Арпа сортүлгілерін тозаңды қара күйе ауруына төзімділігін анықтау және иммунологиялық бағалау

Презентация қосу

Дипломдық жұмыс тақырыбы:

Алматы облысы Қарасай ауданы Алмалыбақ елді
мекені «Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы
ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-дегі арпа
сортүлгілерін тозаңды қара күйеге төзімділігі
бойынша иммунологиялық бағалау

Орындаған: Мурзаева М.
Ғылыми жетекшісі: Сарбаев А.Т
Дипломдық жұмыстың мaқсaты:
Арпа сортүлгілерін тозаңды қара күйе ауруына төзімділігін
анықтау және иммунологиялық бағалау.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. 27/05-8, 7/06-1, 46/00-14 сортүлгілерін тозаңды қара күйеге
орташа тозімділігін және қатты қара күйеге, сабақ және сары
татқа, гельминтоспориозға тозімділігін анықтау;
2. Арпа дақылының Нутанс 187 сортын вегетациялық
кезеңінде тозаңды қара күйемен зақымдалуын анықтау;
3. Минералды тыңайтқыштар мен топырақ температурасының
тозаңды қара күйе ауруына әсері.
Кесте 1
Күздік арпаның алғы дақылға байланысты өнімділік көрсеткіштері
Алғы дақылдар
Көрсеткіштер Сүрі жерге Арпаның сүрі Арпаның сүрі Ауыспай-тын
егілген арпа жерден кейінгі жерден кейінгі арпа егістігі
2-ші 3-ші дақыл
дақыл

Себер алдындағы ылғал қоры,мм 131,3 107,5 92,8 65,4
1ц дәнге жұмсалған жалпы ылғал 9,1 1,6 12,4 18,0
шығыны,
Тұқымның егістік өнгіштігі,% 75,1 73,0 71,4 68,2
Буын тамырлардың саны,дана 16,0 12,6 10,8 6,5
Жасуша шырынының концентрациясы, 14,2 16,2 17,5 18,5
%
Егістіктегі арамшөптер саны,дана/м2 6,7 8,2 10,7 13,3
Тамыр шірігінің дамуы,% 12,5 20,6 22,4 40,3
Жапырақ алаңы,мың м2/га 26,0 22,0 19,5 13,6
100 өсімдіктің құрғақ массассы,г 364,9 310,6 285,0 198,7
Өсу кезеңіндегі Ф.т.ө., тәулігіне г/м2 8,1 7,0 6,5 5,3
Өсімдік биіктігі,см 72,7 69,2 66,0 56,3
Өнімді сабақтар,дана/м2 320 287 274 200
Масақтағы дән саны,дана 17,0 15,8 15,1 12,5
Масақтың ұзындығы, см 6,5 6,1 5,8 4,5
Дән өнімі, ц/га 22,5 16,1 14,1 8,3
Кесте 2.
Конкурстық сортсынақтағы жаздық арпаның сортүлгілерін иммунологиялық бағалау
нәтижелері (тәлімі жер)

Саңырауқұлақ патогендерімен залалдануы, балл/ %
2015 ж.
тозаңды қара қатты қара сабақ таты сары тат гельминто-
зертхана
шығу тегі күйе күйе спориоз
мөлдегі-нің
№

1 2 3 4 5 6 7
405 27/05-8 - - R 1/10 MR 2/30 MR 2/40
406 AC 01/01 - - - MS 3/20 MR 2/40
407 17/99-5 - 10 - - MR 2/40
408 3/04-4 - 8 - - MR 2/40
430 7/06-1 - 10 - - MS 3/30
431 Илек - 42 - 33 - - MS 3/20
432 A3/05-2 - 8 - R 1/30 MS 3/40
433 20/06-9 - - - - MS 3/10
434 3/04-4 - 22 - MR 2/10 MR 2/30
435 33/64-06 - 18 - - MR 2/40
440 46/00-14- 22 MR 2/40 MS 2/40
Кесте 3
Конкурстық сортсынақтағы жаздық арпаның сортүлгілерін иммунологиялық бағалау
нәтижелері (тәлімі жер).
Саңырауқұлақ патогендерімен залалдануы, балл %
2015 ж.
тозаңды қатты қара сабақ таты сары тат гельминто-
зертхана
шығу тегі қара күйе күйе спориоз
мөлдегі-
нің №
474 1/05-14 - - MR 2/30 - MR 2/30
475 18/07-10 - - MR 2/30 - MR 2/40
476 89/83-5 - - - - MR 2/30
477 13/07-2 - - - - MS 3/20
478 49/07-2 - - - - MS 3/20
479 А129/05-В - 7 - - MR 2/40
480 1/05-21 - 38 - - MS 3/30
481 21/05-2 - - - MR 2/20 MR 2/40
482 2/05-12 - 10 - - MS 3/20
483 49/99-15 - - MR 2/10 - MR 2/40
484 52/07-1 - - - - MS 3/30
485 5/07-3 - - R 1/20 MR 2/30 MS 3/10
486 95/88-22 - 7 - MS 3/10 MR 2/40
487 15/00-8 - 3,5 - MR 2/40 MS 3/10
488 74/98-4 - 3,5 - MR 2/40 MR 2/40
490 14/83-20 - 13 R 1/20 - MR 2/30
495 17/07-3 - 7 R 1/20 - MR 2/30
496 21/05-5 - - R 1/30 - MS 3/10
Өсімдіктердің зақымдану қарқындылығын бағалауды Коббаның
модификацияланған шкаласына сәйкес пайыздық көрсеткішпен
жүргіздік (жапырақтар мен сабақтардың пустуламен жабындалу
ауданы) (Peterson et., 1948; Roelfs et al., 1992).

- VR - иммунды
- R –төзімді (1/10-1/40)
- MR –салыстырмалы төзімді (2/10-2/40)
- MS –салыстырмалы сезімтал (3/10-3/60)
- S –сезімтал (4/10-4/80)
Кесте 4.
Арпаның Нутанс 187 сортын қолдан зақымдағанда дәннің жетілуіне
байланысты тозаңды қара күйенің қозуы
Қолдан жұқтыру Масақ саны, 2014 ж. %, Масақ саны, 2015 ж. %,
жүргізген бар-лығы оның ішінде есебі- барлығы оның ішінде есебі-
фазалар тозаңды қара мен тозаңды қара мен
күйеге ұшырағаны күйеге
ұшырағаны

Масақ жоғарғы 880 32 3,6 1070 54 5,0
жапырақ
қынабынан
шығарда
Гүлдегенде 807 10 1,2 1208 28
Дән байлар 1016 4 0,4 1090 8 2,3
кезінде
Дән қамыр- 827 0 0,0 1104 0 0,8
ланып піскенде
Зақымдалмаған 820 0 0,0 940 0 0,0
тұқым
Кесте 5.
Арпаның Нутанс 187 сорттын әр түрлі пісу кезеңге жеткен тұқымдармен
сепкенде тозаңды қара күйенің өршуі.
Нұсқалар Дәннің абсолюттік Тозаңды қара күйеге
салмағы, г ұшыраған масақ, %
Арпа толық піскен
кезде жиналған дән 47,0 0,56
Арпа қамырланып
піскен кезде жинаған 36,5 0,20
дән

Арпа сүттеніп пісуден
қамырланып пісуге 29,2 2,9
өткен кезде жинаған
дән
Арпа сүттеніп піскен
кезде жиналған дән 23,3 6,1
Кесте 6.
Тозаңды қара күйенің инфекциясына ұшыраған және ұшырамаған дәнді
еккендегі танаптағы көктеуі өніп шыққандағы берген өнімділігі

Түрлер Тана Тозаң- Түптену Дәннің Егіннің өнімділігі Жойылған
п- ды коэффициенті абсо- өнім, %
тағы қара жалп Масақ люттік 1 кв.м Гектар нағы белгі
өнім, күйег ы байла- салма- жерді есебіне зы сізі
% е ғаны ғы, г орғанда, шаққан
ұшыр г да, ц
аған
масақ
,%

Зақымдал-
ған дән 72,0 21,4 2,0 1,7 40,5 174,4 17,44 15,0 9,9

Зақымдал 96,6 0,0 2,4 2,2 42,0 231,6 23,16 - -
маған дән
(бақылау)
Кесте 7.
Әр түрлі минералды тыңайтқыш берген жерлерге себілген арпадағы
тозаңды қара күйенің мөлшері

Минералды тыңайтқыштар Тозаңды қара күйеге
ұшыраған арпа масағының
саны, %
Азот 2,00
Фосфор 3,00
Калий 3,25
Азот + Фосфор 1,25
Фосфор + Калий 1,25
Азот + Калий 2,25
Азот + Фосфор + Калий 3,25
Бақылау 3,75
Кесте 8.
Арпаның тозаңды қара күйемен топыраққа себу мерзіміне байланысты
залалдануы
Себу мерзімі Себілген күні мен 5 см тереңдіктегі Тозаңды қара
айы топырақтың күйеге ұшыраған
температурасы масақ саны
(С°)

Ерте еккенде 25 – 27.IV 9,3 – 10,2 2,6

Дер кезінде 30 – 31.IV 10,5 – 12,0 3,6

Кеш еккенде 5 – 6.V 14,8 – 16,5 3,0
Тозаңды қара күйенің не көбейіп, не азайып кетуіне тұқымды әр түрлі
тереңдікте түсуі де әсер етеді.
Кесте 9.
Нутанс 187 сорты арпаның тұқымды себу тереңдігіне байланысты тозаңды
қара күйенің қозуы
Тұқымды себу тереңдігі, Танаптағы тұқымның Тозаңды қара күйеге
см өнуі, % ұшыраған масақтың
саны, %

3 100,0 2,6

5 101,9 3,0

7 79,0 3,6

Неғұрлым тұқым терең себілсе, соғұрлым ауруға ұшырағыш келетінін
көрсетті.
Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағында арпа астығынөндірудің
экономикалық тиімділігін есептеу барысында Сымбат, Бәйшешек, Арна
сортүлгілерін алдық.
Кесте 10.
№ Көрсеткіштер Өңделген егістік
Сымбат Байшешек Арна Формула

1 Өнімділігі, ц/га Ө 22,5 22,0 19,6 Ө
2 Өнім бағасы, тг/ц Б 800 800 800 Б

3 Өнімнің құны, тг/га ӨҚ 18 000 17 600 15 600 ӨҚ

4 Өндіруге кеткен ӨШ 17 000 17 000 17 000 ӨШ
шығындар, тг/га

5 Өнімнің өзіндік ӨӨҚ 755,5 772,7 867,3 ӨӨҚ=ӨШ/Ө
құны, тг

6 Таза табыс, тг/га ТТ 16 177,5 16 178,0 16180,4 ТТ=Ө+Б – ӨШ

7 Рентабельділігі, % Р 95,161 95,164 95,178 Р= ТТ/ӨШ*100
Сымбат сорты үшін
1. Өнімнің өзіндік құны(ӨӨҚ) = өндіруге кеткен шығындар(ӨШ) /
өнімділік(Ө) = 17000/ 22,5 = 755,5 тг.
2. Таза табыс(ТТ) = өнімділік(Ө)+өнім бағасы(Б)–өндіруге кеткен
шығындар(ӨШ) = 22,5+800–17000 = 16177,5 тг/га.
3. Рентабельділік деңгейі(Р) = таза табыс/өндіруге кеткен шығын х 100
= 16177,5/17000 х100% = 95,161%.

Байшешек сорты үшін
1. ӨӨҚ=ӨШ/Ө= 17000 х 22,0 = 772,7 тг
2. ТТ=Ө+Б – ӨШ = 22,0+800-17000 = 16178,0тг/га.
3. Р= ТТ/ӨШ*100= 16178,0 /17000 х 100 = 95,164%.

Арна сорты үшін
1. ӨӨҚ=ӨШ/Ө= 17000 х19,6 = 867,3 тг
2. ТТ=Ө+Б – ӨШ = 19,6+800-17000 = 16180,4тг/га.
3. Р= ТТ/ӨШ*100=16180,4/17000 х 100 = 95,178%.
Қорытынды
•1 Жасанды індет аясында әр түрлі питомниктерде 49 күздік, 648 жаздық арпа
сортүлгілері тозаңды қара күйеге төзімділігі бойынша сыналды. Кешенді түрде
төзімділігі жоғары сортүлгілердің мөлшері аз, ал иммунды генотиптердің сирек
кездесетіні анықталды.
•2 Бірнеше саңырауқұлақ ауруларына орташа төзімді (MR) сортүлгілері
анықталды: тәлімі жерде орналасқан конкурстық сортсынау питомнигінде
тозаңды қара күйеге орташа төзімділігі бойынша 27/05-8, 7/06-1, 46/00-14
сұрыпталып алынды.
•3 Арпа сортүлгілерінің тозаңды қара күйеге төзімділігін анықтау барысында,
арпа дақылының себу мерзімі ерте сәуірдің 25-27 -ші жұлдызында сепкен
қолайлы және топырақ температурасы 5см тереңдікте 9,3 – 10,2(С°) қолайлы
•Суармалы жағдайда өсірілген конкурстық сортсынау (КСС) питомнигінде –2208,
2260, 2412, 2014, Арна, 17/99-5 анықталды, бақылау питомнигінде (БК) - 1/05-14,
18/07-10, 21/05-2, 49/99-15, 74/98-4, 14/83-20, 1/05-13, 7/06-1, 16389, 17/07-3
сортүлгілері орташа төзімділік танытты.
•5 Агротехникалық шараларды дұрыс қолдану арпаның тозаңды қара күйемен
залалдануын айтарлықтай төмендетеді.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Жүгерінің толарсақ қаракүйесі

Зиянды организмдерге өсімдік төзімділігін бағалау

Дәнді дақылдардың зиянкестері мен аурулары

Дәнді дақылдардың қара күйе ауруы

Астық тұқымдастары

Бидайдың тозаңды қара күйесі Ustilago tritici

Мақтаның карантинді аурулары

Күздік бидайдың қортық

Астық дәнді дақылдар

Өсімдік ауруларының жаппай дамуын айқындайтын жағдайлар

Пәндер