Антропогендік əсер факторларын бақылау

Презентация қосу

Alikhan Bokeikhan University

Қоршаған орта
мен табиғи
ресурстардың
мемлекеттік
мониторингі
Пән оқытушысы: Нурекешов Т.К.
Орындаушы: Ертуғанов Алмас

ТҮРКІСТАН 2017 ж.
Қоршаған ортаның мониторингі - бағалау, бақылау жəне
əр түрлі антропогенді факторлардың əсерінен болатын
алдын-ала болжап, табиғатта болатын өзгерістерді ескерту.

«Мониторинг»-деген термин «монитор»-
сақтандырушы, қадағалаушы деген латын сөзінен алынған.
Бұл термин БҰҰ-ның қоршаған орта жөніндегі Стокгольм
конференциясының алдында 1972 жыл, маусымда бақылау
ұғымын толықтыру ретінде пайда болды.

ТМД елдерінде мониторинг теориясын бірінші болып жасап
шығарған ғалым Ю.А.Израэль болды.
Экологияның
негізгі басты Экологиялық
мақсаты – мониторинг дегеніміз
биосферадағы бақылаулардың
тұрақтылықты ақпараттық жүйесі,
сақтау. бағалау жəне қоршаған
ортаның күй-жайының
өзгеруін болжау,
антропогенді
факторлардың əсерінен
болған жағдайларды
бақылау болып
табылады.
Мониторингтің объектісіне жататындар:
• атмосфера;
• гидросфера;
• литосфера;
• топырақ, жер, орман, балық, ауыл шаруашық ресурстары, биота;
• табиғи кешені жəне экожүйе.
Мониторинг үш негізгі бағыттан тұрады:
Мониторинг үш негізгі бағыттан тұрады:
• қоршаған ортаға тигізетін факторлардың əсеріне бақылау,
• қоршаған ортаға тигізетін факторлардың əсеріне бақылау,
• қоршаған ортаның нақты жағдайлары бағалау,
• қоршаған ортаның нақты жағдайлары бағалау,
• қоршаған ортаның болжамдалған жағдайды бағалау жəне
• қоршаған ортаның болжамдалған жағдайды бағалау жəне
жағдайды болжау.
жағдайды болжау.
Мониторингтің мақсаты бұл қоршаған ортаның жағдайы
Мониторингтің мақсаты бұл қоршаған ортаның жағдайы
туралы соңғы жаңа мəліметтермен қамтамасыз ету.
туралы соңғы жаңа мəліметтермен қамтамасыз ету.
Мониторингтің негізгі міндеті:
Мониторингтің негізгі міндеті:
• Қоршаған орта жағдайын тексеру.
• Қоршаған орта жағдайын тексеру.
• Қоршаған орта жағдайына баға беру жəне оны болжау.
• Қоршаған орта жағдайына баға беру жəне оны болжау.
• Антропогендік іс-əрекеттің қоршаған ортаға тигізетін
• Антропогендік іс-əрекеттің қоршаған ортаға тигізетін
əсерінің деңгейін анықтау.
əсерінің деңгейін анықтау.
• Факторлар мен көздерді тауып, тигізетін əсерінің анықтау
• Факторлар мен көздерді тауып, тигізетін əсерінің анықтау
Антропогенді əсерлердің
экологиялық мониторингінің негізгі
міндеттері. Олар мынадай негізгі
міндеттерден тұрады:

1. Антропогендік əсер тигізетін көздерді бақылау;

2. Антропогендік əсер факторларын бақылау;

3. Антропогендік факторлардың əсерінен табиғи ортада жүретін
процестерді жəне оның жағдайының өзгеруін бақылау;

4. Табиғи ортаның физикалық жағдайын бақылау;

5. Антропогендік факторлар əсерінен табиғи ортада болатын өзгерістерді
болжау жəне болжамданған табиғи ортаның жағдайын бағалау
Мониторинг жүйесін топтастыру (классификациялау). Экологиялық
мониторинг үш сатыдан тұрады:

жағдайды
бақылау

болатын
жағдайды өзгерістерді
бағалау болжау
Ақпараттық жүйе (мониторинг)
Басқару
Мониторинг жүйесі факторларға, көздерге жəне
ауқымына байланысты да топтастырылады:

Жер факторларының Ластағыш көздердің
мониторингі - əр түрлі мониторингі – нүктелі
химиялық ластағыштардың стационарлы көздер
(ингредиенттік (зауыттардың
мониторинг), түрлі-түрлі
табиғи жəне физикалық
мұржалары), жыл-
факторлар əсерлерінің жымалы (көлік), кеңістік
(электрмагнитті сəулелену, (қалалар, химиялық
күн радиациясы, шу, діріл) заттектер ендірілетін
мониторингі. егістік жерлер) көздер.
Жер аумағына байланысты мониторинг кеңістік жəне уақытша
мониторингтерге бөлінеді. Ал енді мəліметтерді ортақтастыру
сипаттамасына қарай мынадай мониторинг жүйелерін құрайды:

1. Ғаламдық (биосфералық) – халықаралық ынтымақтастың негізінде жер
биосферасындағы əлемдік құбылыстар мен процестерді зерттеу арқылы назарға
ұстап, экстремалды қолайсыз жағдайлардың болуы туралы уақытылы ескерту жасап
отыру;
2. Базалық (фондық) – жалпы биосфералық, табиғи құбылыстарды бақылау;
3. Ұлттық – бір мемлекеттің шегінде арнайы құрылған органдар арқылы жүргізілетін
мониторинг;
4. Аймақтық - халық шаруашылығын қорқынды игеру барысында ірі-ірі аудандардың
көлемінде құбылыстар мен процестерді зерттеу арқылы бақылау;
5. Жергілікті (локалды)–елді мекендерде, өнеркəсіп орталықтарында,
кəсіпорындарда қоршаған ортаның сапалық өзгеруіне бақылау жүргізу;
6. Импактлық – ерекше қауіпті зоналар мен жердегі аймақтық жəне жергілікті
антропогендік əсерлердің мониторингі.
Қоршаған орта мониторингі
Қоршаған ортаның ғаламдық мониторингі
Дүние жүзінің 140 елі қатысатын қоршаған орта мониторингінің
ғаламдық жүйесі 1970 ж. құрылған. Бұл жүйесінің мақсаты:

- қоршаған ортаның жай-күйінің халықаралық
мониторингі мен бағалануын өткізуді үйлестіру
жəне оған жəрдемдесу;

- мониторингтің станцияларын құруда көмек көрсету;

- атмосфера мен климаттың жай-күйі, қоршаған
ортаның ластануы туралы мəліметтерді жинау жəне
таралу.
Химиялық мониторинг – атмосфералық, жауын-шашынның, жер
беті мен жер асты суларының, мұхит пен теңіз суларының,
топырақтың, түпті тұнбалардың, өсімдіктердің, жануарлардың
химиялық құрамдылығын бақылайтын жəне химиялық ластағыш
заттардың таралуын тексеретін жүйе.
Физикалық мониторинг - қоршаған ортаға физикалық процестер мен
құбылыстардың (су тасқыны, жанартау атылыстары, жердің сілкінуі,
құрғақшылық, топырақ эрозиясы жəне т. б.) тигізетін əсерін бақылау
жүйесі.
Биологиялық мониторинг – биоиндикаторлар көмегімен жүргізілетін
мониторинг (яғни ортаның өзгеруін, ағзалардың күйе мен жүріс-
тұрысына қарап пішіп кеседі).
Дистанциялық (аралық) мониторинг – зерттейтін объектілерді
барлауға жəне тəжірибелік мəліметтерді тіркеп жазып алуға арналған
радиометриялық қондырғылармен қамтылған ұшқыш аппараттар
қолданылған авиациялық, космостық мониторинг.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
қағидаттары:

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру тəртібі, қорғау жəне пайдалану
режимдерді, олардың қызмет жағдайлары Қазақстан республикасының
заңдарымен жəне өзге де нормативтік құқықтық актілермен белгіленеді.
Сондықтан, қоршаған орта мен табиғи ресурстарға мониторинг ұйымдастыру өте
қажет құрал болып табылады.
Олардың міндеті өте үлкен жəне бұл жасалған құқықтар өте қажетті болып
табылады. Олардың алдына қойылатын мемлекеттік тұрғыдан мынадай
қағидаттар:
1) қоршаған орта мен табиғи ресурстартардың жай-күйіне, сондай-ақ оларға
антропогендік ықпал жасау көздеріне белгілі бір бағдарлама бойынша
жүргізілетін бақылау;
2) аталған бақылау объектілерінің жай-күйін бағалау;
3) оларға өзгерістерді болжау қамтылады

Ұқсас жұмыстар

Антропогендік əсер тигізетін көздерді бақылау

Бақылау объектісінің өзгеруін бақылау

Антропогендік іс әрекет және гидросфера

Қазақстан Республикасының экологиялық құқығының негіздері

Антропогендік фактор деп адамның қызмет әрекетінен жаңа түрде туындайтын фактор

Миф және ақиқат

Антропогендік ластану

Жерді қашықтықтан зондтау жайлы түсінік

Биотехнология және экология мен қоршаған ортаның мәселелері

Антропогендік іс әрекет және гидросфера, антропогенез, педосфера

Пәндер