Сөйлеу жаттығулары

Презентация қосу

Естуінде ауыткуы бар
балаларга арнайы білім
беру жүйесі

Орындаған:Тұраш Назерке,Құттыбаева
Амина,Мұхтар Аяулым,Жаксылык
Қайсар,Жарылқасын
Толсынай,Тұрсынбекова Асем.
Қазіргі сурдопедагогикада
естуінде ауытқуы бар
балаларды ерте жастан
анықтап, түзетушілік көмекпен
қамтамасыз ету және үздіксіз
білім беру жетекші
бағыт.Естуінде ауытқуы бар
балаларға ерте жастан
педагогикалық көмек көрсету,
олардың екіншілік
кемсітіктерін алдын алып,
жалпы білім беру мекемелерге
беру жағдайын жасайды
(Шматко Н.Д., Пелымская Т.В.
т.б.)
Перзентханаларда аудилогиялық скрининг
өткізу арқылы “қатер” тобындағы балаларды
анықтауға болады. Кейін “қатер” тобындағы
баланы сурдологиялық орталықта сурдолог
арнайы терең аудиологиялық тексеру
жүргізеді, Сол әрекеттің нәтижесінде
баланың диагнозы анықталады және қажетті
шаралар бекітілеті ( кохлеар операциясы,
дыбысты жақсы қабылдау үшін операция,
протездеу, т.б.). ҚР естуінде ауытқуы бар
тұлғаларға сурдологиялық көмек көрсету
жағдайлары қарастырылып, ережелері
әзірленген.
Естімейтін және нашар еститін балалар арнайы бала бақшаларда және жалпы бала
бақшалардағы арнайы топтарда және қалыпты балалар мен бірге қосылып тәрбие алуда. Мектеп
жасына дейінгі естуінде ауытқуы бар балалар арнайы бала бақшаларға 1,5 – 2 жастан
қабылданады, тәрбиелеу процесі бес алты жылға созылады. Бұл бала бақша құрамында күрделі
кемістігі бар балалар үшін арнайы топтар ашылуы мүмкін. Арнайы бала бақшада
диагностикалық, тәрбиелік-білім беру және түзету-дамытушы міндеттер жүзеге асады.Естімейтін
және нашар еститін балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы балалардың жас,
психофизиологиялық ерекшеліктеріне сүйене отырып қалыпты құрбыларына дәйекті
құбылыстарды жалпы жан жақты меңгеруін қамтамасыз етуді көздейді.
Мектеп жасындағы балалар арнайы мектептерде (естімейтіндер бөлек нашар естийтіндер
бөлек), жалпы мектептердегі арнайы сыныптарда, қалыпты балалармен бір сыныпта
оқытылады. Дәстүрлі тараған тәжірибе ол арнайы мектептерде оқыту. Білімнің мазмұны
балалардың даму мүмкіндітеріне негізделген білім беретін оқу бағдарламасында бекітіледі.
Естімейтін балаларды оқытуда екі педагогикалық жүйе жүзеге асады, олар:
билингвистикалық оқыту және сөйлеу тіліне негізделеген оқыту жүйесі, қарым-
қатынастыстық (коммуникациялық).
Билингвистикалық оқыту жүйесі өткен ғасырдың 80-ші
жж. дамыған, оның мәні – естімейтін тұлғаларды
оқытуда сөйлеу тілімен бірге жест тілін бірге пайдалану
(Г.Л.Зайцева). Екінші жүйе естімейтіндерді оқытуда
сөйлеу тіліне үйретуді жетекші деп есептейді (С.А.
Зыков). Коммуникациялық оқыту жүйесінің негізгі
ережелері:• естімейтін балалардың сөйлеу тілің
заттық-тәжірибелік әрекет арқылы қалыптастыру;•
сөйлеу тілін дамыту үшін арнайы сөйлесуді қажет
ететің ортаны дайындау. Бұл жерде дыбыс күшейткіш
аппаратураны тиімді пайдалану қажеттілігі туындайды.
Л.С.Выготский айтқандай: «Мылқаулық
органикалық зақымдалудан емес, дыбысты естімей
және дауыстап сөйлеуі жете дамымаған.
Мылқауды сөйлеуге үйрету оның сезім мүшесін
екіншісіне ауыстыру емес»,- дейді.
Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір.бірімен тығыз
байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны
ұғынуға болмайды Ал естімейтін баланың
дыбыстарды қадағаламауына байланысты сөзі таза
болмайды, сондықтан да түзетіп, таза сөйлеуді
талап етіп отыру аса қажет.
Еститін адамдармен бірге жүру, қарым-қатынас
жасау арқылы естімейтін баланың да
байланыстырып сөйлеу тілі, сөз байлығы молая
бастайды.
Тіл кемістігі көбінесе мектеп жасына дейінгі балаларда кездеседі. Есту
қабілеті бұзылған балалардың тіл кемістіктерін зерттеп жою үшін
әртүрлі тәсілдер қолданылады.

Әдістер

Тәжірибе
Бақылау Әңгімелесу жасау
Әдістер
Бақылау Әңгімелесу Тәжірибе жасау
Бұл кең тараған педагогикалық тәсіл. Бұл Тіл кемістіктердің Бұл тіл кемістіктерін зерттейтін
тәсілді педагогикада да, психологияда да, кең әңгімелесудің көмегімен тәсілдердің үшінші түрі. Бұл тәсілдің
қолданылады, сонымен бірге логопедия да анықтайтын тәсіл. Әңгімелесу басқалардан артықшылығы сол, ол
пайдаланды. Сөзінің шапшаңдығын, дыбысты арқылы баланың дыбыстардың өзінің мұқияттылығымен және қатаң
айтуын, сөйлем құрауын, сөз қорын қайсысын дұрыс, қайсысын жүйелілігімен ерекшеленіп, бізге
сөйлегенде бақылай отырып, тілінің жалпы бұрмалап немесе тастап кетіп, керекті нәтижені тезірек алуымызға
жағдайы туралы біз кейбір қорытынды жасай бір дыбысты екінші дыбыспен мүмкіндік береді.
аламыз да, анықталаған кемшілігін алмастырып сөйлейтінін
белгілейміз. Бұл тәсілді пайдаланғанда белгілі анықтаймыз.
бір талапты сақтау керек. Бақылаудың
сөйлегенін ғана бақылай беруге болмайды, ол
үшін бақылаудың алдын-ала мақсатын қою
қажет.
Тәжірибе
жасау
тәсілі

табиғи лабораториялық
Тәжірибе жасау тәсілі өз алдына екі топқа бөлінеді:

табиғи тәжірибе лабораториялық тәжірибе
Табиғи тәжірибе баланы әдеттегіше ойнату, Лабораториялық тәжірибе тіл кемшіліктерін
оқыту немесе еңбек еткізу арқылы жүргізіледі. тереңірек және көбірек анықтап зерттеу
Мысалы, бала тілінің фонетикалық жағын мақсатында қолданылады. Ол үшін әртүрлі
анықтау үшін жүргізіледі. Ол үшін арнаулы аппараттар пайдалану мүмкін. Мысалы: тұтықпа
көрнекті құралдар арқылы дыбыстардың баланың сөзін жазу үшін таспа, есіту қабілетін
айтылуын тексереді. арнаулы аудиометр, тұтығып сөйлегенде болатын
тыныс кемістігін зерттеп білу тәсілінен басқа
логопедияда тіл кемістігінің жекелеген кейбір
түрін жоятын арнаулы тәсіл бар. Бұл тәсілді
ыңғайына қарай медициналық және
педагогикалық деп екі топқа бөледі.
Есту қабілеті зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеу, оларды әлеуметтік ортаға бейімдеу ерте
кезден бастап қарастырылып келеді. Бірақ, ескі жүйеде ауызша сөйлесу әдісі тек ым-ишара болса,
ал қазіргі мақсат-бірден ауызша сөйлеуге үйрету. Бұл мәселемен XX ғасырдың екінші жартысында
ірі ғалымдар мен педагог-сурдолгтар айналысы бастады. Бұл мәселе төңірегінде, яғни есту қабілеті
кем окушылардың ауызша сейлеу дағдысын қалыптастыру жөнінде көптеген сурдопедагогтар,
Е.Н.Андреева, Н.И.Белова, Е.Ф.Рау, Ф.Ф.Рау, Н.Д.Шматко сияқты ғалымдардың еңбектері
жарыққа шыққан.
Н.Ф.Слезина, Е.Н.Андреева, Н.И.Белова, С.А.Зыков сияқты ғалымдардың еңбектері есту қабілеті
зақымдалған балалардың дыбыс шығарудың түзету жолдары мен сөз айту мәнеріне арналған.
Есту қабылдауының даму дәрежесі
• Баланың сылдырлауға ерте реакциясы оның дыбыстарды қабылдайтынын
анықтауға мүмкіндік береді. Болашақта баланың дыбысты ойыншықтарға, радио
мен теледидар дыбыстарына деген қызығушылығына назар аудару керек.
Баланың ойыншықтар мен музыкалық аспаптардың дыбыстарын қабылдау
қабілетін тексеру керек. Ол үшін дыбысы әртүрлі үш аспапты (аккордеон, ысқырық,
қоңырау) алып, баланы өзіңізге қаратып, үш затпен де кезек-кезек дыбыстар
шығару керек, содан кейін баланы арқасымен өзіңізге жатқызып, дыбысты тексеру
керек. осы аспаптардың дыбыстарын қабылдау қабілеті.
Соңында, ең маңыздысы сөйлеуді қабылдау
сынағы.Есту қабілеті сыбырлы, қарапайым
әңгімелесу және қатты сөйлеу үшін тексеріледі.
Міне, Рахил Марковна Боскис бұл процедураны
қалай сипаттайды. Алдымен кем дегенде 5-6 м
қашықтықта есту қабілетін сыбырлау үшін
тексеріңіз. Ол үшін баланы арқасына қойып, таныс
сөздерді сыбырлап айту керек (алдымен
ысқырған дыбыстары бар сөздерді, содан кейін
басқаларын көрсету керек). Егер бала сөзді
қайталай алмаса, 1 м-ге жақындау керек
(сондықтан оған бірте-бірте жақындау). Егер бала
жүрекшеде сыбырлап айтылған сөздерді ажырата
алмаса, ол сыбырлап сөйлеуді қабылдамайды
деген сөз.
Содан кейін олар қалыпты сөйлесу көлемінде сөйлеуді қабылдауды тексеруге кіріседі.
Тексеру процедурасы қайталанады. Сөздерді таңдағанда, олар әртүрлі аймақтардан
таңдалуы керек, бірнеше қарапайым сұрақтар қоюға болады (мысалы: «Анаңның аты
кім?») Қайталауға арналған сөздер балаға жақсы таныс болуы керек. Егер бала сөйлеу
деңгейінде сөйлеуді мүлде естімесе, онда ол саңыраулар қатарына жатқызылады, онда
қалдық естудің болуын анықтау қажет. Ол үшін баланың қатты сөйлеуді қабылдау
қабілетін тексеріңіз. Баланың сөздерді еститін қашықтығы анықталғаннан кейін дауысты
және дауыссыз дыбыстарды қалай еститінін тексереді. Көрнекті саңыраулар мұғалімі
Рахил Марковна Боскистің айтуынша, сөйлеу дыбыстарына есту сынағы сөздерді есту
қабілетінің бұзылуы болмаса да жүргізілуі керек, бірақ сөйлеу ақаулары мен орыс тілінде
нашар үлгерім байқалады. Болашақта есту қабілеті бұзылған балаларда айтылу
кемшіліктері анықталуы мүмкін; шектеулі сөздік; сөздердің дыбыстық құрамының
жеткіліксіз ассимиляциясы, ол тек айтылудағы қателіктерден ғана емес, сөздердің қате
жазылуынан да көрінеді; сөздерді дұрыс түсінбеу және дұрыс қолданбау; сөйлеудің
грамматикалық құрылымының кемшіліктері (сөйлемнің дұрыс құрылмауы, сөйлем
ішіндегі сөздердің дұрыс келмеуі); Ауызекі сөйлеу тілін түсінуде және мәтінді оқуда
қиындықтар.
Сабақта өзін-өзі дайындау және сабақта түзету жұмыстарын
жүргізу маңызды. Ол мына кезеңдерді қамтиды:
Кезекші дыбыс.
Фонетикалық зарядтау.
Сөйлеу жаттығулары.
Сөздікпен жұмыс.
РСВ жеке (развитие слухового восприятия – жеке есту
жаттығулары).
РСВ нашар еститін сыныптар үшін немесе ЗУА
(звукоусиливающая аппаратура) бар саңырау балалары бар
сыныптар үшін фронтальды.
Бақылау екпіні.
Кезекші дыбыс.
«Кезекші дыбыспен» жұмыс әр сыныпта да, сабақта да,
сабақта да, өздігінен дайындалуда да жүргізіледі.
Оқушылардың сөйлеу тілінің сапасын жақсарту үшін
мектепте «кезекші дыбыспен» жұмыс жүйесі құрылды.
Кезекші дыбыс сигналдық карта түрінде ресімделеді және
аптасына 1 рет немесе 2 аптада кезектеседі.Әр кабинетте,
мұғалімнің жұмыс үстелінде «кезекші дыбыспен» жұмыс
жоспары бар, ол оқу жылының басында оқушылардың
дыбыстау дағдыларын тексергеннен кейін дефектолог
мұғалім береді

Фонетикалық жаттығу – әрбір сабақта 2 – 5 минут ішінде
өздігінен дайындық алдында өткізілетін жаттығулар.
(Материал: сөздер, буындар, фразалар).Сөйлеу әрекетінің
түрлері: есту арқылы қабылдау негізінде еліктеу;
буындарды, сөздерді немесе олардың бөліктерін, сөз
тіркестерін, фразаларды оқу; суреттерді атау; сұрақтарға
жауап беру, мысалдарды шешу.Бір фонетикалық зарядтау
кезінде сөйлеу қызметінің кем дегенде екі түрін ауыстыру
қамтамасыз етілуі тиіс.
Әрбір фонетикалық зарядтауға барлық оқушыларда бар, бірақ
автоматтандыруды талап ететін белгілі бір дыбыс алынады. Бір апта бойы
дыбыспен жұмыс істейді.Фонетикалық жаттығудың құрамына мұғалім осы
сабақ үшін сөйлеу материалын және серуендеу – сөйлесу сипатындағы
материалды қамтиды.Жазылған сөйлеу материалында екпін, жол үстіндегі
белгілер қою, үзіліс көрсету керек.

Жүргізу әдістемесі:
Мұғалімнің, тәрбиешінің материалды оқуы.
Ұштасқан оқу (оқушылар мен мұғалімнің
материалды хормен оқуы).
Көркем оқу (жеке оқушылардың материалды жеке
оқуы).
Сөйлеу жаттығулары – бұл мектепте айтылу
жұмыстарын ұйымдастырудың бір түрі. Мұнда негізгі
міндет оқушылардың ауызша сөйлеуінде бұрын
меңгерілген сөйлеу дағдыларын бекіту, оларды
жетілдіру және ыдыраудың алдын алу болып
табылады. Жаңадан алынған дағдыларды бекіту да
маңызды емес.Мазмұны: дыбыстарды, дауысты,
сөйлеу тыныс алуын, сөздік және логикалық
екпінмен, орфоэпия нормаларымен, сөйлеу
қарқынымен, интонациямен жұмыс істеу. Сөйлеу
жаттығулары барысында бүкіл сөз мен оның
элементтерімен жұмыс үйлеседі.Сөйлеу әрекетінің
түрлері: есту арқылы қабылдау негізінде еліктеу;
буындарды, сөздерді немесе олардың бөліктерін, сөз
тіркестерін, фразаларды оқу; суреттерді атау;
сұрақтарға жауап беру, мысалдарды шешу.Кез келген
сабақта сөйлеу жаттығуын 3-5 минут ішінде жүргізу
керек.
Сөздікпен жұмыс.
Сөйлеу материалы – бұл сөздік жұмыс жүргізілетін сабақ, өзін-өзі
дайындау материалдары. Мұнда меңгеруге қиын сөздер
қайталанады, олардың мағынасы түсіндіріледі. Сабақта өзін-өзі
дайындауға қажетті терминдер бекітіледі.Мұндай бақылау
сөйлеуді оқыту бойынша жеке сабақтарда, кез келген пән бойынша
сабақтар кезінде, сондай-ақ сыныптан тыс сабақтарда жүзеге
асырылады.Оқушылар сабақ, жаттығу немесе жеке сабақ
тақырыбы бойынша жіберетін барлық қателер міндетті түрде
түзетілуі тиіс. Басқа айтылу қателерін түзетуге қойылатын талаптар
қандай да бір артикуляцияның қаншалықты меңгерілгеніне, қандай
да бір дағдыға байланысты өзгеріп отырады.Оқушылардың сөйлеу
сапасын мұғалім, тәрбиеші және басқа да мектеп қызметкерлері
қадағалайды.Оқу үдерісі барысында мұғалім кез келген сабақтарда
оқушыға оның жауап берер алдында нұсқау береді, мысалы:
«жақсы сөйле», «екпінмен сөйле». Мұғалімнің мұндай ескертулері
оқушының өзін белгілі бір жолмен реттеп, ауызша сөйлеу дағдысы
мен іскерлігін жұмылдырады. Баланы қолдау, оны мақұлдау, оның
жетістігіне оң баға беру өте маңызды: «Жарайсың! Керемет
айтылды!» және т. б.
Қазақтың дарынды жазушысы, алаш
жұртының бес арысының бірі
Ж.Аймауытов «Мұғалім iстеген iсi
өнiмдi, берекелi болуын тілесе, əуелі
өз қызметін шын көңілмен жақсы
көрсін» деген екен. Олай болса, өз
мамандығын шексіз сүйе білген
маман иесі ғана үздіксіз ізденіс пен
асқан шыдамдылық, қажырлы
еңбектің арқасында баланың біліміне,
оның болашағына үлкен сəулесін
түсіріп, бала өмірін дұрыс бағытқа
бағыттары сөзсіз.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Дефектология салалары

Етістіктің сұрақтары

Зейінді аудару қабілетін дамыту жаттығулары

Есту қабілетін дамыту

Сөйлеуді дамытуға бағытталған ерте жастағы балалармен қолданылатын заманауи білім беру технологиялары мен әдістері

Ойын технологиясы

Ерте балалар аутизмі синдромы бар балалар психологиясы

ДИЗАРТРИК БАЛАЛАРДЫ ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ ЖҰМЫСҚА

Сөйлеу тілін байыту мақсатында сөздікпен жүргізілетін жұмыстар

Сөйлеу бұзылыстары бар балалардың оқыту ерекшеліктері

Пәндер