Арпа сортүлгілерін тозаңды қара күйе ауруына төзімділігін анықтау және иммунологиялық бағалау

Алматы облысы Қарасай ауданы Алмалыбақ елді мекені «Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС-дегі арпа сортүлгілерін тозаңды қара күйеге төзімділігі бойынша иммунологиялық бағалау

Орындаған: Мурзаева М.

Ғылыми жетекшісі: Сарбаев А. Т

Дипломдық жұмыс тақырыбы:

Дипломдық жұмыстың мaқсaты:

Арпа сортүлгілерін тозаңды қара күйе ауруына төзімділігін анықтау және иммунологиялық бағалау.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

27/05-8, 7/06-1, 46/00-14 сортүлгілерін тозаңды қара күйеге орташа тозімділігін және қатты қара күйеге, сабақ және сары татқа, гельминтоспориозға тозімділігін анықтау;

Арпа дақылының Нутанс 187 сортын вегетациялық кезеңінде тозаңды қара күйемен зақымдалуын анықтау;

Минералды тыңайтқыштар мен топырақ температурасының тозаңды қара күйе ауруына әсері.

Кесте 1 Күздік арпаның алғы дақылға байланысты өнімділік көрсеткіштері

Көрсеткіштер

Алғы дақылдар

Сүрі жерге егілген арпа

Арпаның сүрі жерден кейінгі

2-ші

дақыл

Арпаның сүрі жерден кейінгі

3-ші дақыл

Ауыспай-тын арпа егістігі

Себер алдындағы ылғал қоры, мм

1ц дәнге жұмсалған жалпы ылғал шығыны,

Тұқымның егістік өнгіштігі, %

Буын тамырлардың саны, дана

Жасуша шырынының концентрациясы, %

Егістіктегі арамшөптер саны, дана/м2

Тамыр шірігінің дамуы, %

Жапырақ алаңы, мың м2/га

100 өсімдіктің құрғақ массассы, г

Өсу кезеңіндегі Ф. т. ө., тәулігіне г/м2

Өсімдік биіктігі, см

Өнімді сабақтар, дана/м2

Масақтағы дән саны, дана

Масақтың ұзындығы, см

Дән өнімі, ц/га

131, 3

9, 1

75, 1

16, 0

14, 2

6, 7

12, 5

26, 0

364, 9

8, 1

72, 7

320

17, 0

6, 5

22, 5

107, 5

1, 6

73, 0

12, 6

16, 2

8, 2

20, 6

22, 0

310, 6

7, 0

69, 2

287

15, 8

6, 1

16, 1

92, 8

12, 4

71, 4

10, 8

17, 5

10, 7

22, 4

19, 5

285, 0

6, 5

66, 0

274

15, 1

5, 8

14, 1

65, 4

18, 0

68, 2

6, 5

18, 5

13, 3

40, 3

13, 6

198, 7

5, 3

56, 3

200

12, 5

4, 5

8, 3

2015 ж. зертхана мөлдегі-нің №

шығу тегі

Саңырауқұлақ патогендерімен залалдануы, балл/ %

тозаңды қара күйе

қатты қара күйе

сабақ таты

сары тат

гельминто-спориоз

405

27/05-8

R 1/10

MR 2/30

MR 2/40

406

AC 01/01

MS 3/20

MR 2/40

407

17/99-5

MR 2/40

408

3/04-4

MR 2/40

430

7/06-1

MS 3/30

431

Илек - 42

MS 3/20

432

A3/05-2

R 1/30

MS 3/40

433

20/06-9

MS 3/10

434

3/04-4

MR 2/10

MR 2/30

435

33/64-06

MR 2/40

440

46/00-14-

MR 2/40

MS 2/40

Кесте 2.

Конкурстық сортсынақтағы жаздық арпаның сортүлгілерін иммунологиялық бағалау нәтижелері (тәлімі жер)

2015 ж.

зертхана мөлдегі-

нің №

шығу тегі

Саңырауқұлақ патогендерімен залалдануы, балл %

тозаңды қара күйе

қатты қара күйе

сабақ таты

сары тат

гельминто-

спориоз

474

1/05-14

MR 2/30

475

18/07-10

MR 2/30

MR 2/40

476

89/83-5

MR 2/30

477

13/07-2

MS 3/20

478

49/07-2

MS 3/20

479

А129/05-В

MR 2/40

480

1/05-21

MS 3/30

481

21/05-2

MR 2/20

MR 2/40

482

2/05-12

MS 3/20

483

49/99-15

MR 2/10

MR 2/40

484

52/07-1

MS 3/30

485

5/07-3

R 1/20

MR 2/30

MS 3/10

486

95/88-22

MS 3/10

MR 2/40

487

15/00-8

3, 5

MR 2/40

MS 3/10

488

74/98-4

3, 5

MR 2/40

490

14/83-20

R 1/20

MR 2/30

495

17/07-3

R 1/20

MR 2/30

496

21/05-5

R 1/30

MS 3/10

Кесте 3 Конкурстық сортсынақтағы жаздық арпаның сортүлгілерін иммунологиялық бағалау нәтижелері (тәлімі жер) .

Өсімдіктердің зақымдану қарқындылығын бағалауды Коббаның модификацияланған шкаласына сәйкес пайыздық көрсеткішпен жүргіздік (жапырақтар мен сабақтардың пустуламен жабындалу ауданы) (Peterson et., 1948; Roelfs et al., 1992) . - VR - иммунды - R -төзімді (1/10-1/40) - MR -салыстырмалы төзімді (2/10-2/40) - MS -салыстырмалы сезімтал (3/10-3/60) - S -сезімтал (4/10-4/80)

Кесте 4.

Арпаның Нутанс 187 сортын қолдан зақымдағанда дәннің жетілуіне

байланысты тозаңды қара күйенің қозуы

Қолдан жұқтыру жүргізген фазалар

Масақ саны, 2014 ж.

%, есебі-мен

Масақ саны, 2015 ж.

%, есебі-мен

бар-лығы

оның ішінде тозаңды қара күйеге ұшырағаны

барлығы

оның ішінде тозаңды қара күйеге ұшырағаны

Масақ жоғарғы жапырақ қынабынан шығарда

880

3, 6

1070

5, 0

Гүлдегенде

807

1, 2

1208

Дән байлар кезінде

1016

0, 4

1090

2, 3

Дән қамыр-ланып піскенде

827

0, 0

1104

0, 8

Зақымдалмаған тұқым

820

0, 0

940

0, 0

Кесте 5. Арпаның Нутанс 187 сорттын әр түрлі пісу кезеңге жеткен тұқымдармен сепкенде тозаңды қара күйенің өршуі.

Нұсқалар

Дәннің абсолюттік салмағы, г

Тозаңды қара күйеге ұшыраған масақ, %

Арпа толық піскен кезде жиналған дән

47, 0

0, 56

Арпа қамырланып піскен кезде жинаған дән

36, 5

0, 20

Арпа сүттеніп пісуден қамырланып пісуге өткен кезде жинаған дән

29, 2

2, 9

Арпа сүттеніп піскен кезде жиналған дән

23, 3

6, 1

Кесте 6. Тозаңды қара күйенің инфекциясына ұшыраған және ұшырамаған дәнді еккендегі танаптағы көктеуі өніп шыққандағы берген өнімділігі

Түрлер

Танап-тағы өнім, %

Тозаң-ды қара күйеге ұшыраған масақ, %

Түптену коэффициенті

Дәннің абсо-люттік салма-ғы, г

Егіннің өнімділігі

Жойылған өнім, %

жалпы

Масақ байла-ғаны

1 кв. м жерді орғанда, г

Гектар есебіне шаққанда, ц

нағызы

белгісізі

Зақымдал-ған дән

Зақымдалмаған дән (бақылау)

72, 0

96, 6

21, 4

0, 0

2, 0

2, 4

1, 7

2, 2

40, 5

42, 0

174, 4

231, 6

17, 44

23, 16

15, 0

9, 9

Кесте 7. Әр түрлі минералды тыңайтқыш берген жерлерге себілген арпадағы тозаңды қара күйенің мөлшері

Минералды тыңайтқыштар

Тозаңды қара күйеге ұшыраған арпа масағының саны, %

Азот

Фосфор

Калий

Азот + Фосфор

Фосфор + Калий

Азот + Калий

Азот + Фосфор + Калий

Бақылау

2, 00

3, 00

3, 25

1, 25

2, 25

3, 25

3, 75

Кесте 8. Арпаның тозаңды қара күйемен топыраққа себу мерзіміне байланысты залалдануы

Себу мерзімі

Себілген күні мен айы

5 см тереңдіктегі топырақтың температурасы (С°)

Тозаңды қара күйеге ұшыраған масақ саны

Ерте еккенде

Дер кезінде

Кеш еккенде

25 - 27. IV

30 - 31. IV

5 - 6. V

9, 3 - 10, 2

10, 5 - 12, 0

14, 8 - 16, 5

2, 6

3, 6

3, 0

Тозаңды қара күйенің не көбейіп, не азайып кетуіне тұқымды әр түрлі тереңдікте түсуі де әсер етеді. Кесте 9. Нутанс 187 сорты арпаның тұқымды себу тереңдігіне байланысты тозаңды қара күйенің қозуы

Тұқымды себу тереңдігі, см

Танаптағы тұқымның өнуі, %

Тозаңды қара күйеге ұшыраған масақтың саны, %

100, 0

101, 9

79, 0

2, 6

3, 0

3, 6

Неғұрлым тұқым терең себілсе, соғұрлым ауруға ұшырағыш келетінін көрсетті.

Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағында арпа астығынөндірудің экономикалық тиімділігін есептеу барысында Сымбат, Бәйшешек, Арна сортүлгілерін алдық. Кесте 10.

№

Көрсеткіштер

Өңделген егістік

Формула

Сымбат

Байшешек

Арна

Өнімділігі, ц/га

22, 5

22, 0

19, 6

Өнім бағасы, тг/ц