Дәстүрлі және функционалды грамматика: қазақ тіл білімі тарихы мен функционалды-семантикалық өріс теориясы

Дәстүрлі грамматика және фукционалды грамматиака

Практикалық сұрақтарға жауап

Дәстүрлі грамматика белгілі қалыптасқан грамматикалық жүйенің негізі бола отырып оның болашақтағы дамуының жаңа сатыларын, негіздерін үйретеді. Функционалды грамматика тілдің дәстүрлі жүйесі, құрылымдық сипаты тағы қандай функцияны атқарады немесе атқарып тұр деген мәселені тануға, соны оқып-үйренуге баулиды. Ақпарат дереккөзі: https://massaget. kz/layfstayl/bilim/gumanitarly-ylymdar/17471/

Қазақ тілінің граммат. құрылысы туралы алғашқы мәліметтер Н. И. Ильминскийдің «Материалы к изучению киргиз-казахского наречия» (1860-61) деген еңбегінде ұшырасады. Бұл - қазақ тілінің кейбір ерекшеліктерімен таныстыруға арналған тұңғыш еңбек. Кейін М. А. Терентьевтің «Грамматика турецкая‚ персидская‚ киргизская и узбекская» (1875), П. М. Мелиоранскийдің «Краткая грамматика казах-киргизского языка» (1894‚ 1897) ‚ В. В. Катаринскийдің «Грамматика киргизского языка» (1897) ‚ т. б. еңбектер жарық көрді. Қазақ тілін таныстыру мақсатын көздегендіктен бұл еңбектерде белгілі бір категориялардың сырын ашу, оның ерекшеліктерін анықтау жағы қарастырылмаған. Олар негізінен қазақ тілінің заңдылықтарын, орыс тілімен салыстырып, сол тілдің негізінде түсіндіруге тырысты. 19 ғ-дың 2-жартысында қазақ тілінің лексикографиялық жұмыстары қауырт қолға алынып‚ дами бастады. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңде 40-қа жуық сөздік жарық көрді.

. Қ. т. б-нің ғыл. ретінде қалыптасып, дамуы А. Байтұрсыновтың есімімен тығыз байланысты. Оның қазақ тілі оқулығы ретінде жазған «Тіл-құрал» атты еңбегінде, мақалалары мен баяндамаларында тіл білімінің өзекті мәселелері сөз болады. Қ. т. б-нің салалары: Әліппе мен емле. 19 ғ-дың 2-жартысында Ы. Алтынсарин қазақ жазуын орыс графикасына негіздеуге талпыныс жасаса, 20 ғ-дың басында Байтұрсынов қолданылып келген араб графикасын жетілдіре отырып, қазақ жазуына икемдеді. Бұл орайда ғалым қазақ тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстар санын анықтап, үндестік заңдылығын, тілдің фонологиялық ерекшеліктерін айқындап шықты. Байтұрсыновтың Қ. т. б-нің фонетика, фонология салалары бойынша жасаған тұжырымдары Е. Омаров, Қ. Кемеңгеров, Т. Шонанов, Ж. Аймауытов, Қ. Жұбанов еңбектерінде жалғасын тапты. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі, дауыстылар мен дауыссыздар санын дәл айқындау, қазақ жазуына негіз болатын принцип таңдау мәселесі көптеген талас тудырып, «Еңбекші қазақ», «Жаңа мектеп», т. б. басылым беттерінде мақалалар жарық көріп, қазақ білімпаздарының тұңғыш съезінде талқыланды.

3-таған теориясы Фукционалды семантикалық категория фукционалды семантикалық өріс категориялық жағдаят

Функционалды грамматика функционалды-семантикалық өріс (ФСӨ) семантикалық категория, категориялды жағдаят негізінде жасалады. ФСӨ теориясы орыс ғалымы А. В. Бондарконың еңбектерінде неғұрлым өзекті түрде айтылған «Функционалды-семантикалық өріс» - тілдегі грамматикалық көрсеткіштердің лексикалық, лексика-грамматикалық әрі сөз тудырушы, сөз түрлендіруші лексемалардың екіжақты қырынан (мазмұн-форма) үндесе әрі үйлесе бірігіп келіп белгілі бір семантикалық ортада көрініс табуы

Функционалды-семантикалық өріс -семантикалық категориялар негізінде әртүрлі деңгейдегі өзара әрекеттес тілдік құралдардың функцияларының ортақтығына байланысты қалыптасқан жүйе. Фукционалды семантикалық категория деп қарастырғанда оның категориялануы мағына топтары негізге алынады, ал өріс ретінде өрістің таза құрылымдық белгілеріне талдау жасалады.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1) «https://massaget. kz/layfstayl/bilim/gumanitarly-ylymdar/17471/ 2) https://kk. wikipedia. org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B 3) https://mtdi. kz/kz/tilshi_portfeli/id/301/q/2/z/3 4) https://ru. essays. club/%D0%93%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B8/%D0%98%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B8/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B-%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96-%D1%82%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B-%D0%BC%D0%B5%D0%BD-%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B-128314. html

Ұқсас жұмыстар

Қазақ тіліндегі функционалды-семантикалық грамматикалық категориялар: теория мен зерттеу мәселелері

Психолингвистиканың тарихы мен лексика-семантикалық өріс теориясының дамуы

Тіл білімі: теориясы, салалары және ғылымдармен байланысы

Қазақ әдеби тілінің функционалды стильдері: публицистикалық стильдің тарихы, жанрлары және тілдік ерекшеліктері

Жүйенің функционалды және объектілі декомпозициясы

Орта ғасырлар және Қайта өркендеу дәуіріндегі тіл білімі: араб дәстүрі, канондық тілдер және универсалды грамматика

Тамақтану ғылымының тарихы және теңдестірілген, адекватты және функционалды тамақтану теориялары

Тіл білімі: табиғаты, құрылымы және тарихи дамуы

Жалпы тіл білімі: зерттеу нысаны, пәні және даму тарихы

Қазіргі қазақ әдеби тіліндегі функционалды стильдер: ауызекі сөйлеу стилінің қызметі, қолданыс аймағы және ерекшеліктері

Пәндер