СӨЗДІҢ ФУНКЦИОНАЛД

Презентация қосу

СӨЗДІҢ
ФУНКЦИОНАЛД
ЫҚ ТИПТЕРІ
ЖӘНЕ СӨЗ
МӘДЕНИЕТІ

Беркімбаева
Ержанай
Мазмұны:
Кіріспе 2 бет

Негізгі 3-8 бет
бөлім

Қорытынд 9 бет
ы

Әдебиетте 10 бет
р тізімі
Кіріспе бөлім
• Қазіргі жаһандану • Өзіндік жұмысының негізгі • Функционалдық
кезеңінде қазақ тілінің мақсаты - сөздің типтердің лексикалық
саясатын жүзеге асыру функционалдық типтеріне
жолында, оның ішінде және оларға тән жіктелісін қарастыру
қазақ әдеби тілінің қазіргі нормаларға тоқталып, кезінде әлеуметтік
дамуында, қолданылу әрқайсының айырым қызметіне қарай
өрісінде, функционалдық- белгілерін анықтау; салыстыру әдісін,
коммуникативтік функционалдық
қызметінде көрініс тауып стильдердің жанрлары мен материалын түйіндеп,
отырған басты, әрі оларға тән нормалардың тұжырымдауда
маңызды сипаттар қазақ тұрақты тілдік-стильдік жүйелеу, талдау,
әдеби тілі функционалдық амал-тәсілдерін көрсету, сипаттау әдістері
жүйесі мен сөз олардың сөз
мәдениетінің деңгейіне мәдениетіндегі қолданылады.
тікелей қатысты. маңыздылығын таныту.
Әдеби тілдің
функционалдық типтері
Публицистикалық Іскери дискурс Шаршысөз мәден
дискурс
1 2 3 4 5 6
өркем дискурс Ғылыми дискурс Сөйлеу тілі мәдениеті

Дискурс” термині француз тіліндегі “discurs”
“сөйлеу”, ағылшын тілінде “discourse” –
“талқылау, сөйлеу ” деген мағынаны
білдірсе, қазіргі кезде “айтушыға,
сөйлеушіге меншіктелген сөз” деген
мағынаға ие.
2012 жылы шыққан «Тіл білімі
терминдерінің сөздігінде» дискурсқа
мынадай анықтама беріледі:

«Дискурс – прагматикалық,мәдени-
әлеуметтік, психологиялық, т.б.
экстралингвистикалық фактормен,
шындық өмір уақиғасымен
байланысты нақты мәтін»
Қазіргі қазақ әдеби тілінің бес түрлі
функционалдық стильдік жүйесі қоғамдық
өмірде қоғамдық әлеуметтік өмірдегі
тілдік қарым-қатынастың жүзеге асатын
осы бес түрлі саласына сәйкес
қалыптасқан:
тұрмыстық-әлеуметтік салада – сөйлеу стилі

саяси-қоғамдық салада – публицистика стилі

эстетикалық салада – көркем әдебиет стилі

құқықтық қарым-қатынас саласында – ресми іс-қағаз сти

білім мен ғылым саласында – ғылыми стиль
Функционалды стильдер – стилистика
ғылымының негізгі категориясы.

• Функционалды стильдер тілдің
қолданысымен, қызмет ету
ерекшеліктерімен тікелей байланысты,
шынайы қарым-қатынаста, сөйлеуде,
мәтінде көрінеді.
• В.В. Виноградов функционалды стиль
жөніндегі ой-пікірін былайша
тұжырымдайды:
«Стиль – бұл жалпыхалықтық,
жалпыұлттық тілдің белгілі бір
саласында қарым-қатынас
құралдарының сұрыпталып тіркесуі,
қолдану тәсілдерінің қоғамдық
тұрғыдан қабылданған,
Біріншіден, стиль деп белгілі бір тілдегі Үшіншіден, стилистика тілдің қолдану
грамматикалық және синтаксистік заңдылықтарын зерттейтін ғылым
тәсілдердің қолданылу принциптерін болғандықтан, тілдік белгілердің дұрыс
айтамыз. Бір ұғымды, оқиғаны айтып, не қолданылу нормасын көздейді. Тілдік
жазып жеткізу үшін қажетті тілдік құрылымдарды дұрыс, ұтымды қолдана
тәсілдерді сұрыптап, екшелеп қолдану білудің қоғамдық мәні зор екенін ашып
әдісі. көрсетеді.
Функционалдық стильдердің тарамдала
түсуі (түрлерінің көбейе түсуі), әбден
қалыптасып, бір-бірімен айырым
белгілерінің айқындалуы – жазба әдеби
тілге әсіресе ұлттық әдеби тілге тән
құбылыстар.
ХІХ ғасырдың ІІ жартысынан, әсіресе соңғы ширегінен бермен қарай қазақтың
ұлттық жазба әдеби тілінің едәуір қалыптасып, дами түскені, оның
функционалдық стильдері айқындала түсті
бірі –
Функционалдық стильдерді зерттеу мәселесіне екі
функционалдық
стильдердің тұрғыдан келу керек
белгілі біреуіне
екіншісі – тілдік
тән тілдік
элементтердің
элементтерді
белгілі бір
анықтау, яғни тіл
функционалдық
құралдарының
стиль тезіне түсіп
белгілі бір
жұмсалуын
функционалдық
талдау.
стильге жататын
үлгілерге тән
болып келуін
зерттеу
Ғалымдар арасында
функционалды стиль ұғымы
туралы екі түрлі көзқарас
бар:

функциона тілдесімдік
лды құбылыс,
стильдер яғни
әдеби тілдесім
тілдің стильдері
түрлері

А.Байтұрсынұлы функционалды стиль ұғымын тілдік
және тілдесім деп түсінген, ғалымның пайымдауынша
функционалды стиль – «сөйлеудің» бір түрі
Көркем дискурс
Көркем дискурс немесе көркем сөз - ойды және сезімді образ
арқылы бейнелейтін айрықша сөз өнері.
Көркем әдебиет стильінде тіл ерекше эстетикалық қызмет
атқарады.
•Адам өз ойын жеткізу үшін ғана сөйлесіп
қоймайды, көңіл күйін, эмоциясын білдіру
арқылы басқа адамдардың да сана-сезіміне
әсерін тигізеді.
•Ол әсер сөйлеу тілімізде айтушының өз
түсінігі бойынша, өз ойын тіл құралы
атқылы жеткізе білуінен болса, көркем
шығармалар – жазушының өмір тануына,
дүние сезінуіне, көзқарасына сол өмір
фактісін жинақтап, қорытып бейнелі
ра
е
ы
д
ы
и
л
п
ы
н
а
с
қ
а
Публицистикалық
дискурс
а
қ
дк
л
ао
е
мқ
с
т
м
па
е
а
я
у
д
н
рс
і
иа
ә
т
,к
р
ма
қ
і
цә
ұ
ә
д
и
р
д
а
е
я
е
н
лғ
б
и
а
д
и
а
э
с
т
рә
к
і
ы
йо
л
нк
д
ыо
е
і
ң
мс
Ғылыми дискурс
Яғни, біздің
Ғылыми дискурс
сөзіміз
- зат не
күнделікті
құбылысты
тұрмыста кәдімгі
ғылыми
лексикалық негізде
мағ
сипаттап,
ынасында нақты
дәлелдер
жұмсалса,
ғылымиарқылықарым-
Ғылым
білдіретін
қатынастатілі
сөйлеу
лексикасын
тілі болып
(ғылыми
жалпы
табылады.
дискурста)
қолданыстағы
арнайы ұғымды
сөздер, жалпы
білдіру
ғылыми сөздер
қызметіне
және терминдік
төселіп, яғни
қабаттар
терминдік
құрайды.ие
мәртебеге
болады.
Іскерлік дискурс
Іскерлік келіссөздерді
табысты жүргізе білу,
Сонымен қатар, іскерлік
Іскерлік дискурс- құжат мәтінін сауатты
дискурс - құқықтық
қоғамдық қатынастар жасай білу,
және әкімшілік-
саласында құжаттармен жұмыс
қоғамдық қызмет
қолданылатын әдеби істей білу-шешім
саласына қызмет
тілдің функционалдық қабылдайтын адамның
көрсететін қарым-
типі. кәсіби мәдениетінің
қатынас стилі.
маңызды құрамдас
бөлігі болып саналады.
Сөйлеу тілі – әдеби
тілдің бейресми
жағдаятта
Сөйлеу тілі
қолданылатын,
адресант пен
адресаттың тікелей
Тұрмыстық қарым-
мәдениеті
қатысуымен диалог
қатынаста ауызекі
түрінде
сөйлеужүзеге
тілі
қолданылады.
асатын ауызша Оның
түрдегі өзіне тән
(спонтанды)
фонетикалық,
машықты сөз. Осы
лексикалық,
сипатына
морфологиялық,
байланысты
Ауызекі сөйлеу
сөйлеу
синтаксистік
тілін бейресми
стилінің өзіне
ерекшеліктері тәнОл
бар.
дискурс
ерекшелігі
тұрмыстың, деп ала
алдын
күнделікті
атауға болады.
дайындықты
қарым-қатынас қажет
тілі
етпейтіндіктен,
болса да, еркін
қолданысқа түседі,
функциональдық
сондықтан ауызекі
стильдердің негізгі
сөйлеу тілімен
жүйесін тығыз
құрайды.
байланыста
жұмсалады.
Шаршысөз мәдениеті
• Шаршысөз мәдениеті шаршытоп
яғни, публика алдындағы сөздің
формальды-тілдік, коммуникативтік
Шаршы топ
нормалық қырлары жайындағы сөз
алдында шешен
мәдениеті болып табылады.
сөйлеудің ең
негізгі
шарттары:
түсініктілігі сөз дұрыстығы;
мен дәлдігі.

байлығы; қысқалығы;

эмоционалдылы
ғы;
Қорытынды
• Қорытындылай келе айтарымыз, қазақ тіліндегі сөздің
функционалды типтердің көптеген мәселелері зерттеу
нысанына алынып, ғылыми тұрғыдан қарастырылып, жан-
жақты зерттеліп, бірқатар еңбектермен толығуда.
Функционалды типтердің ерекшеліктеріне қарай жүргізілген
зерттеулер жүйеленіп ұсынылды.
• Сөздің функционалды типтерінің қай-қайсысы болмасын сөз
мәдениетін сақтауға жетелейді. Сөз мәдениетінің сан алуан
қыры бар. Әрине, біз олардың бәрін емес, кейбір мәселелерін
азды-көпті сөз еттік. Қазіргі кезде қазақ әдеби тілінің
қоғамдық өмірдің әр саласында жұмсалып, жазбаша түрдегі
де, ауызша түрдегі де қызметі өрістей түскен сайын, сөз
мәдениетіне ден қою бұрынғыдан гөрі артады. Сондықтан
оның күрделі мәселелерін әрдайым тілге тиек етіп отыруға
•Ғ. Қалиев.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
Тіл білімі терминдерінің
ӘДЕБИЕТТЕР
түсіндірме сөздігі ТІЗІМІ
- Алматы : Сөздік-Словарь,
2005 . - 439 б.
•Нұргелді У. «Қазақ сөз мәдениетінің
теориялық негіздері» фил.ғыл.канд.дис.
автореф., Алматы, 2007ж.
•Виноградов В.В. «Итоги обсуждения
вопросов стилистики» изд-во Академии наук
СССР, 1955. — 168 с.
•Ибраимов Қ.Ш. Ахмет Байтұрсынов
еңбектеріндегі терминология және
стилистика мәселелері: фил.ғыл.канд.дис.
автореф. Алматы; 2005. 24 б.
•Бұқаралық коммуникация және сөз

Ұқсас жұмыстар

Фонетика және оның салалары

Сипаттамалы фонетика

Әлеуметтану теориялары

Табиғат объектілеріне меншік құқығы және табиғи ресурстарды пайдалану құқығы

Морфология. Сөздердің морфологиялық Құрылымы

Сөз мағыналары

Грамматикалық мағына

СӨЗ ТІРКЕСІ

СӨЙЛЕУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Тілдің пайда болуы мен дамуы. Сөйлеудің даму теориялары

Пәндер