Комплекс түзуші

Презентация қосу

«Химиялық пәндер кафедрасы»

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы: Кешенді қосылыстар және
олардың қасиеттері. Кешенді
қосылыстардың медициналық-
биологиялық маңызы.

ОРЫНДАҒАН: ПЕРНЕБЕКОВ М.Э
ТОБЫ: В-ЖМҚА- 09-21
ҚАБЫЛДАҒАН: ПРОФЕССОР Х.Ғ.К: АЛИХАНОВА Х.Б
ЖОСПАР:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

2.1. Кешенді қосылыстардың құрылысы. Кешенді қосылыстардың

номенклатурасы мен түрлері.

2.2. Кешенді қосылыстардағы химиялық байланыс.

2.3. Кешенді қосылыстардың диссоциациясы мен ерітінділердегі
тепе-

теңдік.

2.4. Кешенді қосылыстардың биологиялық маңызы, медицина
мен

фармацияда қолданылуы. Гемоглобин және темірқұрамдас
фермент
Кіріспе;

Кешенді қосылыстар — диссосация кезінде тәуелсіз күйде
бола алатын күрделі кешенді иондар түзетін қосылыстарды
айтады

Кешендіқосылыстарға кристаллогидраттар CuSO4·5H2O, аммиактар Ca
SO4·4NH3, ашутас KAl(SO4)2·12H2O, т.б. күрделі қосылыстар жатады.
КЕШЕНДІ ҚОСЫЛЫСТАР ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ
КӨЗҚАРАС БОЙЫНША:

• Ішкі кординациялық сфера • Орталық атомды қоршаған
дегеніміз кешен ионның лигандалар саны
(бөліктің) өзі ол кешен түзуші – координациялық сан деп
орталық атомнан және оның аталады.Көптеген жағдайда
маңайында орналасқан лиганд координациялық сан орталық
топтарынан (олар молекула не атомның ион заряды екі
ион болуы мүмкін H2O,NH3, еселегенге тең. Мысылы; Cu
Cl,Br,F, J, CN, т.б) тұрады координациялық саны 4- ке
тең орталық атом – Co
коордтнациялық саны 6-ға
тең бірақ, бұл кейбір
жағдайдаларда
орындалмайды.
КҚ құрылысы
Ішкі сфера

NH3
NH3 +3 NH3
Орталық
атом Co
Cl3
Сыртқы
NH3 NH3 сфера

NH3
Лигандалар
Комплексті қосылыстар дегеніміз құрамында бір немесе бірнеше
донорлы- акцепторлы байланыс болатын жоғары ретті
қосылыстарды айтамыз.

Na[Al(OH)4]

NaOH Al(OH)3
Комплексті қосылыстар, немесе жай комплекстер, деп біз
комплексті иондарды және комплексті молекулаларды
атаймыз.

3KCN + Fe(CN)3 =
K3[Fe(CN)6]

4NH3 + CuSO4 =
[Cu(NH3)4]SO4
КҚ номенклатурасы
1962 жылы химиктердің Халықаралық Одағы (ІUPAC)
ұсынған номенклатурасы қолданылады.
Теріс зарядты лигандтардың атауына «О» деген
жалғау жалғанады СI- хлоро-, СN- циано-.
Электробейтарап лигандтар былай аталады:
H2O–аква NH3-аммин CO-карбонил NO-
нитрозил
OH-гидроксо O-окси т.б.
Комплекс құрамындағы лигандтардың саны грек
сан есімдерімен белгіленеді:
ди (екі), три (үш), тетра(төрт), пента (бес), гекса
(алты) т.б.
КОМПЛЕКСТІ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ
НОМЕНКЛАТУРАСЫ
Na+ [Zn+ (OH)4]
2 -
натрийдің тетрагидроксоцинкаты

[Cr+3 (H2O)06 Cl-3
]
хромның (ІІІ) гексааквахлориді

K+2 [Hg+2I- 4]
калийдің тетрайодо (ІІ) меркураты
Кешенді қосылыстар құрылысы және
қасиеттерін 1893 жылы швейцария ғалымы,
Нобель сыйлығының лауреаты А. Вернер
ұсынған координациялық теория түсіндіреді

Координациялық теорияның негізгі
қағидалары
1) Комплексті қосылыстарда оң зарядты ортада
орналасқан атомның (металл) комплекс түзушінің -орны
зор. Комплекс түзуші (орталық катион) - ваканттық е -
орбитальдары бар металл катионы.
Катиондар:
металдар (d-элементтер):
Сu+2, Co+3, Fe+3, Hg+2 және т.б.
(р-элементтер сирек): Al+3
(бейметалдар кейде): В+3, Si+4.

2.Комплекс түзушінің айналасында бөлінбеген
электрон жұптары бар теріс зарядты иондар
немесе бейтарап молекулалар - лигандалар
орналасады.
Лигандалар

Бөлінбеген электрон
жұптары

тағы басқа галогендер
3 Координация саны – комплекс түзуші қоса
алатын лигандалар саны.

Координация
саны – орталық
ионға қарағанда 2
еседей көп болады
+1 (2)
+2 (4, 6)
+3 (6, 4)
+4 (8, 6)

Комплек
с түзуші
Л- лиганданың
белгісі
4.Комплекс түзуші мен лигандалар комплекстің ішкі
сферасын құрайды. Ішкі сфераға сыймай сыртта
тұратын иондар – комплексті қосылыстың сыртқы
сферасын түзеді. Ішкі сфераны сыртқы сферадан
квадрат жақшаның көмегімен бөледі.

Комплекс ионның ішкі сферасы

Комплекс
түзуші

Донорлы- акцепторлы байланыс
Қазіргі кезде комплекс қосылыстарындағы
химиялық байланысты мына үш түрлі теория
түсіндіреді:
• валенттік байланыс әдісі;
•кристалл өрісі теориясы;
•молекулалық орбитальдар әдісі.
Бұл теориялар комплекс қосылыстарының
құрылысын, қасиетін түсіндіруде бір-бірін
толықтырып тұрады.
Валенттік байланыс (ВБ) әдісі негізінде жұп ортақ
электрондар көмегімен және көбінесе донорлық-
акцепторлық механизм арқылы комплекс иондар
түзілетіні алынады.
Осы әдіс көмегімен көптеген комплекс
қосылыстарының түзілуі, олардың магниттік
қасиеттері, координациялық санның мәні жақсы
түсіндіріледі. Осы әдіс арқылы комплекс
қосылыстарға түсінікті анықтама берілген.
Кешенді қосылыстың диссосациясы
екі сатыдан өтеді ;

1 ші сатыда электролит 2 ші сатыда кешен
катион және анионға ионы әлсіз электролит
ыдырайды, оның біреуі сияқты
кешенді ион болып диссиоциацияланады
табылады.
[Ag(NH3)2]+ ↔ Ag+ + 2NH3
[Ag(CN)2]— ↔ Ag+ + 2CN—
Келтірілген комплекс иондарының диссоциациялану
константаларын тұрақсыздық константасы Кт.з.деп
атайды. Тұрақсыздық константаларының сандық
мәндері комплексті иондардың тұрақтылығын немесе
беріктігін көрсетеді. Кт.з. пайдаланып, комплексті
қосылыстың арасындағы реакция қай бағытта
жүретінін анықтауға болады.
Кт.з.=
([Ag+]∙[NH3]2)/[Ag(NH3)2]+ =6,8∙10-8
Кт.з. = ([Ag+]∙[CN—]2)/[Ag(CN)2]
Комплекстің зарядына байланысты
жіктеу

Катионды Бейтарап Анионды
[Cr(H2O)4]3+Cl3 [PtCl4(NH3)2] K2[PtCl6]2-

Лигандаларға байланысты жіктеу

Аквакомплекст Ацидокомплексте
ер ]SO
[Fe(H O) р
K[Au(CN) ]
2 6 4 4

Аралас Аминокомплекстер
[CoCl(NH3)3(H2O)2](NO3)2 [Zn(NH3)4]Cl2
Комплексті қосылыстардың маңызы
Халық шаруашылығында қолданады: оларды Pt металдарын,
Au, Ag, Cu, Ni, Co алуға және тазалауға
пайдаланылады.Сирек кездесетін металдарды бөлуге
аналитикалық химияда сапалық, сандық анализдерге
қолданады.
Металдарды коррозиядан қорғауға қолданады. Металдарға
жабысқақ қасиеті бар тұрақты және ерімейтін комплексті
қосылыстар коррозия процесін баяулатады немесе мүлдем
тоқтатады.
Комплексті қосылыстар жануарлар мен өсімдіктердің
тіршілік процестерінде үлкен роль атқарады. Адамдар
мен жануарлар қанының құрамындағы гемоглобин
тыныс алу процесін қамтамасыз етеді.
Гемоглобин – комплекс - белок глобинмен
байланысқан күрделі протеид. Гемоглобинді қанның
тыныс алу пигменті деп атайды. Ол оттегін қайтымды
түрде қосып алып, оны өкпеден қан тамырлары арқылы
барлық ұлпаларға жеткізеді, ол ұлпадан көмірқышқыл
газын тасымалдайды. Темірдің тотығу дәрежесінің оңай
өзгеруінің арқасында, гемоглобин оттегімен оңай
қосылады да, оны ұлпаға ешқандай қиындықсыз береді.
Комплекс түзуші элементтерді “тіршілікті ұйымдастырушылар”
деп атайды. Соңғы кезде Pt-ң және Pd-дың комплексті
қосылыстарын қатерлі ауруларды емдеуге пайдалануға болады.
Хелатты комплексті қосылыстарды бүйректегі тастарды
ерітуге және судың кермектігін жоюға қолданылады. Комплексті
қосылыстарды клиникаларда дәрі-дәрмек ретінде қолданып, әр
түрлі ауруларды емдеуді хелатты терапия деп атайды.
Трилон Б көптеген металл иондарымен комплексті
қосылыстар түзеді. Сондықтан ағзада кальций тұздары бөліне
жүретін ауруларды емдеуге пайдаланылады.
НООС-СН2 CH2COOH
N-CH2-CH2-N немесе
Na2H2Tr
NaООС-СН2 CH2COONa
Кобальттың комплексті қышқылдары ақуыз алмасуының активтілігін
жоғарылатады,бұлшықет ақуыздарының синтезін тездетеді.
Мырыштың комплекс қосылысы диабетке қарсы препарат-инсулин болып келеді.
ҚЫЗЫҚТЫ МӘЛІМЕТТЕР
Кешенді қосылыстардың қолданылуы
Полимерлер синтездеуде катализатор
ретінде қолданылады;
атмосфералық азотты байланыстыру үшін
қолданылады;
синтетикалық жуғыш заттарды алу үшін
қолданылады;
металдар коррозиямен күресу үшін
қолданылады;
лак пен бояғыш заттарды алу үшін
қолданылады.
Қорытынды:

Комплексті қосылыстар – құрамына комплексті иондар кіретін
күрделі заттар. Комплексті ион – бұл d-металдар мен
лигандалардан тұратын иондар.
Лиганда – d-металмен донорлы-акцепторлы байланыс түзетін
комплексті ионның құрамына енетін молекула немесе ион.
Координациялық сан – комплексті ионның құрамына енетін
лигандалар саны.

Кешенді қосылыстардың атауы кейбір электрбейтарап
молекулалардың – лигандалардың қалыптасқан аты
бойынша аталады, мысалы: H2O – аква, NH3 – амин, NO
– нитрозил, т.б. Егер лигандалардың саны бірнешеу
болса, олардың санын грекше көрсетеді: 2 – ди, 3 – три,
т.б. Кешенді қосылыстар су ерітіндісінде
диссоциацияланады. Кешенді қосылыстар химиялық
талдауда, сирек кездесетін маңызды металдарды бөліп
алуда, тазартуда т.б. қолданылады. Кешенді
қосылыстардың өсімдіктер мен жануарлар
организміндегі биологиялық зат алмасу процестеріндегі
Қолданылған
әдебиеттер

• Ж.Шоқыбаев. «Бейорганикалық және аналитикалық
химия»
• Н.С. Ахметов. Общая и неорганическая химия. М.: Высшая
школа . 2003. С. 107-113.
• Чернобельская Г.М. Методика обучения химии в средней
школе. М.: ВЛАДОС, 2000.
• Учебная программа по дисциплине «Общая и
неорганическая химия». 2001. 19 с.
• М.И. Сафарова. Общая и неорганическая химия в схемах и
таблицах. Ч.1. Теоретические основы неорганической
химии. Учебное пособие. Саратов. СВИРХБЗ. 2006. С. 80.
• Интернет желісі

Ұқсас жұмыстар

Элементтердің комплекс түзу қабілеттіліктерінің периодтық жүйедегі орналасқан орнына тәуелділігі

Комплексті қосылыстардың биологиялық рөлі

Комплексті қосылыстар, олардың жіктелуі ішкі сфералық, біртекті лигандалық, полиядролық. Комплексті қосылыстардың химиялық байланыс теориялары (Вернер, Коссель, Полинг, кристалды өріс теориясы, лигандар өріс теориясы)

Комплексті қосылыстардың құрылысы

Комплексті қосылыстардың маңызы

Кешенді қосылыстар

ЕРІГІШТІК КӨБЕЙТІНДІ

Комплексті қосылыстардың алынуы

Кешенді қосылыстар. Кешенді қосылыстардың биологиялық ролі, фарм. препараттартарын алуда және анализдеу кезінде комплексондардың фармация мен медицинада қолданылуы. Гемоглабин және кобальттың комплексті қосылыстарының фармация мен медицинада қолданылуы, химиялық негізі

КОМПЛЕКСТІ ҚОСЫЛЫСТАР

Пәндер