Стильдердің тілдік құралдары

Презентация қосу

Әртүрлі стильдегі мәтіндерге
талдау жасау жолдары

Альтаева Шакизат Кудайбергеновна,

Тараз қ. ПШО ЖМ филиалының тренері
Балтабекова Раушан Тұрсынбаевна,
Шымкент қ. ПШО ЖМ филиалының тренері
ВЕБИНАР МАҚСАТЫ:
Қазақ тілі пәнінен тіл стильдері жүйесі бойынша мәтіндердің
құрылымы, оның тілдік құралдарының қолданысына талдау жасау.
Қазақ тілі пәнінің оқу мақсаттарының ерекшеліктерін ескере
отырып, тапсырма әзірлеу тәжірибесін жетілдіру.
ОҚУ НӘТИЖЕЛЕРІ:
Қазақ тілі пәнінен тіл стильдері жүйесін мәтіндегі сөздердің
құрылымы, оның қолданысын тілдік құралдар арқылы
талдайды. Қазақ тілі пәнінің оқу мақсаттарының
ерекшеліктерін ескере отырып, тапсырма әзірлеу тәжірибесі
жетіледі.

Стиль дегеніміз – өмірдің белгілі бір
саласында қолданылып, тарихи қалыптасқан
тілдік құралдардың жүйесі.
Қарым-қатынас Ауызекі сөйлеу стилі
жасау қызметі

Стильдердің
әлеуметтік Хабарлау Ғылыми стиль;
қызметтері қызметі
ресми-іскери стиль

Әсер ету қызметі Көркем әдебиет стилі;
публицистикалық стиль

КІРІСПЕ СҰРАҚ:
1.Білім алушылармен стильдік талдау жүргізу қаншалықты
маңызды?
2. Мәтіннің стилін қалай анықтайсыздар?
3. Мәтінге стильдік талдауды қандай үлгіде жүргізесіздер?
4. Қазақ тілі оқу бағдарламасында тілдік стильдерді анықтауға
арналған қандай оқылым мақсаттары берілген?

Чатта ой бөлісіңіздер.
Оқушыларға тіліміздегі стильдерден білім мен дағды
берудегі маңызды жаттығу жұмыстарының бірі – ол
стильдік талдау жүргізу.
Талдау жасату арқылы оқушылар тіл стильдерінің
қолдану аймағын, ойды жеткізу формасын және олардың
тілдік құралдарын жете ажыратуға дағдыланады.
Тіл стильдерін оқытуда
жаттығу жұмыстары қандай
мақсаттар бойынша
жүргізіледі?
Оқу мақсаттары
Мәтіндегі форма, сөз Сөз, сөйлем, мәтіндерді Тіл стильдеріне
Мәтін мазмұнын және сөз тіркесі мен синоним және басқа байланысты сөйлем
игерту, түсініп оқуға сөйлемдердің нұсқаларымен ауыстыру немесе мәтін
баулу; қолдануындағы стильдік
арқылы салыстыра білу, құрастыра білуге
ерекшеліктер мен
олардың стильдік жаттықтыру.
ерекшеліктерін ажырата
реңдерін таныстыру; алу;

Тіл стильдерін оқытуда жаттығу
жұмыстарының мақсаттары

Сұрақ:

Мәтіннің стилін анықтау үшін қандай
сұрақтар қоясыздар?
Мәтіннің қай стильге жататынын анықтау үшін мынадай
жетелеуші сұрақтар қойған тиімді:

Мәтіндер қай стильде жазылған?
Оның себебі не?
Тілдік құралдарында қандай айырмашылықтар
байқалды?
Автордың айтайын деген ойы қандай?
Мәтін қандай тақырыпта жазылған?
Мәтінді тілдік талдаудың бірнеше аспектілері бар:
1. Мәтінді әдеби тілге және оның нормаларына қатысы тұрғысынан
талдау.
2. Мәтінді мағыналық жағынан талдау. Ол арқылы түсініксіз
сөздердің не идеялық-тақырыптық үлкен жүк көтеріп тұрған
сөздердің мәтін ашылады.
3. Мәтінді көркем бейне жасауға қатысы жағынан алып талдау.
4. Мәтінді жазушының дара стилін айқындау тұрғысынан талдау.
Бұл – өзара бір-бірімен байланысты зерттеу аспектілері.
Ескерту:
Мәтінді талдау кезінде осы аспектілердің бірі аз, бірі көп дәрежеде
қамтылуы мүмкін.
Мәтінге стильдік талдауды қандай үлгіде
жүргізесіздер?

Стильдік талдау жүргізуді реті бойынша айтыңыз.
Стильдердің тілдік құралдары

Ғылыми стильде - ғылыми терминдер жиі қолданылады.
Көбіне хабарлы сөйлем болып келеді. Осы шақ, өткен шақта жиі
қолданылады.
Ресми іс-қағаздар стилінде –кітаби, ресми сөздер мен
тіркестер, хабарлы сөйлемдер мен даяр тіркестер мен құжат
тілдері жиі қолданылады.
Публицистикалық стильде - риторикалық сұрақтар, стильдік
қайталау, антитеза пайдаланылады.
Көркем әдебиет стилінде - ауыспалы мағына, көркемдік
тәсілдер, суреттеме құралдары(теңеу, метафора) қолданады.
Ауызекі сөйлеу стилінде – қарапайым сөздер мен сұраулы, лепті
сөйлемдер жиі қолданылады, көбінесе диалог түрінде келеді
Ауызекі сөйлеу тілі – адамдардың бір-бірімен күнделікті қарым-
қатынасының тілі
ҚОЛДАНЫЛАТЫН АЙТЫЛУ МАҚСАТЫ: ҚАТЫНАС Тілдік құралы:
1. Сөйлеу тілінің лексикалық ерекшеліктері: қарапайым

ОРНЫ ЖАСАУ, АРАЛАСУ, ӨЗАРА ТІЛДЕСУ, сөздер, диалект сөздер, тұрпайы сөздер, бейтарап және
эмоционалды сөздер, тұрмыстық сөздер, варваризмдер,
ЖЕДЕЛ АҚПАРАТ БЕРУ сөйлеу тілінің фразеологизмдері;
- көріктеу тәсілдері (метонимия, синекдоха, табу,
Таныс ортада, бейресми Стильдік белгісі: эвфемизмдер) қолданылады;
2. Сөйлеу тілінің фонетикалық ерекшеліктері: дыбыстарды
жағдайда емін-еркін 1.Тілдесу емін-еркін, бейресми түсіріп айту(кеп отыр, басың қағыр); дыбыстық
қайталаулар: аллитерация, ассонанс
әңгімелесуде түрде өтеді, еркін құбылтып 3. Морфологиялық ерекшеліктері:
айту. 1) қыстырма, қаратпа, одағай сөздердің жиі қолданылады.

қолданылады. Сөйлеу тілі 2) бағыныңқы сөйлемнің баяндауышының құрамында

2. Сөйлеуші тілдік амал- келген соң шылауы кейде қысқартылып, жалғау тәрізді

диалогтен құралады. тәсілдерді толық пайдаланып,
түрде айтылады.
3) Сөйлеу тілінде эмоционалды-экспрессивті бағалауыш,

Диалог репликалар ойын белгілі бір жүйемен бейнелеуіш, көркемдегіш сөздер де жиі қолданылады.
4. Синтаксистік ерекшеліктері. Сөйлеу тілінде сөйлем
беруге аса көңіл бөлмейді. түрлері аралас келеді. Сұраулы, лепті, риторикалық
(диалог үстінде қарсылық сұраулы, толымсыз, жалаң сөйлемдер көп қолданылып,
3. Фонетикалық, лексикалық, сөйлем диалогке құрылады.
білдіру, құптау мәнінде морфологиялық, синтаксистік
Синтаксистік құрылымдардың тілдік-стильдік қызметі,
синтаксистік құрылымдар арқылы жасалған айрықша сөз
айтылатын қысқаша нормалар толық сақталмайды. қолданыстары (параллелизм, парцеляция т.б.),
синтаксистік стилистика, дауыс ырғағына қарай сөйлеуші
жауап) тізбегінен тұрады қаратпа сөз, қыстырма сөз, одағай сөздерді қолданады
сөздердің орын тәртібі еркін болады;

да, қысқа, тұжырымды - әдеби тілдің қалыпты нормалары толық сақталынбайды;

болып келеді.
Мәтінмен жұмыс.
Мәтінді оқып, стиль түрін, қолданылатын орнын, мақсатын, стильдік ерекшелігін, тілдік ерекшелігін табыңыздар.
- Әй, Сәлима, сенен несін жасырайын, соңғы кезде ұйқым онша болмай жүр.
- Жайшылық па? Денсаулығыңыз жақсы ма, әйтеуір? – деп жақындай түсті Ханымгүл.
- Денсаулығым жаман емес сияқты...
- Е... Құдайға шүкір... Кейде адам бірдеңені еске алып мазаланса да, ұйқының қашатыны бар.
- Таң атпай «Молоко, творог, айран!» деп айқайлайтындары жаманақ...
- Енді қайтсін... олар да ерігіп жүр дейсіз бе?.. Мынадай қиын кездегі тіршіліктері де...
- Оны түсінемін ғой, таң алдында тәтті ұйқыға кетіп бара жатқанымда, ауыздарына әнебіреуді тақап алып, он шақты үйді
басына көтере қақсайтынын қайтерсің?..
- Ханеке, бұл өмірде неге үйренбей жүрміз, әйтеуір, балалар аман болсын да.
- Балаларға да, немерелеріме өкпем жоқ. Айналайындар ерекелеп-ақ тұрады. Оны қайтесің, Ханымгүл, мені де
еркелетеді.
- Бақытты екенсіз ғой. Соның бәрі келініңіздің тәрбиелігінен. Ақылды ғой айналайын Күмістай. Бір-біріңізді құдай
бақтарыңызға бере салған да... Тіл-көзден сақтасын.
- Дұрыс айтасың, Ханымкүл, «апалап» сонау ауылдан әдейі алып келген сол Күмістайжан емес пе?! Екі дүниеде де
ризамын.
(Қалада тұратын екі әйелдің әңгімесінен)
Мәтін тақырыбы:
Стиль түрі:
Қолданылатын орны:
Мақсаты:
Стильдік ерекшелігі:
Тілдік ерекшелігі:
Мәтінді оқып, стиль түрін, қолданылатын орнын, мақсатын, стильдік ерекшелігін, тілдік ерекшелігін табыңыздар.
- Әй, Сәлима, сенен несін жасырайын, соңғы кезде ұйқым онша болмай жүр.
- Жайшылық па? Денсаулығыңыз жақсы ма, әйтеуір? – деп жақындай түсті Ханымгүл.
- Денсаулығым жаман емес сияқты...
- Е... Құдайға шүкір... Кейде адам бірдеңені еске алып мазаланса да, ұйқының қашатыны бар.
- Таң атпай «Айран, молоко, творог!» деп айқайлайтындары жаман-ақ...
- Енді қайтсін... олар да ерігіп жүр дейсіз бе?.. Мынадай қиын кездегі тіршіліктері де.
- Оны түсінем ғой, таң алдында тәтті ұйқыға кетіп баратқанымда, ауыздарына әнебіреуді тақап алып, он шақты үйді басына
көтере қақсайтынын қайтерсің?..
- Ханеке, бұл өмірде неге үйренбей жүрміз, әйтеуір, балалар аман болсын да.
- Балаларға да, немерелеріме өкпем жоқ. Айналайындар ерекелеп-ақ тұрады. Оны қайтесің, Ханымгүл, мені де еркелетеді.
- Бақытты екенсіз ғой. Соның бәрі келініңіздің тәрбиелігінен. Ақылды ғой айналайын Күмістай. Бір-біріңізді құдай бақтарыңызға
бере салған да... Тіл-көзден сақтасын.
- Дұрыс айтасың, Ханымкүл, «апалап» сонау ауылдан әдейі алып келген сол Күмістайжан емес пе?! Екі дүниеде де ризамын.
(Қалада тұратын екі әйелдің әңгімесінен)
Мәтін тақырыбы: қала тұрмысы
Стиль түрі: ауызекі сөйлеу стилі
Қолданылатын орны: аулада/көшеде
Мақсаты: өзара тілдесу
Стильдік ерекшелігі: тілдесу емін-еркін, бейресми түрде жүргізілген.
Тілдік ерекшелігі:
Фонетикалық ерекшелігі: түсінем ғой, баратқанымда
Лексикалық ерекшелігі: бейресми, кірме сөздер.
Морфологиялық ерекшелігі: одағай сөз, қыстырма сөз.
Синтаксистік ерекшелігі: риторикалық сұраулы сөйлем.
1-практикалық тапсырма.

Дәт ақсақал:
– Бөтен жақтың аты-жөніңді білмес, ажарыңды танымас адамымен кәйтіп саудаласып, қол соғысып
жүресін, Мағаш шырақ. Жасың кіші інім екенсің, Абайдың баласына базардан ат іздетіп жүрмей-ақ
қоялық. Бұ яқтағы ел де Абайдың елі. Жатың емес, жақының. Аттың орайын Әбсәметтің үйіне барып
табамыз. Жүрелі! – деп Мағаштар жатқан Әбсәметтің үйіне әкелген.
Жамбыл Мағаш бәйгіге қосқан Торжорғаға сүйсініп:
– Табанынан жарылған жануар-ай! – деп екі қолын жұдырығын түйе созып көрсетіп. – Айызыңды
қандырды-ау! Алматының төресі мен қарасы, шоқы мен шорасы сүйсінгеннен таңдай қақты. Шұлғып
қалды ғой мүлдем. Атама, әкем тегі. Әмісе жолың боғай-ақ та. Жақсы ағаның баласы екесің. Атаң да
жақсы, атың да жақсы босын десем, десемдей екесің, Мағаш мырза! (М.Әуезов).
Мәтін тақырыбы:
Стиль түрі:
Қолданылатын орны:
1-топ:
Мақсаты: https://docs.google.com/document/d/1cAtExuysFbJwdpQxYv4jU8rcqBeG1RzXneYGD8p_-XE/edit?usp=sharing
Стильдік ерекшелігі: 2-топ:
https://docs.google.com/document/d/1VO0Fxvv2Q6NwACJjvIvcQeBOXO4EO3RxKpCQb9k_xvg/edit?usp=sharing
Тілдік ерекшелігі: 3-топ:
https://docs.google.com/document/d/1JZEy-ymULkZZZ4D8xjdnAgwwwUg-u5m0uAJ6iIpE5WE/edit?usp=sharing
Тапсырмаларды талқылау:
Оқу мақсаттарына сай тапсырма әзірлеңіздер және тапсырмалардың бағалау
критерийлеріне сәйкестігін анықтаңыздар.
Бағалау критерийлері:
-бағалау критерийінің оқу мақсаттарына сәйкестігі;
-тапсырманың оқу мақсаттарына бағытталуы;
-дескриптролардың нақты, анық берілуі.

Оқу мақсаттары:
5.2.2.1 лексиканың ауызекі сөйлеу және жазба стильдік
айырмашылықтарын мәтіндер арқылы тану, түсіну, қолдану
5.2.4.1 ауызекі стильдегі мәтіндердің мазмұнын, тақырыбын
және тілдік құралдарын салыстыру талдау
Көркем әдебиет стилі – проза, поэзия, драматургия салаларында жазылған көркем
шығармалардың тілі.
ҚОЛДАНЫЛАТЫН Мақсаты: Ақиқат Тілдік құралы:
а) лексика-фразеологиялық: нақтылы
ОРНЫ шындықты, өмірдегі зат, сөздер(жалпы ағаш емес, алма не өрік

құбылыстарды суреттеу, ағашы туралы). ауыспалы мағынадағы
сөздер(жиналыстың аяғы, көңіл кілті),
Жазбаша түрі: әдеби бейнелеу арқылы суреттемелік, көркемдеуіш құралдар

көркем оқырман сезіміне әсер (теңеу, метафора, эпитет, антитеза...),
бейәдеби бірліктер, синонимдер мен

шығармаларда ету. антонимдер, бейнелі сөз орамдары, т.б.;
Авторлық баяндаудың құрылымына қарай,
қолданылады. кейіпкерлердің іс-әрекет, болмысына қарай
Стильдік белгісі: тілдің бар байлығы қолданылады: кәсіби,
Ауызша түрі: Сөз деректі, образды
диалект сөздер, этнографизмдер,
қарапайым сөздер мен жаргондар, сирек
сахнада айтылатын эмоционалды- қолданылатын сөздер, тарихи, көнерген
әңгіме, аңыз, пьеса, экспрессивті мәнде, т.Б. сөздер, окказионализмдер т.т.
ә) морфологиялық: одағай, шылаулар,
т.б. жанрларда қыстырма, қаратпа сөздер;

қолданылады. б) синтаксистік: риторикалық сұраулы
сөйлемдер, қайталамалар,
парцелляцияланған құрылымдар, инверсия.

2-практикалық тапсырма
Өскеменнің ар жағында, Бұқтырманың оң жағында әлемге аян Алтай бар. Сол Алтайдың күнгейінен құбыла жаққа құлай аққан,
құлай ағып Ертіс түскен, күр-күр еткен Күршім бар.
Алтай, Күршім – не заманнан калың найман мекені. Сол Алтай мен сол Күршімнің қысы қыспақ, жазы самал. Күн жылт етсе,
төрт түлік мал қарағайлы қарт Алтайдың, Алтай сынды анасының көкірегін аймаласып, тыраңдасып, мәйек басып, мамырласып
жатқаны. Қарт Алтайдың қақ басында, алақанның аясында, бал татыған айна сулы, түрі де аспан, сыры да аспан, шарап сулы
Марқакөлі. Марқакөлді алқалаған – ақ ауылды Алтай елі. Алтай елі – алты ай жазы тау еркесі – киік болып, өзге елдерден биік
болып, Марқакөлдің самалында сайран етіп жатқаны.
Марқакөлдің суы балдай. Марқакөлдің суын ішіп, отын жеген сары қарын, тұтам емшек жануардың бауырынан сүт сорғалап,
сүт емес-ау, құт сорғалап, көнек-көнек лықылдайды; қара саба емізіктеп, қою, салқын, сары қымыз, быжылдаған дәрі кымыз шара-
шара шыпылдайды. Бір шарасын ішкен адам дәл қор қызын құшқандай боп, беті шиқан дуылдайды, аузы қобыз гуілдейді, мас
болады, жас болады: жел жетпеске мініп алып, Алтай тауын дүсірлетіп, таудың тасын күтірлетіп, көкпар, жарыс, алыс-жұлыс, асыр
салып жатқаны.
Әлгі Алтайдың аруларын айтуға тіл жетпейді. Жүзі айтарлық айнадай боп, көзі құралайындай боп, күлкісі атқан таңындай боп,
бойы құба талындай боп, былқ-сылқ етіп бұраңдасып, күбірлесіп, көлеңдесіп, езу тартса – есің кетіп, сұңқыл қақса – шым-шым етіп,
бойың босап, ойың босап, қиялың қия кезеді.
(Ж.Аймауытов)
https://adebiportal.kz/kz/news/view/16417
Мәтін тақырыбы:
Стиль түрі:
Қолданылатын орны:
Мақсаты:
Стильдік ерекшелігі:
Тілдік ерекшелігі:
https://docs.google.com/presentation/d/1PCNkv8U2ChWLPKb6EaF3SfpIIDD0Rj-vDN6CgBVE4wg/edit?usp=sharing
Тапсырмаларды талқылау:
Оқу мақсаттарына сай тапсырма әзірлеңіздер және тапсырмалардың бағалау
критерийлеріне сәйкестігін анықтаңыздар.
Бағалау критерийлері:
-бағалау критерийінің оқу мақсаттарына сәйкестігі;
-тапсырманың оқу мақсаттарына бағытталуы;
-дескриптролардың нақты, анық берілуі.

Оқу мақсаттары
6.2.2.1 ауызекі сөйлеу және көркем сөйлеудің стильдік ерекшеліктерін
қолданылған тілдік құралдар арқылы тану;
10.2.4.1 әртүрлі стильдегі (ғылыми, ресми іс қағаздар, публицистикалық,
көркем әдебиет, ауызекі сөйлеу стилі) мәтіндердің тақырыбын, мақсатты
аудиторияға сәйкес қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра
талдау
Публицистикалық стиль жұртқа үгіт, үндеу айтуда
пайдаланылады.
ҚОЛДАНЫЛАТЫН Мақсаты: заттар мен Тілдік құралы: бұйрықты, лепті
құбылыстардың мәнін ашу, оған сөйлемдердің қолданылуы. Риторикалық
ОРНЫ көпшіліктің назарын аудару, сұрақтар. Қайталап сөз қолдану.
белгілі бір мақсатқа үндеу, оған а) лексика-фразеологиялық: зат пен
деген сенімін ұштау, иландыру, құбылысқа оқырман назарын аудару
Жазбаша түрі: газет, саяси- үшін экспрессивті-эмоционалды реңктегі
қоғамдық журналдар. Саяси қоғамдық пікір туғызу, көпшілік
сөздер және бағалауыш лексика ;
тақырыптағы мақалалар, назарын аударып, дұрыс
– жалпы саяси лексика, халықаралық
очерктер, т.б. көзқарасты қалыптастыру үшін
терминдер, күрделі тіркестер ;
ықпал жасау, сендіру. – тұрақты сөз тіркестері, мақал-
Ауызша түрі: жиналыстар
Стильдік белгісі: әуестену, мәтелдер, афоризмдер мен
мен митингілер, радио,
ынтығу, үндеу. Сөз үндеу перифразалар.
телевизия хабарлары,
ә) морфологиялық: көптік тұлғалы зат
шешендік сөздерде, көпшілік мәнінде жұмсалады.
есімдер, күрделі, қысқарған, жалқы,
алдындағы сөйленген сөз Эмоционалды, экспрессивті
деректі, дерексіз зат атаулары, сан есім,
қолданылады. сипатта болады(дем беруші, сын есім, етістік тұлғалары, үстеулер;
көшбасшы). б) синтаксистік: бұйрықты, лепті,
риторикалық сұраулы сөйлемдер, сөз
қайталаулар.

3-практикалық тапсырма
Құрметті отандастар!
Құрметті Парламент палаталарының төрағалары, депутаттар, Үкімет мүшелері!
Парламенттің кезекті сессиясының жұмысы күрделі кезеңде басталып отыр.
Елімізде жер-жаһанға зор қауіп төндірген пандемияға қарсы күрес әлі де жалғасуда. Біз азаматтардың өмірін және
денсаулығын қорғау үшін бар күш-жігерімізді біріктірдік. Осындай сын сағатта ынтымағы жарасқан халқымыз
жұдырықтай жұмылды.
Індетпен күрес дана халқымызға тән асыл қасиеттердің арқасында жүзеге асты. Өзгеге қолұшын созып, тілеулес
болу, тосыннан келген кеселге қарсы тұру маңызды екені анық байқалды.
Дәрігерлерге, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, әскери қызметшілерге, еріктілерге, кәсіпкерлерге
және осындай шақта бейжай қалмаған барша азаматтарға шын жүректен алғыс айтамын. Сіздер айрықша
табандылықтың және зор жауапкершіліктің жарқын үлгісін көрсеттіңіздер.
Бұл Отанға деген шынайы сүйіспеншіліктің көрінісі деп санаймын.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың
Қазақстан халқына Жолдауы, 2020 жылғы 1 қыркүйек
Мәтін тақырыбы:
Стиль түрі:
Қолданылатын орны:
Мақсаты:
Стильдік ерекшелігі:
Тілдік ерекшелігі:
https://jamboard.google.com/d/1YC_vcjc98hDDxfVf_tKHvQnDTBytfYvjKt_xO8uYnaY/edit?usp=sharin
g
Тапсырмаларды талқылау:
Оқу мақсаттарына сай тапсырма әзірлеңіздер және тапсырмалардың бағалау
критерийлеріне сәйкестігін анықтаңыздар.
Бағалау критерийлері:
-бағалау критерийінің оқу мақсаттарына сәйкестігі;
-тапсырманың оқу мақсаттарына бағытталуы;
-дескриптролардың нақты, анық берілуі.

Оқу мақсаттары:
7.2.4.1 идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің
тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау;
11.2.4.1 әртүрлі стильдегі (ғылыми, ресми ісқағаздар, публицистикалық, көркем
әдебиет, ауызекі сөйлеу стилі) мәтіндердің тақырыбын, автор көзқарасын, мақсатты
аудиторияға сәйкес қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау
Ғылыми стиль – ғылымның дамуымен, ғылыми-зерттеу еңбектердің пайда болуымен
байланысты туындаған стиль
ҚОЛДАНЫЛАТЫН Мақсаты:Заттың, Тілдік құралы:
а) лексика-фразеологиялық: тура мағыналы
ОРНЫ құбылыстың ақиқат атау сөздер, ғылыми терминдер; жалпыға
дүниенің мәнді белгісін бірдей сөздер, кітаби сөздер, әр ғылым
саласының арнайы термин сөздертермин
Жазбаша түрі: көрсету, құбылыстың сөздердің жиі қолданылады. Мысалы:

ғылыми еңбектер, себеп-салдарын ашу, Жасуша - тіршіліктің негізгі қызмет
атақаратын және құрылымдық өлшем
зерттеулер, ғылыми шындықты ұғым бірлігі.

монография, түрінде логикалық ә) морфологиялық: осы шақ және ауыспалы
келер шақ тұлғалы етістіктер; сөйлемнің
ғылыми мақала, жүйемен бейнелеу. баяндауыштар ырықсыз етіс және ауыспалы
келер шақ тұлғасында қолданылады. Кейде
баяндама; ғылыми стильдегі сабақтас құрмалас
сөйлемдердің бірінші жай сөйлемнің
Ауызша түрі: Стильдік белгісі: баяндауышы шартты рай түрінде келіп,
Жалпылап айту; дәлелді, ойға екінші сыңары ойды тиянақтап, дәлелдеп,
ғылыми мәжіліс, қонымды. Ой күрделі анықтап тұрады.
кеңес, ғылыми баяндалып, б) синтаксистік: хабарлы, толымды,
жайылма, сабақтас сөйлем түрлері, күрделі
анықтама/формулаларға
ортада негізделеді, ой дәлелді, синтаксистік тұтастық. Көп сатылы матаса

қолданылады. зерттелген, тура мағыналы
байланысқан тіркестер жиі кездеседі.

болады.
4-практикалық тапсырма
Пайдалы қазбалардың түзілуі – өте ұзаққа созылатын геологиялық үдеріс. Ол геологиялық
айналым нәтижесінде жүзеге асады. Пайдалы қазбаларды өндіре отырып, адамдар осы айналымды
бұзады. Соның салдарынан өндіріс аймағының экологиялық жағдайына айтарлықтай әсер етіп, соңы
келеңсіз зардаптарға әкеліп соқтырады. Пайдалы қазбаларды өндіру көлемі өте ауқымды. Жер
бетінің бір тұрғынына есептегенде, жылына 20 тонна шикізат өндіріледі, оның 10% -дайы ғана нақты
өнімге өтеді, ал қалған 90%-ы – қалдық. Сонымен қатар өндіру кезінде шамамен 30-50%-ға дейін
шикізат жоғалады. Бұл өндірудің кейбір түрлерінің, әсіресе ашық әдіспен өндірудің үнемсіздігін
білдіреді.
Біздің елімізде 100-ден астам шикізат қорының кен орындары бар. Сондықтан пайдалы
қазбаларды өндіру мен өңдеудің жағымсыз әсері – өзекті мәселе. Өйткені бұл үдеріс Жердің бүкіл
өрісіне: атмосфераға, литосфераға, гидросфераға, өсімдік және жануралар әлеміне кері әсерін
тигізеді.
Мәтін тақырыбы:
Стиль түрі:
Қолданылатын орны:
Мақсаты:
Стильдік ерекшелігі:
Тілдік ерекшелігі:
https://padlet.com/sakizataltaeva9/n5zm4dw3081b1ox6
Тапсырмаларды талқылау:
Оқу мақсаттарына сай тапсырма әзірлеңіздер және тапсырмалардың бағалау
критерийлеріне сәйкестігін анықтаңыздар.
Бағалау критерийлері:
-бағалау критерийінің оқу мақсаттарына сәйкестігі;
-тапсырманың оқу мақсаттарына бағытталуы;
-дескриптролардың нақты, анық берілуі.

Оқу мақсаттары:
8.2.2.1 публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік
бірліктер арқылы тану
10.2.4.1 әртүрлі стильдегі (ғылыми, ресми ісқағаздар, публицистикалық, көркем
әдебиет, ауызекі сөйлеу стилі) мәтіндердің тақырыбын, мақсатты аудиторияға
сәйкес
қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау
11.2.4.1 әртүрлі стильдегі (ғылыми, ресми ісқағаздар, публицистикалық, көркем
әдебиет,
ауызекі сөйлеу стилі) мәтіндердің тақырыбын, автор көзқарасын, мақсатты
аудиторияға сәйкес қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау
Ресми іскерлік стиль – түрлі құжаттардың стилі

ҚОЛДАНЫЛАТЫН Айтылу Тілдік құралы: кітаби, ресми
ОРНЫ мақсаты:нақтылы сөздер. Эмоциясыз, жайылма,
хабарлы сөйлем. Тілдік
Қолданылу аясы: іс ақпарат беру, түсінік- құралдардың тұрақты
қағаздарында, нұсқауларда, заң-
ережелерде қолданылады. нұсқау беру. пайдаланылуы, ықшамдылық,
Кеңсе құжаттары: өтініш, қолхат, шағындылық.
түсініктеме, жеделхат, жолдама,
Стильдік белгісі: Материалдардың стандартты
түйіндеме, мінездеме, арыз, ресмилік, нақтылық, орналасуы, белгілі бір үлгінің
хаттама, хабарландыру, бұйрық, дәлдік. Айтылатын ойды міндеттілігі(жеке куәлік,
жеке іс парағы,т.б. бұрмалауға не екіұшты диплом). Терминологияның,
Іскерлік құжаттар: мемлекеттік түсінуге жол атаулардың кеңінен
актілер, заңдар, үкімдер,
жарғылар, нұсқаулықтар, бермейтіндей дәлдіктің қолданылуы, ерекше лексика
қызметтік хаттар, іскери болуы, сөз ресми сипатта қорының болуы, қысқарған
қағаздар және т.б. болады. сөздер мен аббревиатуралардың
қолданылуы. Баяндауышы
Дипломатиялық шағын стилі:
келіссөз, халықаралық ырықсыз етіс түрінде келеді.
келісімшарттар, іскери хат,
меморандкм, конвенция, т.б.

5-практикалық тапсырма
Нұр-Сұлтан қаласы № 60 жалпы білім беретін орта мектептің
9 «А» сынып оқушысы Асқаров Арнат Қалибекұлы
Мінездеме
Асқаров Арлан Қалибекұлы 2006 жылы 15 ақпанда туған. 2011 жылдан бастап №60 жалпы білім беретін орта
мектепте оқиды. Оқу үлгерімі өте жақсы. Математика пәнінен қалалық пән олимпиадасына, оқушылар арасында
өткен ІV Халықаралық конференцияға қатысып, І орынды иеленді. Өзінің терең білімін математикадан ғылыми
зерттеу жұмысында да көрсете алды.
А. Асқаров мектептің тәрбиелік іс-шаралараына да белсене қатысады. Бокс үйірмесінде де жетістері мол.
Жергілікті «Жамбыл-Тараз» газетіне мақаласы жарияланған.
Мінезі ашық, іскер, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары. Сыныптастарымен тез тіл табыса алады. Креативті
идеялары мен көшбасшылық қабілеті арқасында мектеп ұстаздары мен сыныптастырының арасында сыйлы.

Мектеп директоры Т.Зейнолов
17.02.2020 жыл
Мәтін тақырыбы:
Стиль түрі:
Қолданылатын орны:
Мақсаты:
Стильдік ерекшелігі:
Тілдік ерекшелігі:
https://docs.google.com/presentation/d/1QmvDyCLbnQaiMXd0vEXMh_vfK_KLddSteZBSuFZj_OU/edit?usp=
sharing
Тапсырмаларды талқылау:
Оқу мақсаттарына сай тапсырма әзірлеңіздер және тапсырмалардың бағалау
критерийлеріне сәйкестігін анықтаңыздар.
Бағалау критерийлері:
-бағалау критерийінің оқу мақсаттарына сәйкестігі;
-тапсырманың оқу мақсаттарына бағытталуы;
-дескриптролардың нақты, анық берілуі.

Оқу мақсаттары:
6.2.4.1 ауызекі стильдегі мәтіндердің мазмұнын, тақырыбын және тілдік
құралдардың салыстыру;
9.2.4.1 әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік
ерекшелігін салыстыра талдау
10.2.4.1 әртүрлі стильдегі (ғылыми, ресми ісқағаздар, публицистикалық, көркем
әдебиет, ауызекі сөйлеу стилі) мәтіндердің тақырыбын, мақсатты аудиторияға
сәйкес қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау
Кері байланыс
1. «Екі жұлдыз, бір тілек» кері байланысы

Екі жұлдыз – вебинардағы құнды мәліметтер.
Бір тілек – вебинар мазмұнын жақсартуға бір ұсыныс.

2. Padlet.com тақтасына кері байланыстарын жазады.
https://padlet.com/sakizataltaeva9/wphj4vr9m3sqf25w
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Ауызекі Көркем сөйлеу стилі әдебиет стилі

Мәтіндердің ғылыми, ресми іс-қағаздар, публицистикалық стильдері

Стиль түрлері

Публицистикалық стиль

СӨЗДІҢ ФУНКЦИОНАЛД

Қазіргі қазақ әдеби тілінің функционалды стильдері

Іс –қағаздарының стилі

Тілдің функциялары

Стилистика пәнінің зерттеу нысаны мен бағыттары

Көркем әдебиет стилі

Пәндер