Абай аудармалары

Презентация қосу

Абай
аудармалары
Орыс
классиктері
А.Пушкиннен аударған аудармалары:
«Евгений Онегин» үзінділер (1889ж)

Лермонтовтан аударған аудармалары:
«Бородино», «Теректің сыйы», «Демон»,
«Жалау», «Жартас», «Қараңғы түнде тау
қалғып» (Гете)
И.Крыловтан аударған аудармалары: «Қазаға
ұшыраған қара шекпен», «Шегіртке мен
құмырсқа», «Бақа мен өгіз», «Піл мен
қанден», «Есек пен бұлбұл» т.б
Батыс классиктері

Шиллер
Байрон
Гете Мицкеви
ч
»ы
в
ат
т
ы т
а
нт
н
ы д
аә
й
м
0-
гі
ы
лід
с
ре
а
но
л,
м а
б
ас
а
нт
с
ы а
қ
мн
а
ш а
а
ны
в
7ғ
т
үа
о
зі
р
р
мн
л
ді а
Абай мен Пушкин
Абайдың "Евгений Онегиннен" аударғандары:

"Онегиннің сипаты"(Жасынан түсін билеп сыр бермеген)
"Татьянаның Онегинге жазған хаты"(Амал жоқ қайттым
білдірмей)
"Онегиннің Татьянаға жауабы"(Таңғажайып бұл неткен
хат)
"Онегин сөзі"(Хатыңнан жақсы ұғындым сөздің бәрін)
"Онегиннің Татьянаға жазған хаты"(Құп білемін сізге
жақпас)
"Татьяна сөзі"(Тәңір қосқан жар едің сен)
"Ленский сөзінен"(Барасың қайда, қайда болмай неге)
Татьянаның қырдағы әні

Амал жоқ – қайттім Я к вам пишу — чего же
білдірмей, боле?
Япырмау, қайтіп айтамын? Что я могу еще сказать?
Теперь, я знаю, в вашей
Қоймады дертің
воле
күйдірмей,
Меня презреньем
Не салсаң да тармамын. наказать.
Абай мен Крылов
Аудармалары

Түлкі мен Есек пен бұлбұл Піл мен
қарға қанден
Түлкі мен қарға
Вороне где-то бог послал
Ірімшікті Құдайым кусочек сыру;
Кез қылды бір күн қарғаға. На ель Ворона взгромоздясь,
Алып ұшып барды да, Позавтракать было совсем уж
Қонды бір биік ағашқа. собралась,
Үлкен олжа емес пе Да позадумалась, а сыр во рту
Ірімшік деген қарны ашқа? держала.
Бір жеп алып, шүкірлік На ту беду, Лиса близехонько
Қылайын деп аллаға, бежала;
Вдруг сырный дух Лису
Тұмсығында ірімшік,
остановил:
Ойланып қарап тұр еді,
Лисица видит сыр, -
Бір қу түлкі сорына
Лисицу сыр пленил,
Жақын жерде жүр еді,
Піл мен қанден
Көшеде піл жетелеп біреу жүрді, По улицам Слона водили,
Кім көріпті хайуанды Как видно, напоказ.
Известно, что Слоны в
мұндай түрлі.
диковинку у нас,
Көрсеткелі ап жүрген жануарды
Так за Слоном толпы зевак
Тамашалап, артынан жұрт боп
ходили.
ерді. Отколе ни возьмись,
Көшеде кез боп бір қанден навстречу Моська им.
Ұмтылды пілге шаптығып. Увидевши Слона, ну на него
Шаңқылдап үрді ерленіп, метаться, И лаять, и
Тартынбай ұрысар жан шығып. визжать, и рваться;
Қанденге бір ит кездей боп Ну так и лезет в драку с ним.
Есек пен бұлбұл
Тойған есек шөпті оттап Осел увидел Соловья
маңайдағы Сонырқап И говорит ему:
шатқа кетті "Послушай-ка, дружище!
Ты, сказывают, петь
қай-қайдағы. великий мастерище.
Тентіреп өлкені өрлеп келе Хотел бы очень я
жатып, Сам посудить, твое
услышав пенье,
Жолықты бір бұлбұлға Велико ль подлинно
тоғайдағы. твое уменье?«
Абай мен Лермонтов
дармалары
•«Альбомға» •«Көңілім менің қараңғы»
•«Ал, сенейін, сенейін» •«Күнді уақыт итеріп»
•«Асау той, тентек жиын опыр- •«Қанжар»
топыр» •«Қараңғы түнде тау қалғып»
•«Әм жабықтым, әм жалықтым» •«Қарасам қайғыртар жұрт бұл
•«Бол, бол, ақын!» заманғы»
•«Бородино» •«Қасиетті дұға»
•«Босқа әуре боп келдің бе тағы •«Қыздарға»
мұнда?» •«Махаббат, достық қылуға»
•«Вадим» •«Менің сырым, жігіттер, емес
•«Дұға» оңай»
•«Жалау» •«Мұңлы шайтан»
•«Жартас» •«Өзіңе сенбе жас ойшыл»
•«Жолға шықтым бір жым-жырт •«Теректің сыйы»
түнде жалғыз» •«Тұтқындағы батыр»

•«Көңілдің күйі тағы да»
Теректің сыйы
Асау Терек долданып, буырқанып, Терек воет, дик и злобен,
Тауды бұзып жол салған,
тасты жарып.
Меж утесистых громад,
Арыстанның жалындай Буре плач его подобен,
бұйра толқын Слезы брызгами летят.
Айдаһардай бүктеліп, жүз толғанып.
Кавказдан шықты жайнап,
Но, по степи разбегаясь,
қылып у-шу, Он лукавый принял вид
Түзу жерден жол кернеп ұлғайды су. И, приветливо ласкаясь,
Қалың қайрат бойында, беті күліп,
Момынсынған пішінмен ағады қу.
Морю Каспию журчит:
Қараңғы түнде тау қалғып

Қараңғы түнде тау қалғып, Горные вершины
Ұйқыға кетер балбырап. Спят во тьме ночной;
Даланы жым-жырт, дел-сал Тихие долины
қып, Полные свежей мглой;
Түн басады салбырап. Не пылит дорога,
Шаң шығармас жол дағы, Не дрожат листы...
Сілкіне алмас жапырақ. Подожди немного,
Тыншығарсың сен дағы, Отдохнешь и ты.
Сабыр қылсаң азырақ.
Абай орыс әдебиетін 1882
жылдан бастап аударған.

Ең бірінші аудармасы -
орыстың атақты ақыны
Лермонтовтың «Бородино»
атты патриоттық өлеңінен
үзінді.
Ең соңғысы - «Вадим» атты
Лермонтовтың ұзақ
әңгімесінің желісін,
оқиғасын алып, өзінше
қысқартып жазған поэма.
арын
негізінде
екі түрлі
Біріншісі деуге
— дәл болады.
аударма

Екіншісі —
ерікті
аударма

Дәл аудармалары шумақ, бунақ, буын ұйқастарына қарай өзара және екіге бөлінеді.
Кейбір өлеңдерді аударғанда Абай шумағын да, ұйқас түрлерін де берік сақтайды.
Орыс өлеңдерінің ырғақ, буындары қазақ өлең буындарына дәл келе бермейді.
Өйткені орыс өлеңі — тоникалық не силлабо-тоникалық өлең құрылысына жатады
да, қазақтікі — силлобикалық өлең құрылысына жатады.
Абай аудармаларының жоғарыдағыдай үздік болуының
үш түрлі себебі бар:

. ●
1) өзінің үлкен таланттығы;

●
2) орыс тіліндегі өлеңдерде
қолданылатын сөздердің тек жай мәнін
.
ғана емес, көркемдік қасиеттерін
терең ұғынуы;
●
3) қазақтың өз тіліне ақынның
.
мейлінше байлығы.
Түпнұсқада: Аудармада:

Душа моя мрачна! Скорей, певец, скорей! Көңілім менің қараңғы.
Вот арфа золотая: Бол, бол, ақын!
Пускай персты твой, промчавчейся по ней, Алтынды домбыраңмен келші жақын.
Пробудят в струнах звуки рая. Ішек бойлап он саусақ жорғаласа,
И если не навек надежды рок унес, Бейіштің үні шығар қоңыр салқын.
Они в груди моей проснутся, Егер сорым түбімен әкетпесе,
И если есть в очках застывших капля слез — Керек қой көңілді үміт тебірентсе.
Они растают и прольются. Қатып қалған көзімде бір тамшы жас
Төгілмей ме, бой жылып, ол да ерсе?!

Абай осы өлеңнің алғашқы сегіз жолын ғана аударған. 1933 жылға дейінгі
жинақтарда «бол,бол ақын» «бұлбұл ақын» болып басылып келген екен.
Алғашқы басылымдарда «Еврей күйі» деп берілсе, кейінгі басылымдардың
барлығында Лермонтовтан деп қана беріліп жүр.
«Қараңғы түнде тау қалып» өлеңіндегі Абай дәл бере білген тұстардан
үзінді келтірсек:

Выхожу один я на дорогу:
Сквозь туман кремнистый путь блестит
Ночь тиха. Пустыня внемлет богу
И звезда со звездою говорит — дегенді Абай былай аударған:

Жолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз,
Тасты жол жарқырайды бұға амалсыз
Елсіз жер тұрғандай боп хаққа мүлгіп,
Сөйлесіп, ымдасқандай көкте жұлдыз.

Абай өзінің аудармасында ақынның ойын, жан-сезімінің сәулесін,
құбылысын еркін түсініп жеткізіп бере алған. Мұнда «пустыня» сөзін «елсіз
жер» деп сәтті қолданған.
Әуезов Абайдың Крыловтан аударған «Есек
пен бұлбұл», «Қарға мен бүркіт», «Шегіртке
мен кұмырсқа», «Піл мен канден», «Түлкі
мен қарға» атты 5 мысалын ерекше жоғары
бағалаған. Ал қалған 8 мысалды қатты
сынап, оларды Абай аудармасы болмауы
мүмкін деген күдік айтқан. Бірақ, сөйте тұра,
Крыловтың 13 мысалын Абай аударған
мысал-өлеңдер ретінде өзі дайындап
бастырған 1933 жылғы жинаққа, ақын
шығармаларының 1957 жылғы екітомдық
толық жинағына енгізген. Оның үстіне бұл
мысалдар Абайдың 1909 жылы Санкт-
Петербургте жарық көрген тұңғыш жинағы
мен Мүрсейіт қолжазбаларында Абай
аудармасы деп көрсетілген.
Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев әр шығарманы болсын өз
көңіл күйіне үйлестіре, қысылмай, қымтырылмай еркін
тәржімалайды. Сонда да кейбір аударма өлеңдері түпнұсқамен
өте жақын келіп, мейлінше үндес шығып жатса, ол – оның
ақындық шеберлігінің бір қырынан көрінуі, қызықтап,
қазақшалап отырған түпнұсқаның сарыны мен ой-сезімінің
арасындағы үйлестіктің нәтижесі.
Абайдың ең бір ұмытылмас еңбегі орыстың ұлы
жазушыларынан өзі үлгі-өнеге алумен бірге, оларды қазақ
халқына таныстырып, олардың еңбегін аударып өз еліне үлгі
етуінде.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Абай және қазіргі заман: зерттеулер жинағы. – Алматы: Ғылым, 1994
2. М.Мырзахметов «Абай және Шығыс», Аламты «Қазақстан», 1994
3. Мұхтар Әуезов «Абайтану дәрістерінің дерек көздері», Алматы «Санат»
баспасы, 1997
4. Р.Н. Нұрғалиев, З.Ахметов, Л.М.Әуезов, Б.Г.Ерзакович Алматы: «Қазақ
энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, 1995

Ұқсас жұмыстар

Абайдың көркем аудармалары

Шәкәрім Құдайбедіұлы (1858-1931)

Абай, Шәкәрім - қос тұлға туралы

Абай жолы. Сабақтың түрі

Абай поэмалары

Қазақ драматургиясының зерттелу жолдары

Қазақ драматургиясы туралы

Абай мен Ахмет шығармаларының идеялық үндестігі

Жүсіпбек Аймауытов туралы

Абай тарихқа енді

Пәндер