Жылқы стронгилятозы

Презентация қосу

Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті.
Коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Ветеринария факультеті.

Тақырыбы: Жылқының ас қорыту жүйесінің стронгилятоздарын балау (стронгилез,
деляфондиоз, альфортиоз).Күйістілер ас қорыту жүйесінің стронгилятоздарын балау (гемонхоз,
нематодироз. Фюллеборн әдісі. Негізгі антгельминтиктер. Жайылым профилактикасы.

Орындаған: Керимбаева Айжан
ВМ-404
Тексерген: Усмангалиева С.С.
СТРОНГИЛЯТОЗДАР
Жылқы стронгилятозы
Қазақстанда кеңінен таралған гельминтоз.
Стронгилятоз ауруын малдың тоқ iшегiнде
мекендейтiн Strongylidae (стронгилиделер)
жəне Trichonematidae (трихонематиделер)
тұқымдастарына жататын нематодалар
тудырады. Олардың балаңқұрттары
түрлерiне байланысты дененiң саналуан
ұлпаларын жайлайды. Паразит жылқыдан
басқа – есек, қашыр сияқты тақ
тұяқтыларды да зақымдайды.
Стронгилятоздар жылқыны құлын-тай
күнiнен бастап, ересек жасына дейiн
iндетке шалдықтырады.
Этиологиясы
Қозырғышы: стронгилятоздардың бас жағы
тегiс, ауыз тесiгiн бiр немесе екi қатар тiзiлген
жапырақшалар қоршап алған, ауыз қуысы мен
көмейдiң пiшiнi құрттардың түрлерiне
байланысты əрқилы келедi, ауыз бен өңештi
жоталы өзек жалғастырып жатады; ауыз
қуысының түбiнде, жоталы өзек айналасында
тiстерi орналасады немесе олар мүлдем жоқ
болуы мүмкiн. Стронгилиделердiң ұзындығы 1,5-
4,7 см-ге жететiн нематодалар, олардың ауыз
қуысы жақсы жетiлген, аумақты тостаған не шар
тəрiздi. Аталған тұқымдастың көптеген түрлерi
бар, бiрақ негiзгiлерi үшеу - олар делафондия,
альфортия жəне стронгилюс.
Эпизоотологиясы

Жылқы стронгилятозы барлық аймақтарда кең тараған жəне
олармен түлiктiң жасы-кəрiсi бiрдей ауырады. Дерттi таратушы
гельминтозға шалдыққан тақтұяқтылардың өздерi. Жұқпалы
сатысына жеткен балаңқұрттар ыстық-суыққа өте төзiмдi.
Мəселен, дала жайылымында олар жазда екi ай бойы өз
тiршiлiгiн сақтай бередi, ал қыста топырақ, қар астында, шөп-
сабан арасында өлмей, тiрi қалады.Келесi жылы көктем
шығысымен олар тiршiлiгiн қайта бастайды.
Аурудың даму механизімі
Мал денесiнде ұрықтанған ұрғашылары
iшкi ағзаларға көптеген жұмыртқалар
салады. Олар мал нəжiсiмен сыртқы ортаға
тарайды. Қоршаған ортада олар өздерiне
қолайлы жағдайда (8-380С) дамиды. Белгiлi
уақыт өткен соң жұмыртқаның қабығын
жарып iшiнен балаңқұрт шығады, ол екi рет
түлейдi де 6-7 күн арасында инвазиялық
сатыға өтедi. Личинкалар ылғалы мол
жерлерде, əсiресе жауын-шашыннан кейiн
пайда болады. Олар топыраққа араласып,
өсiмдiк сабақтарына да өрмелейдi.
Жылқылар жұқпалы балаңқұрттарды су-
шөп арқылы жұқтырады.
Клиникалық белгілері.

Клиникалық белгілері айқын байқала
қоймайды.Егер мал денесiнде құрттар аз болса
клиникалық көрiнiстер бiлiнбейдi. Күтiмi
жақсы, жылқыда дерт белгiлерi байқалмайды,
ал оның қоңы төмендесе, ауру дендеп кетедi, ол
мiнiске, жегуге жарамайды, азыққа зауқы
азаяды, кейде денесi қызып,
iшi өтедi, арықтай бастайды, нәжісінен
көптеген жұмыр құрттарды көруге болады.
Патанатомиялық өзгерістер.
• Түлiк тым арық. Iшектiң сыртындағы iрi
қантамырлары жарақаттанған, олардың iшкi
қабығының көптеген жерлерi нүктедей болып
қанталаған, кейде кейбiреулерiнiң
жарылғандығынан құрсақ қуысында қан
жиналып қалады. Осыған ұқсас өзгерiстер
бүйен т.б. ағзалардың қантамырларында
ұшырасады. Шажырқай қантамырларының əр
тұсынан ұйыған қан көзге шалынады. Қарта
мен тоқ iшектi жарып қарағанда iшiнен
жүздеген, мыңдаған нематодалар табылады,
iшкi қабығы суланып, қанталаған немесе
жарақаттанған.
Диагноз

Ересек құрттар тудыратын стронгилятоздарды анықтау ерекше
клиникалық көрiнiстердiң жоқтығы себебiнен қиынға түседi.
Кейде нəжiс арасынан гельминттердi көрiп қалуға болады.
Гельминто-овоскопия əдiстерi арқылы (Фюллеборн, Дарлинг т.б.)
тек қана жалпы стронгилятоз қойылады, өйткенi нематодалардың
барлық түрлерi жұмыртқаларының құрылымы бiркелкi.
Гельминтоларвооскопия тəсiлдерi тиiмдiрек, олармен
iшқұрттардың туысына, ол кейбiреулерiн түрлерiне дейiн
ажыратуға болады
Емі.

Қолданылатын антгельминттердiң iшiндегi тиiмдiлерi, төрт-
хлорлы көмiртегi, пиперазин тұздары, фенотиазин т.б. Көрсетiлген
дəрiлердiң алғашқы екеуiмен параскаридоз-стронгилятоз
қоздырғыштары бар құлын-тайларды ғана емдейдi, ал емдеу тəсiлi
малдың параскари-дозындағыдай.
Стронгилятоздар жиi кездесетiн шаруашылықта
жылқыны аурудан сақтандыру үшiн оларды жылына екi дүркiн-
көктемде жəне күзде дегельминтизациядан өткiзедi. Сонымен бiрге
қораны, айыр, күректердi т.б. құрал-саймандарды түгелдей
зарарсыздандырады.
Деляфондиоз
Жылқы деляфондиозы алдыңғы шажырақайлық
артериясының тромбозға және аневризмаға
ұшырауымен сипатталатын жылқы және есек ауруы.
Қоздырғышы - Delafondia vulgaris.Ауруды
Strongylidae тұқымдастығына жататын Delafondia
vulgaris-нематодасының баланқұрты қоздырады.
Дерттi ересек құрттың балаңқұрт-тары тудырады,
олар тiк iшек сырты қантамырларын, шажырқайдың
артерияларын жайлайды, iшкi қабығын тiтiркендiрiп
қабындырады, тамыр iшiнде қан ұйып түйiледi, ал
оның қабырғасы созылып кеңейедi, соның
салдарынан өсiндi-қалташылар (аневризм) пайда
болады ,
Эпизоотологиясы

• Деляфондиоз барлық жерлерде кездесетiн iндет.
Дерттi ересек құрттары бар мал таратады. Iндет
дымқылды, жаңбыры көп жылдары жиi ұшырайды.
Энтоозия түрiнде өршiп жылқы арасында бiрен-саран
өлiм де байқалады. Қантамырларында өсiндi
қалташалар 2-3 айлық құлындардан бастап табыла
бередi жəне олар 1-3 жастағы малда көбiрек кездеседi.
Клиникалық белгілері.
Олар қантамырларындағы балаңқұрттардың аз-
көптiгiне немесе бiрнеше рет жұқтырылуына
байланысты. Егер құлын бiрiншi рет деляфондылармен
зарарланса, онда ауру жiтi түрiнде өтедi, жануардың
дене қызуы 41С-қа дейiн көтерiледi, анемия пайда
болады, қарын-iшектiң қызметi бұзылады. Екiншi рет
инвазияны жұқтырған шақта клиникалық көрiнiстер
əдетте байқалмайды. Созылмалы түрiнде, оқта-текте
iшек айналуы, оның түйiлуi, яғни тромбо-эмбол
түйнеуiнiң көрiнiстерi айқындала түседi. Деляфондиоз
5-10 жастағы аттарда ақпан, наурыз айларында жиi
кездеседi. Бұл аурудың екi түрi бар: жеңiл жəне ауыр.
Түйнеудiң өршуi жылқының азықтандыру мен күтiмiне
тəуелдi емес.
Патанатомиялық өзгерістер
Өлiктiң iшiн жарып қарағанда қанталап, жуандаған iшек бiрден көзге
шалынады. Ағзаның сiрi жəне кiлегей қабықтары, шажырқай қаптаған
қанталау ошақтарынан қызарып тұрады; қабынған шажырқайдан iрiңдiктер
көрiнедi, көлемi əрқилы өсiндi-қалташалар байқалады, олардың iшiнен
деляфондияның балаңқұрттары табылады, саны кейде 300-ге жетедi.
Қолқаның, алдыңғы шажырқай артериясының жəне тармақтарының iшкi
бетiнде жiптей жiңiшке сызық-түтiкшелер аңғарылады. Олар балаңқұрттардың
қалдырған iздерi. Бүйен мен тоқ iшектiң кейбiр тұстары сiрi жəне кiлегей
қабықтары қарақошқыл өңдi, зақымданған бөлiгi қанаралас сұйық қарамай
(деготь) түстi. Құрсақ қуысында сарғыш не қызғылт түстi сұйық, арасында
кейде фибрин жiпшелерi де кездесiп қалады. Бүлiнген қантамырларында
тромб-эмболдар ұшырайды, iрiңдi артериит, периартериит пайда болады.
Диагноз
Деляфондиоз түйнеуiктiң клиникалық көрiнiстерi айқын.
Аурудың ауыр түрiн ректальдық зерттеу арқылы, яғни жануардың
көтенiшегiне қол салумен iшектiң айналуын, түйiлуiн ажыратады.
Ол үшiн емшi қолын иығына дейiн жуып, сүртiп вазелин жағып
тiк iшектегi нəжiстi алып тастайды. Мiне осыдан кейiн қолын
тереңiрек сұғып, қантамырларын алақанымен сипап өсiндi-
қалташаларды iздестiредi, олар шажырқай артериялырының
бойында жайғасады. Аневризмдерге сусақ тиiсiмен жануар
мазасызданады, оның тынышы кетiп, қатты ауырсынады.
Өлексенi iшiн жарып, патоморфологиялық аутқыш-өзгерiстерге
сүйенiп жəне қоздырғыштарды тауып гельминтозды анықтайды.
Жылқы альфортиозы

Жылқының альфортиозы-
құрсақ қуысы ылғалды
қабығының қанталауларға,
қабынуға (перитонитке)
ұшырауымен сипатталатын,
Alfortia edentatus жұмыр
құртының баланқұрттары
қоздыратын инвазиялық ауруы.
Ауру жас және кәрі малда ауыр
түрде өтеді.
Эпизоотологиясы

Альфортиоз көбiнесе бiр жасқа толмаған құлын-дарда
жəне кəрi жылқыларда кездеседi. Ауру күздiң аяғында,
қыстың басында жəне көктемде ылғалы мол, ойпаңды
алаңдарда, бұрын ауру мал жайылған жайылымдар мен
шылшықты сулы жерлерде кездеседi. Гельминтозға
кейде өрiстегi жылқы үйiрi жаппай шалдығады, түлiк
арасынан өлiм- жiтiм де шығып қалуы мүмкiн. Аталған
дерт басқа да стронгилятоздармен қабаттаса байқалады.
Патогенезі

Кезбе балаңқұрттар жылқы ұлпаларын жарақаттайды,
қанталатады. Паразиттiң уландыру (токсикалық)
əсерiнен қаназдық (анемия) байқалады, мал əбден
арықтап, көтерем болып, кейде шығынға ұшырайды.
Личинкалар шарлай жүрiп, иесiнiң денесiне зардапты
микрофлора енуiне себепшi болады. Iрiңдi
бактериялармен асқынған кезде септикалық
перитонит өрбидi.
Клиникалық көрінісі
Альфортиоз жiтi жəне созылмалы түрде өтедi.
Жiтi түрi тек құлындарда байқалады, бiрнеше күн аралығында өрбидi.
Жануар күйсiзденедi, əлсiрейдi, қан аздық байқалады, 6 күн iшiнде əлсiн-
əлсiн түйнеу белгiлерi бiлiне бастайды. Дене қызуы 40-41,9С-ға дейiн
көтерiледi, қан тамырының соғуы мен демалуы жиiлейдi, қарынын
сипағанда жануар қатты ауырсынады, бүйiрiне жатқанды қалайды немесе
бүкiрейiп тұрып алады. Қан аздықтан жəне көтеремдiктен өлiмге
ұшырайды.
Созылмалы түрi құлындар мен кəрi жылқыларда байқалады жəне ол 1,5-2
айға дейiн созылады. Клиникалық көрiнiстер аурудың жiтi түрiне
ұқсайды (күйсiздену, қан аздық), бiрақ одан көмескi, айқын емес.
Патанатомиялық өзгерістер
Iшiн жарып тексергенде көкшандыр гема-
томалардың өте көптiгiнен түсi қрақошқыл,
көкшiл, көлемi 5 тиындай дақтарға толы. Сiрi
қабық сыртынан қызғылт, сүттей аппақ, иiрiлiп
немесе ұзыннан керiлiп жатқан альфортияның
балаңқұрттарын көрiге болады. Ағзаны тiлiп
жiбергенде iшi қанға толы кiшiгiрiм қуыстар
(гематомалар) байқалады, олардың əрқайсысынан
тұрқы 4 см-ге жететiндей личинкалар табылады.
Құрт жаппай көкшандырды зақымдағанда ол
домбығып кетедi. Құрсақ қуысында 1-2 литрдей
қызыл-сары сұйықтық жиналады.
Күйiстiлер ас қорыту жүйесiнiң стронгилятоздары.

Күйiс қайыратындардың асқазан-iшегiнде нематода тобына жататын Strongylata
тек тармағының көптеген түрлерi тiршiлiк етедi. Олар төрт тұқымдастардан
қалыптасқан: Trichostrongylidae, Ancylostomatidae, Stron-gylidae жəне
Trichonematidae.
Бұлар ас қорыту жүйесiнде мекендейтiндiктен, көпшiлiгiнiң өсiп-өнуiнiң
ұқсастығына байланысты олар тудыратын аурулардың эпизоотологиясы, өрбуi
(потогенезi), клиникалық көрiнiстерi, сонымен қатар оларға қарсы
қолданылатын шара негiзiнен бiрдей. Стронгилятоздар қазiрдiң өзiнде халық
шаруашылық экономикасына орасан зиянын тигiзедi. Олар жануар өлiмiнен,
мал өнiмiнiң сан-сапасының төмендеуiнен, құрт жайлаған мүшелердiң
жарамсыздығынан, iшқұрт ауруларына қарсы жүргiзетiн шараларының қиндығы
мен қымбаттығынан құралады.
Аурудың даму механизмі .
Қарын-iшекте өмiр сүретiн стронгиляталар геогельминттер, яғни олар тiкелей аралық
иесiз дамып көбейедi. Нематоданың ұрықтанған ұрғашылары көптеген жұмыртқалар
салады, олар нəжiспен бiрге сыртқа шығады. Қоршаған ортада қолайлы жағдайда
(жеткiлiктi ауа, мол ылғал, қажеттi температура 20-250 бiрнеше сағат (12-17) аралығында
жұмыртқа iшiнде балаң-құрттар дамиды. Күйiстiлер стронгиляталарды көбiнесе өрiсте
жайылып жүргенде жұқтырады. Жұқпалы балаңқұрттар жануар денесiне шөппен не
сумен (шалшық сулардан) бiрге түседi. Стронгилята балаңқұрттары ұлтабар, ащы жəне
тоқ iшекке түскен соң екi дүркiн түлейдi. 20-30 күннен кейiн жынысы жетiлген құртқа
айналады. Олар мал денесiнде 1 жылдан не одан да артық мезгiл күнелтедi. Хабертия
мен эзофагосом құрттардың тоқ iшекте өсiп жетiлуi, ересек сатысына ауысу мерзiмi 50-
60 күн, ал организмде оның сақталуы 1 жылдан аспайды. Ал буностом личинкалары
күйiстiлер денесiне терi арқылы, яғни терiнi тесiп өтiп кетедi. Олар əуелi
қантамырларына енедi, ағымымен өкпеге əкелiнедi, онда бiрнеше күн аялдап, өсiп түлеп,
жылжуын əрi қарай жалғастырып кеңiрдекке, одан жұтқыншаққа түседi, сiлекеймен бiрге
жұтынып ащы iшекке жетiп, 40-70 күн өтiсiмен ересек нематодаға айналады
Гемонхоз

Қоздырғышы - Haemonchus contortus - қой-ешкi, iрi
қара, түйе т.б. кейбiр жабайы күйiстiлер ұлтабарында
мекендейдi. Бұл құрт жiңiшке қыл тəрiздi қызғылт
түстi нематода, тұрқы 2,5 см (еркегi), 3,5 см
(ұрғашысы) дейiн жетедi. Ауыз қуысы өте тар,
түбiнде жалғыз тiсi бар. Еркегiнiң құйрық жағында
үш бөлiмнен құралған жыныс бұлтығы бiлiнiп
тұрады: сыртқы екеуi үлкен, ортасындағысы кiшiрек.
Ұрғашысының басы мен құйрығы сүйiр, жыныс тесiгi
дененiң артқы бөлiгiнен ашылып, тiл тəрiздi немесе
домалақ қақпақтарымен жабылып тұрады, ал
кейбiреулерiнде ол мүлдем жоқ.
Эпизоотологиясы

Гемонхоз Қазақстанның оңтүстiк, оңтүстiк-шығыс
аудандарында жиi кездеседi. Гельминтозбен əсiресе екi жасқа
дейiнгi қой жиi ауырады. Малдың көп ауырып, өлiм-жiтiмге
ұшырауы қыстың аяғында, көктемде, кейде күзде байқалады.
Паразит малға өрiсте жұғады. Жауын-шашыны көп жылдары,
ылғалы мол жерлерде дерттiң жаппай жұғуына қолайлы
жағдай туады.
Аурудың даму механизмі

Гемонхтар-гематофаг, қансорғыш
құрттарға жатады, олар ұлтабардың
iшкi кiлегей қабығын тiсiмен
жаралайды, қабындырады, қан
ағызады, улы заттар бөлiп шығарып,
бүкiл дененi уландырады. Соның
салдарынан малдың ас қорытуы
бұзылып, арықтайды.
Клиникалық көрінісі

Дертке шалдыққан қозы мен
тоқтының жем-шөпке тəбетi
төмендейдi, салмағы азаяды,
алқымы iсiнедi, iшi бiресе
өтiп бiресе қатады, кейде
түлiк жатқан орнынан тұра
алмай көтерем болады,
əлсiрейдi, көпке ұзамай
өледi.
Патанатомиялық өзгерістер

Өлекседен қаны аздық жəне
көтеремдiгi бiлiнедi. Құрсақ
қуысында сарғыш сұйық
жиналған. Ұлтабардың кiлегейлi
қабығында көптеген қанталау
ошақтары бар. Қатпары
қалыңданған, ал iшi қызғылт түстi
сұйыққа жəне жүздеген не
мыңдаған құрттарға толған. Ащы
iшек пен тоқ iшектердiң кiлегей
қабықтары қабынған.
Диагноз

Ауруды анықтауда эпизоотологиялық деректер мен ауру
белгілерін ескере отырып, гемонхозды бірден-бір дәл анықтау
үшін мынадай әдістер қолданылады: 1) овоскопия, ол үшін
тұздың қаныққан ерітіндісін — Дарлинг әдісін, сондай-ақ тең
мөлшерде алынған глицерин мен тұздың қаныққан ерітіндісін
— Дарлинг әдісін пайдалана отырып, гемонх жұмыртқа-
ларын іздейді.
Емі

Бірден-бір әсерлі дәрі фенотиазин. Өзіндік иісі мен дәмі бар,
суда ерімейтін, май мен спиртте түгелдей еритін ақшыл сары
ұнтақ. Құрамы таза емес фенотиазин көкшіл немесе ашық
жасыл түсті болады. Таза фенотиазин басқаша
тиодифениламин деп аталады.
Алдын-алу шаралары

Ең алдымен гемонхоздың кең етек алуына тежеу салу керек:
аурудың қашан, қайда шыққанын, өршіген, басылған
кезеңдерін ескере отырып, гемонхозға шалдыққан малды
емдейді. Сөйтіп, оны тоқтатуға тырысады. Жалпы мал
дәрігерлік-санитарлық шараларды уақытында қолдана
отырып, оны шөбі-шүйгін. Суы мол жайылымда бағады.
Жазда жайылым ауыстыру жұмысына ерекше мән беріледі.
Нематодироз
Нематодироз — малдың, әсіресе бұзау-тайыншаның ұлтабары мен ішегін
зақымдап, қанын азайтатын, оны улап шығынға ұшырататын Nеmatodierus
тудыратын ауру.
Қоздырғышы - үй кейбiр жабайы күйiс қайыратындардың ащы iшегiн
мекендейтiн жiп тəрiздi жұмыр құрт - Nematodirus туысының əралуан түрлерi.
Бұлар жiңiшке түстi болады, басы мен өңешiнiң алдыңғы жағында дененiң
сыртқы қабығынан (кутикуладан) құралған дөңгеленген (визикуласы) бар, одан
артқа қарай бүйiрлерiнiң сырты сызықшалармен қоршалған, ауыз қуысы
кiшкентай, жалғыз тiсi көрiнiп тұрады. Елiмiзде қойдың нематодироз
қоздырғыштарының 11 түрi табылған, солардың iшiнде үш түрiне ғана өте қысқа
сипаттама берiледi. N. Spathiger - еркегiнiң ұзындығы 0,8-2,0 мм, спикуласының
ұшы домалақ пiшiндi, ұрғашысының ұзындығы 1,2-2,0 мм. N. Oiratianus -
еркегiнiң ұзындығы 1,1-1,3 см (спикуласының бiреуi екiншiсiнен қысқа,
сондықтан оның ұшы бүгiлiп тұрады, ал, ұрғашысыныкi – 1,8-2,5 см.
Эпизоотологиясы.

Нематодироз Қазақстанда да жаппай таралған ауру. Əсiресе
қозылардың өлiм-жiтiмге ұшырауы республикамыздың далалық
алқаптарында байқалған. Бұл гельминтоз Орал, Ақтөбе, Қостанай,
Ақмола, Кереку жəне Семей өңiрiнде жиi кездеседi. Қазақстанның
оңтүстiк-шығыс аймағында (Алматы облысы) бұл iшқұрт ауруы жеңiл
түрде өтедi. Солтүстiк өлкелердегiдей малдың өлiм-жiтiмге көп
ұшырауы тiркелмейдi. Нематодироз қоздырғыштары Қазақстанның үй
малында жəне күйiс қайыратын жабайы жануарларында болатыны
анықталды. Ешкiден нематодирдiң 7 түрi, iрi қарадан 4 түрi, түйеден 5
түрi табылған. Құрттың ең көп түрi қарақұйрықта (6) таутеке мен
ақбөкенде (5) , елiк пен арқарда (2) кездеседi. Аталған сүтқорек-тiлер
нематодироз қоздырғыштарын таратуы ықтимал.
Аурудың даму механизмі

Нематодирлер қозы денесiн уландырады (интокси-кация)
жəне оның қанымен қоректене бастайды (гематофагия).
Құрттар iшектiң кiлегейлi қабығының жүйке ұштарын
тiтiркендiредi. Мұның өзi ағзаның секроторлық жəне
қозғалыс қызметiн бұзып, құрылымын өзгертедi. Осының
салдарынан iшек қабығы қалыңдап, iсiнiп қанға толады. Ас
қорыту процесi ауытқып отырады, iшектiң тегiс жерлерiнiң
жиырылуы күшейедi, iшек-қарынның жалпы қызметi
нашарлайды. Соның салдарынан жануарлардың iшi өтiп,
нəжiсi сұйылады. Организм көп судан айырылады, осыған
байланысты су-тұз алмасу процесi бұзылады. Дененiң
улануы əсерiнен ауру мал қанының сарысуындағы
қышқылдық-сiлтiлiк теңдiк бұзылып, қышқылдық (ацидоз)
басталады.
Клиникалық белгілері
Нематодироздың сырт белгiлерi тек өзiне тəн болып келмейдi, ол көбiнесе iшек-
қарын гельминтоздарының көрiнiстерiне ұқсайды. Бұл дерт жiтi, созылмалы жəне
жасырын түрде өтедi.
Жiтi түрi 2-6 айлық төлде, көбiнес кеш туғандарында жəне жетiм қозыларда 4-10
күннен 3-4 аптаға өрбидi. Ауру шiлде-қыркүйек айларында байқалады. Мал тез
арықтайды, тəбетi нашарлайды, көздiң, танаудың, ауыздың кiлегей қабықтары қан
аздығынан бозарады, iшi қабысып, бүйiрлерi тартылады, iшектiң жиырылуы
күшейедi, iшi өте бастайды.
Созылмалы түрiне тоқты жəне сақа қой шалдығады. Мал арықтап, кiлегей
қабықтары сұрғылттанып (анемия) iсiнедi, терiсiнiң кей жерлерiнде жүнi түсiп
қалады. Ауру бiрнеше айға созылады.
Жасырын түрi ересек қойға тəн, оның клиникалық белгiлерi анық бiлiнбейдi.
Мұндай мал нематодироз таратушы болып табылады.
Патанатомиялық өзгерістер

Қозы өте арықтаған, аузының жəне мұрнының кiлегей
қабығы бозарған. Оны сойып қарағанда ащы iшек
қалыңдап, оның кiлегей қабығы қанталап iсiнген жəне
қатпарланған. Iшiнен кiлегей арасынан 700 - ден 3000 -
ға дейiн нематодирлер табылады. Жас өлексе iшегiнiң
қан тамырлары айқын, iшiндегi нематодирлер қызыл
түстi.
Диагноз

Осы мақсатпен малдың нәжісі Фюллеборн әдісімен
зерттеліп, одан құрт жұмыртқалары ізделеді.Нематодир
жұмыртқасының басқа құрт жұмыртқаларынан бірқатар
айырмашылығы бар. Ол үшін малдың нәжісін 10-15 күн
термостатта жылы жерде ұстайды да, өсіп шыққан
личинкаларды сүзіп алып, арнаулы таблица бойынша
олардың түрін анықтайды.
Емі

Сынаудан өткен дәрілердің ішінде хлорофос пен нафтамон
тиімдірек. Жас малға хлорофостың 1,5 проценттік ерітіндісі
(мал салмағының әр килограмына 10 мл) екі рет ішкізіледі.
Оның ересек құртқа да әсері күшті. Бірақ хлорофоспен
емдеген күні малға сүрлем беруге болмайды. Екі күннен
кейін малдың күйі жақсарып жемшөпке тәбеті тартады, іші
өтуі тыйылады. Мал арасында өлім-жітім тоқтайды.
Стронгилятоздарды анықтау, емдеу жəне алдын алу

Анықтау. Малдың тiрi кезiнде стронгилятоздарға диагноз қою
қиынның-қиыны. Эпизоотологиялық деректер аурудың сырт
белгiлерi жəне гельминтокопрологиялық зерттеулерде жеткiлiксiз,
диагностикалық дегель-минтизацияның да нəтижесi шамалы.
Нақтылы тəсiл: жұмыртқалардан балаңқұрттарды өсiрiп, жұқпалы
сатысына жеткiзiп анықтау.
Ал клиникалық көрiнiстерi асқорыту қызметiнiң бұзылуы, көзге
көрiнер кiлегейлi қабықтардың бозаруы, қанның азаюы, жануардың
күйсiзденiп əлсiреуi, қоңының төмендеуi т.б. бұлардың бəрi iшқұрт
ауруларының ортақ белгiлерi.
Гельминтоовоскопиялық қалқыту

Паразит балаңқұрттарын өсiру үшiн 10 г нəжiстi Петри табақшасына
немесе кiшкене стаканға салып, үстiн қақпақпен жауып, жылылығы 25-
300С термостатқа 10 тəулiкке қалдырады. Нəжiске ауа келтiру үшiн
ыдыстардың қақпақтарын күн сайын ашып тұрады жəне ылғал сақтау
мақсатымен оған аздан су бүркiп отырады. Егер термостат болмаса
нəжiсi бар ыдыстар бөлмеде ұсталады. 10 тəулiк өтiсiмен нəжiс Берман
аспабына қотарылады, оның үстiне жылылығы 27-400 аралығында тиiстi
мөлшерде су құйылады. Уақыт ырқы (экспозиция) 4-6 сағат өткен соң
аспап түбiндегi тұнба сұйықты шыны түтiк арқылы жинап, одан қажеттi
көлемде сынама (проба) алынып, микроскоп арқылы тексерiледi.
Стронгилятоздарды емдеу

Стронгилятоздарды емдеу үшiн көптеген антгельминтиктер қолданылады:
тотияйын, фенотиазин, нафтамон, тетрамизол, мебендазол, панакур т.б.
Нафтамон бiр рет 10 проценттiк шылама (суспензия) күйiнде жануарға
iшкiзiледi, оның емдiк дозасы зарарсыз жəне гельминттерге қарсы əрекетi
күштi. Препаратты малға беретiн күнi дайындау қажет.
Тетрамизол гранулят 20 % малға 0,05 г/кг мөлшерiнде жемге қосып топтау
əдiсiмен беру ұсынылады.
Мебенвет гранулят 10 % (мебандазолдан өндiрiлген) қойға 0,1 кг есебiнде
жекелей немесе 0,2 г/кг көлемiнде топтастырып азыққа араластырып
жегiзедi.
Алдын-алу шаралары

Қой, ешкi, бұзауларды стронгилятоздарға шалдығуына жол бермеу, мал өнiмдiлiгiн
арттыру үшiн шаруашылықта жалпы профилактикалық жəне арнайы
қолданылатын дауаларды iске асыру қажет. Малдың күтiмi мен азықтандырылуы
дұрыс жолға қойылған кезде гельминттердiң өте аз жұғатындығы дəлелденiп отыр.
Сондықтан, iшқұрт аруларының алдын алуда малды баптап күтудiң жəне құнарлы
жем-шөппен қоректендiрудiң маңызы зор. Əдетте стронгилятоздар жануарға
негiзiнен өрiсте жұғатынын еске алу жөн. Жайылым неғұрлым тар жəне ылғалды
шалшықты болса, мал нематоздарының өрши түсетiнi белгiлi.Малды таза суаттан
суарғанда гельминтоздарды болдырмауға болады. Құдыққа жаңбыр суы немесе
ерiген су құйылмауы тиiс. Табиғи суларды пайдаланғанда мал суаруға ең ыңғайлы,
құрғақ, таза алаңдар таңдап алынады, суат басында шалшық судың жиналуына
жол берiлмейдi.
Назарларыңызға рахмеет!

Ұқсас жұмыстар

Жылқы стронгилоидозы. Торайлар стронгилоидозы

Жылқының қасиеті

Қазақстандағы жылқы тұқымдары

Жылқы тұқымдары

Жылқы тұқымдары туралы

Жылқы етіне түсініктеме беру

Жылқы. Жылқы тұқымдарының шығу тегі мен шығару жолдары

Жылқының тұқымдары

Дон жылқысы

Қазақтың ұлттық жылқы етін ветеринарық санитариялық сараптау және бағалау

Пәндер