Әдеби бағыттар

Презентация қосу

ХХ ғасыр басындағы әдеби-
эстетикалық тұжырымдамалар.
Халық ақындар
АСЫР БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ӘД
Кітап
Алғашқы
шығару
романдаісі
р шыға
дамыды Баспасөз
бастады
қалыпта
Әдеби сты
сын
саыптаст Әдеби
ы бағытта
Аударма р пайда
саласы болды
дамыды
Қазақ әдебиеті
Қазақ әдебиетінің тарихын, көне дәуірден
бүгінге дейінгі өткен жолын зер сала қарасақ,
сол дәуірдің бәрінде де жалғасып үзілмей келе
жатқан бір ұлттық идеяны көреміз. Ол –
халықтың бірлігі, тәуелсіздік, ешкімге бодан
болмай дербес ел болу идеясы.
ХХ ғасырдың басы – қазақ халқының тарихында
ұлы өзгерістер мен үлкен асулар кезеңі, яғни,
айбынды да айлалы саяси күрес, ащы ыза мен
кекке толы көтерілістер дәуірі болды. Дәл осы
тұста қазақ арасында оқу-ағарту жұмыстары
өркен жайып, қазақ зиялылары алдыңғы қатарға
шыға бастады. Қазақ тілінде кітап бастыру,
газет- журнал шығару жолға қойылды. Халықтың
Ұлт
зиялылар
ы

1913 жылғы ақпанның екісі күні Орынборда «Қазақ»
газетінің бірінші нөмірі шықты. Осы «Қазақ»
газетінің тұңғыш нөмірінде жарияланған оқырманға
«Құрметті оқушылар!» деп
басталатын осы мақаласында ол:
«Әуелі – газета халықтың көзі,
құлағы һәм тілі. Адамға көз, құлақ,
тіл қандай керек болса, халыққа
газета сондай керек. Газетасы жоқ
жұрт, басқа газетасы бар
жұрттардың қасында, құлағы жоқ
керең, тілі жоқ мылқау, көзі жоқ
соқыр секілді. Дүниеде не болып
Ахмет Байтұрсынов
XX ғасырдың басындағы казақ
әдебиетін бостандық пен
тәуелсіздік жолындағы күрес
идеясымен байытқан ақын.
Оның «Маса» деген поэтикалық
жинағы (Орынбор, 1911) халықтың
ауыр, құқыксыз жағдайына, оны
отаршылдықтан азат етуге,
дамудағы мешеулікке, надандыққа
арналған, екінші жағынан, туынды
Міржақып Дулатов (1885-1935)

Ахмет Байтұрсыновтың халық
бостандығы жолындағы күрес
жылдарында да, әдебиет саласында
да онымен қатар жүрген серігі.
Оның «Оян, қазақ!» (Уфа, 1909)
жинағы — халықтардың
проблемалары өткір көтерілетін
алғашқы туындылардың бірі.
Өз заманындағы қазақ қоғамы
өмірінің келеңсіз жақтарын ашып
көрсете келіп, М. Дулатов
Халел Досмұхамедов
1909 ж. Петербургтегi әскери
медицина академиясын оқып,
бiтiрiп Керм губерниясында,
кейiн Орал қазақ-орыс
атқыштар батальонында әскери
дәрiгерлiк қызмет атқарады.
Осы кезден бастап қоғамдық
iстерге белсене араласып,
"Орал”, "Пiкiр”, "Қазақ”
газеттерiне мақалалар жазады.
Халел Досмұхамедов Алаш
Мағжан Жұмабаев
Мағжан Жұмабаевтың
шығармашылығы қазақ поэзиясында
ерекше орын алады. М. Жұмабаев казак
ағартушылык ойының неғұрлым
белсенді әрі жарқын идеологтарыньщ
бірі болды.
Ол 1925 жылға дейін Кеңес өкіметіне
карсы болып, ұлттык рухты оятуға,
бостандыққа үмтылуға бағытталған
шығармалар жазды.
Мағжан өлең жазуды 14 жасынан
бастады, оның шығармалары қазақ жөне
татар тілінде шығатын барлық газеттер
XX ғасырдың бас кезі қазақ әдебиеті
тарихындағы ерекше кезең болды.
Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілінің негізі
қаланып, жаңа стильдік формалар пайда
болды, қазақ жазушылары жаңа
жанрларды меңгере бастады. Осы
кезеңге Спандияр Көбеевтің
шығармашылығы тән. С. Көбеевтің
шығармашылық жолы орыс
жазушыларының шығармаларын казак
тіліне аударудан басталды. С. Көбеевтің
Баспасөз
саласында
• «Серке» (1907)
• «Бірлік туы» (1917)
• «Қазақ газеті» (1907)
• «Қазақстан» (1911–1913)
• «Ешім даласы» (1913)
• «Қазақ» (1913– 1918)
• «Айқап» (1911–1915)
• «Алаш» (1916–1917)
• «Сарыарқа» (1917)
• «Үш жүз» (1917)
• «Тіршілік» (1917)
Аударма
саласында
ХХ ғасыр басында қазақ ақын-
жазушылары томаға-тұйық күйде қалмай,
жазба әдебиеті биікке көтерілген алдыңғы
қатарлы елдердің тәжірибесіне көз салып,
әдеби байланысқа түсе бастады.

Қазақ аударматану ғылымының
зерттелуі, іргелі тұжырымдар
А. Байтұрсынов, Қ. Жұбанов, М. Әуезов
еңбектерінен бастау алады. ХХ ғасырдың
алғашқы жартысында қазақ тілінің
өміршеңдігін сақтау, лексикалық қорын
сақтау, қазақ тілін ғылым тіліне айналдыру
Әдеби бағыттар

01 02 03
Шығыст Батысты Ағартуш
ық қ ы
ағартуш ағартуш демокра
ылық ылық тиялық
бағыт
М.Көбеев А.Байтұрсы
бағыт бағыт
Ш.Құдайбер
Н.Наушабаев нов диев
М.Байзақұлы М.Жұмабаев С.Торайғыро
т.б. Ә.Бөкейхан в
ов М.Сералин
Кітап шығару
ісінің беталысы

Әлемдік оңтайлы өзгерістері мен
маңыздылығы жағынан адамзат
өркениеті тарихында тіл мен жазудың
пайда болғанынан кейінгі үшінші
орында кітап шығару тұр.

Ендеше XX ғасыр басында-ақ білімі,
ғылымы, интеллектуалды қарым-
қабілеті әлем оқымыстыларымен иық
тірестіре алған Алаш зиялыларының
Алаш зиялыларының кітап ісіндегі ғылыми-
тәжірибелік мұрасын, пайым-тұжырымдарын,
қызметін әлденеше салаға жіктеуге болады.
Олар:
1. Өздерінің қаламынан туған, жарыққа
шыққан төл туындылары;
2. Қазақша немесе басқа тілде жарияланған
кітаптарды таныстыруы, жарнамалауы;

3. Рецензиялары;

4.Таяу-алыс елдерде жарық көрген
кітаптарды қазақ тіліне аударуы;
5. Кітап шығару ісінің ережелері мен
талаптарын тиянақтауы;
6.Кітап авторы жайлы ой-пікірін білдіру,
мәлімет тарату;
7. Кітаптың қазақ тағдырындағы, ұлттық тіл
мен кодты сақтаудағы, т.б. миссиясын ашуы
Алғашқы романдар
ХІХ ғасырдағы Абай қара сөздерінің, Ыбырай
әңгімелерінің ізімен ХХ ғасырдың басында қазақ
ұлтының болмысын қара сөзді шығармалар
арқылы суреттеуді мақсат тұтқан Міржақыптың,
Спандиярдың, Сұлтанмахмұттың ұмтылыстары өз
нәтижесін бермей қалған жоқ. Қазақ прозасының
қанатын кеңге жая бастағанының куәсіндей
роман жанры дүниеге келді.
Міржақып Дулатов жазған қазақ
әдебиетіндегі алғашқы роман – “Бақытсыз
Жамал” 1910 жылы дүниеге келді. Оған
Әдеби-эстетикалық ілімдер
20 ғасырдың басында Алаш қайраткерлерінің
еңбектерінде әдеби-эстетикалық ілімдер қазақ
әдебиетінің орыс мәдениеті арқылы Еуропамен және
Шығыспен тоғысуы нәтижесінде қалыптасты. Терең
эстетикалық ойлар М.Ж.Көпеевтің,
Ш.Құдайбердіұлының, Ғ.Қараштың, С.Торайғыровтың,
Олардың талқылаған
С.Сейфуллиннің, басты
І.Жансүгіровтің, Ж.Аймауытовтың,
тақырыптары – қазақ
М.Жұмабаевтың, сөз өнерінің
М.Дулатовтың, т.б. шығармаларында
ерекшеліктері, дәстүр мен
айтылды.
жаңашылдық, өнердегі гуманизм мен
имандылық мәселелері,
•ХХ ғасырдың 20-жылдары ұлт ақыны Мағжан
Жұмабайдың бастамасымен құрылған «Алқа»
әдеби ұйымы да – ұлттық әдебиетіміздің
мүмкіндігі әлемдік деңгейде үздік эстетикалық
пайымдар мен тұжырымдарға ие зор әдебиет
екенін дәлелдеді.
•«Мағжанның «Батыр баян», «Қойлыбайдың
қобызы», Мұхтардың «Көксерек», «Қилы
заман», Жүсіпбектің «Күнікейдің жазығы»,
«Ақбілек» іспетті кесек туындылары сол
жылдары жазылды». Бұл шығармалардың
«Алқа» ұйымын құрушы қайраткерлер әдебиеттің
ұлттық сипатта дамуын мақсат етіп, рухани
байланыстарын нығайтып еңбек етеді.
«Үйірме өз алдына саяси мақсат қойған жоқ. Таза
өнерді қолдап, таптық мүддеден гөрі көркемдік
шеберлікті жоғары қойды. «Жалаң ұраннан арылып, саф
өнермен сусындауы» (М. Әуезов) мақсат тұтып, «Сана»
мен «Шолпан» журналына жариялау арқылы сол
идеяларын жүзеге асыруды ойластырды.
Көркем әдебиет туралы Ж.Аймауытовтың,
Қ.Кемеңгеровтің, С.Сәдуақасовтың, А.Байтасов пен
Д.Ысқақовтың, Ә.Мәметованың, Ы.Мұстамбаевтің
Әдеби сынның өркендеуі

Жазба әдеби сынымыздың қалыптасып,
дамуы “Айқап” журналы мен “Қазақ” газетіне
тығыз байланысты.
Бұған дәлел ретінде “Айқап” бетінде
1912-1914 жылдардың аралығында отызға
тарта өлең жинақтары мен оқу құралдарына
шағын рецензиялар, әдебиеттің түрлі
мәселелерін арқау еткен мақалалар,
“Қазақтың” бетінде көрнекті сыни мақалалар
көптеп жарияланғанын атап айтсақ та
жеткілікті.
Қорыта келгенде айтарымыз, ХХ ғасыр
басындағы әдебиет өкілдері жазба
әдебиеттің дамып, әлемдік әдебиеттер
қатарына қосылуына, жаңа
жанрлардың игеріліп, мазмұн мен
пішіннің бір-біріне сай бірлікте болуы
жолында аянбай еңбек етті. Қазақ
ақын-жазушылары көркемдік деңгейі
жоғары туындылар тудырып, олар
АЗАРЛАРЫҢЫЗ
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қазақ тілі және әдебиеті факультеті

Әдеби бағыт және ағым

Көркем әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық мәселесі

Әдебиет сабақтарында көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері

Әдебиеттанудағы ағымдар - бағыттар, әдебиет теориясының зерттелуі

Функционалды прагматика Жасырын прагматика

ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихы

ХХ ғ. басындағы қазақ әдебиетінің дамуы

Қазақ әдебиетінің сыншылары

Әлеуметтік лингвистика

Пәндер