Қазақ газеті

Қазақ баспасөзінің алғашқы кезеңдері мен ХХ ғасыр басындағы кітап шығару ісі. Әдебиеттің даму бағыттары: шығыстық ағартушылық бағытындағы ақын-жазушылар шығармашылығы

Беркімбаева Ержанай

МКЯ 20-1

Жоспары:

Ұлттық баспасөздің қалыптасуы мен дамуының алғышарттары

«Қазақ», «Сарыарқа», газеті мен «Абай», «Айқап» журналдарының ұлт руханиятындағы рөлі

Шығыстық-ағартушылық бағдардағы ақындар шығармашылығындағы танымдық негіздер мен әдеби-көркемдік ізденістер

ХХ ғасыр басындағы кітап шығару ісінің беталысы

Белгілі деректанушы-ғалым Қ. Атабаев мерзімді басылымдарды дереккөз ретінде зерттей отырып, қазақ баспасөз тарихын мынадай кезеңдерге бөліп қарастыруды ұсынады:

1991 жылдың соңынан бүгінгі күнге дейінгі, тəуелсіз Қазақстан тұсындағы ұлттық баспасөз»

1921 ж. - 1991 ж. аяғы. Кеңес өкіметі немесе большевиктік диктатураның толық орнауы, тоталитарлық жүйенің қалыптасуы

жəне коммунистік партияның шексіз үстемдік етуі жылдарындағы мерзімді басылым.

1918 ж. ортасы - 1920 ж. аяғы. Демократиялық күштердің большевиктік авантюраға қарсы жанталасқан күресі кезеңіндегі баспасөз.

1917 ж. наурызы - 1918 ж. ортасы. Уақытша үкімет тұсындағы демократиялық бастамалар кезіндегі ұлттық баспасөз.

«1870-1917 ж. наурызы, «Түркістан уалаяты газетінің» шыққан күнінен патша өкіметінің құлатылған күніне дейінгі қазақ баспасөзінің тарихы.

“Қазақ” газеті قازاق

Қазақ газеті - 1913-1918 жылдары Орынбор қаласында жарияланып тұрған қоғамдық-саяси және әдеби-мәдени басылым. Бірінші номері 1913 жылы ақпанның екінші жұлдызында шыққан.

1915 жылға дейін аптасына бір рет шығап тұрса, одан кейін аптасына екі реттен шығарылған.

Бастырушысы - “Азамат” серіктестігі болатын, ал газетке қаржылай көмектескендердің көш басында Мұстафа Оразбайұлы тұр. Жалпы газеттің 265 номері жарық көрген.

Газет рәміздік бейне ретінде киіз үйді ұсынады. Бұл - қазақ ұлты деген мағынады береді. Оның түндігі батыстан ашылып, есігіне “Қазақ” деп жазылды. Мұны түсіндірген ұлт зиялылары “қазақ ішіне Еуропа ғылым-өнері таралсын, “Қазақ” газеті қазақ жұртына әрі мәдениет есігі, әрі сырт жұрт жағынан күзетшісі болсын” деп жазды.

“Қазақ” газетін шығаруды ұйымдастырушы, редакторы Ахмет Байтұрсынұлы.

Ахмет Байтұрсынұлының өкілетті өкілі - Міржақып Дулатұлы

Басылымда:

А. Байтұрсынұлы

Ә. Бөкейхан

М. Дулатұлы

М. Шоқай

М. Тынышбайұлы

Ш. Құдайбердіұлы

Ғ. Қараш

М. Жұмабаев

Ж. Сейдалин

С. Торайғыров

А. Мәметов т. б авторлардың мақалалары жарияланып тұрды.

Сын сағатта жарқ eткен "Қaзaқ" газeті халық алдындағы өз миссиясын, толығымен орындап, ұлт руханиятының биік шыңынан өз орнын ала білді.

Біріншіден, ол қaзaқ халқының ұлттық мүдделерінің, теңдік пен бостандық үшін күрестің, тарих пен мәдениeттің, күнделікті өмірдің көрінісіне айналды

Екіншіден, заманында қaзaқ қоғамының шамшырағына айналған, еуропалық үлгідегі ұлттық-демократиялық мемлекeттік құрылымның үлгісіне айналған Алашорда үкімeтінің саяси үнпарағы болды.

Үшіншіден, қaзaқ тіліндегі кәсіби газeт стилі қалыптастырып кeтті.

Қазақ Ағартушылығы - ағартушылықтың тарихи дамуы барысында туындаған ұлттық сипатқа ие тың құбылыс. Ресей мен Батыс Еуропа тарихындағы ағартушылық қозғалыстармен тұспатұс келген Қазақстандағы ағартушылық кезеңі қазақ халқының тарихи және ұлттық дамуына, рухани мәдениетінің қайта түлеуіне ықпал етті.

Қазақтың ағартушылық философиясы жалпы ұлттық құндылықтар мен адамгершілік жауапкершілік туралы терең ойларға толы. Қазақ ағартушылары үшін руханият түсінігі - болмыстың терең мәні, адам бойындағы шынайы адамгершілікті анықтау, адамның өмір сүруінің мақсатын пайымдау.

Қазақ әдебиетінің даму бағыттары

М. Көбеев

Н. Наушабаев

М. Байзақұлы т. б.

А. Байтұрсынов

М. Жұмабаев

Ә. Бөкейханов

М. Дулатұлы

Ж. Аймауытұлы т. б.

Ш. Құдайбердиев

С. Торайғыров

М. Сералин

С. Дөнентаев т. б.

Шығыстық ағартушылық бағыт

Батыстық ағартушылық бағыт

Ағартушы демократиялық бағыт

ХХ ғасыр басындағы кітап шығару ісінің беталысы

Әлемдік оңтайлы өзгерістері мен маңыздылығы жағынан адамзат өркениеті тарихында тіл мен жазудың пайда болғанынан кейінгі үшінші орында кітап шығару тұр.

Ендеше XX ғасыр басында-ақ білімі, ғылымы, интеллектуалды қарым-қабілеті әлем оқымыстыларымен иық тірестіре алған Алаш зиялыларының қазақ кітабы мәселесімен айналысуы - заңды құбылыс.