім стильдері

А. Байтұрсынұлы функционалды стиль ұғымын тілдік және тілдесім деп түсінген, ғалымның пайымдауынша функционалды стиль - «сөйлеудің» бір түрі

Көркем дискурс

Көркем дискурс немесе көркем сөз - ойды және сезімді образ арқылы бейнелейтін айрықша сөз өнері.

Көркем әдебиет стильінде тіл ерекше эстетикалық қызмет атқарады.

Адам өз ойын жеткізу үшін ғана сөйлесіп қоймайды, көңіл күйін, эмоциясын білдіру арқылы басқа адамдардың да сана-сезіміне әсерін тигізеді.

Ол әсер сөйлеу тілімізде айтушының өз түсінігі бойынша, өз ойын тіл құралы атқылы жеткізе білуінен болса, көркем шығармалар - жазушының өмір тануына, дүние сезінуіне, көзқарасына сол өмір фактісін жинақтап, қорытып бейнелі тілмен жазу мәнерінен болады.

Сондықтан да оны көркем дискурс деп атаймыз.

Публицистикалық дискурс

Ғылыми дискурс

Іскерлік дискурс

Сөйлеу тілі мәдениеті

Шаршысөз мәдениеті

Шаршысөз мәдениеті шаршытоп яғни, публика алдындағы сөздің формальды-тілдік, коммуникативтік нормалық қырлары жайындағы сөз мәдениеті болып табылады.

Қорытынды

Қорытындылай келе айтарымыз, қазақ тіліндегі сөздің функционалды типтердің көптеген мәселелері зерттеу нысанына алынып, ғылыми тұрғыдан қарастырылып, жан-жақты зерттеліп, бірқатар еңбектермен толығуда. Функционалды типтердің ерекшеліктеріне қарай жүргізілген зерттеулер жүйеленіп ұсынылды.

Ұқсас жұмыстар

Фонетика және оның салалары

Сипаттамалы фонетика

Әлеуметтану теориялары

Табиғат объектілеріне меншік құқығы және табиғи ресурстарды пайдалану құқығы

Сөз мағынасын түсіну тілді тереңірек білудің негізі

Морфология. Сөздердің морфологиялық Құрылымы

Сөз мағыналары

Грамматикалық мағына

СӨЗ ТІРКЕСІ

СӨЙЛЕУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Пәндер