Иіс түйсігі

Презентация қосу

Түйсік

Орындаған:Мұхтар Аяулым
Қабылдаған:Есентаева
Бакыткуль

http://presentation-creation.ru/
Мазмұны

1 Түйсік жөнінде жалпы түсінік.

2 Түйсіктің түрлері

3 Түйсіктердің негізгі қасиеттері.

4 Адаптация,сезгіштік.

5 Синестезия,сенсибилизация

http://presentation-creation.ru/
Түйсік

Түйсік дегеніміз сыртқы
дүниедегі заттар мен
құбылыстардың және
қасиеттерінің сезім
мүшелеріне тікелей
әсер етуінен пайда
болатын мидағы бейне.
Қарапайым келген,
бірақ та өте ерекше
танымдық процесс
түйсік деп аталады.

http://presentation-creation.ru/
• Ол біздің өзіміздің
организмізде дәл осы сәтте не
болып жатырғанын хабарлайды.
Олар біздің қоршаған орта
жағдайына икемделуімізге және
өз іс-әрекетімізді
жинақтауымызға мүмкіндік
береді.
• Түйсік әлем туралы біздің
барлық білімдеріміздің
алғашқы байлығы. Түйсік
арқылы біз көлем, пішін, түс,
температура, иіс, дәм,
айналадағы заттар мен
құбылыстар жайында әртүрлі
дыбыстарды ұғамыз, қозғалыс,
кеңістікті бағдарлауды да
білеміз. http://presentation-creation.ru/
• И.П. Павлов
түйсіктердің пайда Біріншісі – сезім
болуын жүйкедегі
мүшесі (рецептор).
талдағыштардың
(анализатор)
жұмысына
байланысты Екіншісі – миға
түсіндіреді. баратын жүйке
Талдағыштардың қай- талшықтары.
қайсысы болмасын үш
бөліктен тұрады:
Үшіншісі – мидағы
әр түрлі жүйке
орталықтары.
http://presentation-creation.ru/
• Адам түйсігінің негізгі
заңдылықтары 19 ғасырдың орта
шеніндегі эксперименттік
психологияда зерттелген. Түйсік
жүйке жүйесінің қызметімен
тығыз байланысты, адамның
тіршілік-тынысында үлкен рөл
атқарады. Ш.Құдайбердіұлы :
“Тән сезіп, көзбен көрмек, мұрын
– иіс, тіл – дәмнен хабар бермек.
Бесеуінен мидағы ой хабар алып,
жақсы-жаман әр істі сол
тексермек.” деп түйсік процесін
сипаттайды.
http://presentation-creation.ru/
http://presentation-creation.ru/
• Қозғалыстар мен дененің кеңістікте орналасуымен байланысты болатын
қозғалыс түйсіктері кинестезиялық түйсіктер тобына жатады. Бұл қозғалыс 3
түйсіктерінің рецепторлары – проприорецепторлар. Мыс., бұлшық ет, сіңірлер
жатады.
• Ішкі сезім органдарынан (ішек, қарын, қан тамырлары) пайда болатын 2
түйсіктер интерорецепторлар деп аталады. Мыс., ашығу, шөлдеу,
органикалық түйсіктер
• Бұл түйсіктердің ең үлкен тобы дененің сыртқы жағында
болатын сезім органдарының қозуынан болатын түйсіктер – 1
экстерорецепторлар. (көру, есту, иіс, дәм, тері түйсіктері
жатады).
топқа бөлуге болады:
Адамда пайда болатын түйсікті үш
Түйсіктер сезім мүшелерімізге
байланысты :

• көру түйсігі,
• дəм түйсігі,
• иіс түйсігі,
• тері түйсігі,
• есту түйсігі,
• қозғалыс түйсігі.

http://presentation-creation.ru/
Көру түйсігі
• сәулеленуші заттардың
жарық толқынынң
нәтижесінде пайда болатын
жарық толқындары көздің
қарашығы арқылы көру
рецепторлары болып көз
торына әсер етеді. Адам
түйсінетін түстер
ахроматикалық (ақ, қара,
сұр) және хроматикалық
( қызыл, көк, көгілдір,
күлгін, жасыл, сары т.б.)
болады

http://presentation-creation.ru/
Есту түйсігі
• Есту түйсіктерін туғызатын
тітіркендіргіш дыбыс толқындары,
дыбыс беруші денедегі ауа
тербелісі. Бұл дене тербеліс
рецепторы құлақтың келте органы
болып есту анализаторынаәсер
етеді. Онда есту нервтерінің
сезімтал ұштары болады. Құлақтың
шамамен 24000 мембрана болады.
Құлаққа жеткен дыбыс түйсік
мембранасының бір талшығын
қоздырады. Мембранаға әсер
етеді де, миға беріледі,
нәтижесінде есту түйсігі пайда
болады.

http://presentation-creation.ru/
Иіс түйсігі
• Иіс түйсіктері жағымды
иістерге рахаттануға және
денсаулыққа зиянды
заттардан сақтануға мүмкіндік
береді. Мұрын кеңсірігіндегі
кілегей қабықтың
клеткаларына түрлі заттардың
әсер етуі нәтижесінде иіс
түйсіктері пайда болады. Осы
кілегей қабықтың таяқша
тәрізді сезгіш клеткалары бар.
Ауамен бірге мұрынға кіретін
иісті заттар иіс мүшесінің
сезгіш клеткаларын
тітіркендіріп отырады.
http://presentation-creation.ru/
Дәм түйсігі
• Бұлардың тітіркендіргіштері
біздің ауызымызға түсіп,
тілдің, жұтқыншақтың,
таңдайдың, көмейдің нерв
ұштарына әсер ететін
заттардың ұсақ бөлшектері.
Дәм түйсіктерінің төрт түрі
бар: тәтті, ащы, тұщы,
қышқыл. Тәтті дәм тілдің
ұшында, ащысы – тілдің түбі,
қышқылы – тілдің екі жақ
шеті. Тұзды тілдің екі жақ шеті
мен ұшы жақсы сезеді.
http://presentation-creation.ru/
Тері түйсігі
• Сипап сезу. Бұлар
комплексті түйсік, өйткені
онда жанасу және
қозғалыс түйсігі ұштасып
жатады. Бұлар қозғалып
отыратын қолдың немесе
денелердің басқа заттарға
тиіп кетуінен туады.
• Қазіргі ғылымның дамуы
адамдардағы түйсік
түрлері туралы білімін
біршама кеңейтті.
http://presentation-creation.ru/
Кинестезиялық түйсік
• Қозғалыс немесе
кинестезиялық түйсіктер .
Қозғалыс
анализаторының қызметі
арқылы адам өз
қозғалысын бақылап
реттей алады. Қозғалыс
түйсігінсіз біз қалыпты
түрде қозғалысттарды
жасамаған болар едік.

http://presentation-creation.ru/
Тепе-теңдік
• Тепе-теңдік түйсігі –
кеңістікте біздің
денеміздің орналасуы.
Біз алғаш екі аяқты
велосипедке отырғанда,
ролик, коньки, су
шаңғысына тұрғанда –
мұнда ең қиыны тепе-
теңдік ұстау болып
табылады. Тепе-теңдікті
түйсіну ішкі құлақта
орналасқан.
http://presentation-creation.ru/
Ауырсыну
• Ауырсыну түйсігінің өзінің
қорғаныстық маңызы бар.
Олар адамға организмдегі
қолайсыздық жөнінде
хабарлайды. Егер
ауырсыну түйсігі болмаса,
адам салмақты, жарақатты
сезіне алмас еді. Ауырсыну
нүктелері (арнайы
рецепторлар) терінің беткі
қабатында және ішкі
органдарда , бұлшық етте
орналасқан.
http://presentation-creation.ru/
Органикалық
• Органикалық түйсік – біздің
организмнің жұмысы туралы
айтады. Бұған ашығу, тою,
шөлдеу денелердегі, ішкі
органдардағы өзгерістер
жатады. Адам тоқ, дені сау
кезінде немесе іс-әрекет
үстінде түйсіктердің бұл
түрін байқай бермейді. Бұл
түйсік ішкі органдардың
біріндегі қалыпты әрекеттің
бұзылуынан пайда болады.
http://presentation-creation.ru/
Түйсік қасиеттері
Адаптация – сезім
органдарының
өзгерген жағдайға
бейімделуі. Сезім
органдарының
қоршаған ортаға
бейімделуі өте зор.
Адаптация
құбылысы адамға
таныс.
http://presentation-creation.ru/
Түйсік қасиеттері
Түйсіне алу қабілетін сезгіштік деп
атайды. Сезгіштік деңгейінің
жоғарылауы екі сипатта көрініс
береді: А.Р.Лурия 1) ұзаққа
созылған, тұрақты ағзадағы
қалыпты өзгерістерге байланысты;
2) уақытша, субъектті кейпіне,
физиологиялық немесе
психологиялық себептерге
байланысты тосыннан болған
әсерлерден туындайды.
http://presentation-creation.ru/
Түйсік қасиеттері
• Синестезия – грек сөзінен алғанда
қосарласқан түйсік деген мағынаны
білдіреді. Сырттан әсер еткен
тітіркендіргіштер сезім мүшелерінің
бірінде ғана түйсік туғызып қана
қоймайды, сол сәтте басқа түйсіктердің
болуына жағдай жасайды. Мысалы,
алманы көргенде оның түсін, көлемін
қабылдайды, оның иісін сезіп, дәмін еске
түсіреді. Немесе, адамдардың бірі қызғылт
түстен жылылықты, ал көгілдір түстен
суықтықты сезінеді. Яғни түйсіктердің
қосарласып келуі болып табылады.
http://presentation-creation.ru/
Түйсік қасиеттері
• Сенсибилизация – сезгіштіктің артуын ғана көрсететін
құбылыс. Яғни талдағыштардың өзара ықпалы әсерінен
сезгіштіктің артуы.
• Тітіркендіргіш әсерінің тоқтағанына қарамай, аз ғана уақыт
болса да түйсіктің өз күшінде қалатын кездерін бір ізді
образдар деп атайды. Бұлар көру, есту, иіс, тактиль
түйсіктерінде жиі кездесіп отырады. Мысалы адам 2-3 секунд
бойы көзін алмай шамға қараса, содан кейін көзін жұмса
жарықтың ізін байқауға болады. Бір ізді образдың бұл түрі оң
бір ізді образдар деп аталады. Қасымызға екі парақ қағаз
алып, бірін ақ күйінде қалдырып, екіншісінің ортсына
шаршылап қиылған қызыл қағаз жапсырайық. Бұдан кейін бұл
қызыл қағаздан көз алмай 20-30 секунд қарап отырып,
көзімізді ақ қағазға аударсақ, оның бетінен көгілдір түстер
көруге болады. Бұл теріс бір ізді образдар.
http://presentation-creation.ru/
Қорытынды

• Қоршаған орта мен өз тәніміз жөніндегі
біліктердің негізгі көзі- біздің
түйсіктеріміз.Олар қоршаған орта мен ағза
қалпы жөніндегі ақпараттардың миға
жетіп, адамның төңіректегі дүние ортасы
мен өз тәніне байланысты бағыт-бағдар
түзуіне қажетті негізгі өзек, арнаны
құрайды. Егер осы өзектер жабық болып,
сезім мүшелері қажетті ақпараттарды
жеткізіп тұрмағанда, ешқандай саналы
өмір туралы әңгіме айту мүмкін болмас еді
http://presentation-creation.ru/
Назарларыңызға рахмет!

http://presentation-creation.ru/

Ұқсас жұмыстар

Қабылдаудың негізгі қасиеттері

Иіс түйсіктері

Тері туйсіктері

Иіс кірпікшелері

Психикалық құбылыстардың түрлері

Иіс буылтығының жіңішке кірпікшелері

Пәндер