Сөйлеу жаттығулары

Естуінде ауыткуы бар балаларга арнайы білім беру жүйесі

Орындаған:Тұраш Назерке, Құттыбаева Амина, Мұхтар Аяулым, Жаксылык Қайсар, Жарылқасын Толсынай, Тұрсынбекова Асем.

Қазіргі сурдопедагогикада естуінде ауытқуы бар балаларды ерте жастан анықтап, түзетушілік көмекпен қамтамасыз ету және үздіксіз білім беру жетекші бағыт. Естуінде ауытқуы бар балаларға ерте жастан педагогикалық көмек көрсету, олардың екіншілік кемсітіктерін алдын алып, жалпы білім беру мекемелерге беру жағдайын жасайды (Шматко Н. Д., Пелымская Т. В. т. б. )

Перзентханаларда аудилогиялық скрининг өткізу арқылы “қатер” тобындағы балаларды анықтауға болады. Кейін “қатер” тобындағы баланы сурдологиялық орталықта сурдолог арнайы терең аудиологиялық тексеру жүргізеді, Сол әрекеттің нәтижесінде баланың диагнозы анықталады және қажетті шаралар бекітілеті ( кохлеар операциясы, дыбысты жақсы қабылдау үшін операция, протездеу, т. б. ) . ҚР естуінде ауытқуы бар тұлғаларға сурдологиялық көмек көрсету жағдайлары қарастырылып, ережелері әзірленген.

Естімейтін және нашар еститін балалар арнайы бала бақшаларда және жалпы бала бақшалардағы арнайы топтарда және қалыпты балалар мен бірге қосылып тәрбие алуда. Мектеп жасына дейінгі естуінде ауытқуы бар балалар арнайы бала бақшаларға 1, 5 - 2 жастан қабылданады, тәрбиелеу процесі бес алты жылға созылады. Бұл бала бақша құрамында күрделі кемістігі бар балалар үшін арнайы топтар ашылуы мүмкін. Арнайы бала бақшада диагностикалық, тәрбиелік-білім беру және түзету-дамытушы міндеттер жүзеге асады. Естімейтін және нашар еститін балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы балалардың жас, психофизиологиялық ерекшеліктеріне сүйене отырып қалыпты құрбыларына дәйекті құбылыстарды жалпы жан жақты меңгеруін қамтамасыз етуді көздейді.

Мектеп жасындағы балалар арнайы мектептерде (естімейтіндер бөлек нашар естийтіндер бөлек), жалпы мектептердегі арнайы сыныптарда, қалыпты балалармен бір сыныпта оқытылады. Дәстүрлі тараған тәжірибе ол арнайы мектептерде оқыту. Білімнің мазмұны балалардың даму мүмкіндітеріне негізделген білім беретін оқу бағдарламасында бекітіледі. Естімейтін балаларды оқытуда екі педагогикалық жүйе жүзеге асады, олар: билингвистикалық оқыту және сөйлеу тіліне негізделеген оқыту жүйесі, қарым-қатынастыстық (коммуникациялық) .

Билингвистикалық оқыту жүйесі өткен ғасырдың 80-ші жж. дамыған, оның мәні - естімейтін тұлғаларды оқытуда сөйлеу тілімен бірге жест тілін бірге пайдалану (Г. Л. Зайцева) . Екінші жүйе естімейтіндерді оқытуда сөйлеу тіліне үйретуді жетекші деп есептейді (С. А. Зыков) . Коммуникациялық оқыту жүйесінің негізгі ережелері:• естімейтін балалардың сөйлеу тілің заттық-тәжірибелік әрекет арқылы қалыптастыру; • сөйлеу тілін дамыту үшін арнайы сөйлесуді қажет ететің ортаны дайындау. Бұл жерде дыбыс күшейткіш аппаратураны тиімді пайдалану қажеттілігі туындайды.

Л. С. Выготский айтқандай: «Мылқаулық органикалық зақымдалудан емес, дыбысты естімей және дауыстап сөйлеуі жете дамымаған. Мылқауды сөйлеуге үйрету оның сезім мүшесін екіншісіне ауыстыру емес», - дейді.

Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір. бірімен тығыз байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны ұғынуға болмайды Ал естімейтін баланың дыбыстарды қадағаламауына байланысты сөзі таза болмайды, сондықтан да түзетіп, таза сөйлеуді талап етіп отыру аса қажет.

Еститін адамдармен бірге жүру, қарым-қатынас жасау арқылы естімейтін баланың да байланыстырып сөйлеу тілі, сөз байлығы молая бастайды.

Тіл кемістігі көбінесе мектеп жасына дейінгі балаларда кездеседі. Есту қабілеті бұзылған балалардың тіл кемістіктерін зерттеп жою үшін әртүрлі тәсілдер қолданылады.

Әдістер

Бақылау

Әңгімелесу

Тәжірибе жасау

Бұл кең тараған педагогикалық тәсіл. Бұл тәсілді педагогикада да, психологияда да, кең қолданылады, сонымен бірге логопедия да пайдаланды. Сөзінің шапшаңдығын, дыбысты айтуын, сөйлем құрауын, сөз қорын сөйлегенде бақылай отырып, тілінің жалпы жағдайы туралы біз кейбір қорытынды жасай аламыз да, анықталаған кемшілігін белгілейміз. Бұл тәсілді пайдаланғанда белгілі бір талапты сақтау керек. Бақылаудың сөйлегенін ғана бақылай беруге болмайды, ол үшін бақылаудың алдын-ала мақсатын қою қажет.

Тіл кемістіктердің әңгімелесудің көмегімен анықтайтын тәсіл. Әңгімелесу арқылы баланың дыбыстардың қайсысын дұрыс, қайсысын бұрмалап немесе тастап кетіп, бір дыбысты екінші дыбыспен алмастырып сөйлейтінін анықтаймыз.

Бұл тіл кемістіктерін зерттейтін тәсілдердің үшінші түрі. Бұл тәсілдің басқалардан артықшылығы сол, ол өзінің мұқияттылығымен және қатаң жүйелілігімен ерекшеленіп, бізге керекті нәтижені тезірек алуымызға мүмкіндік береді.

Тәжірибе жасау тәсілі өз алдына екі топқа бөлінеді:

табиғи тәжірибе

лабораториялық тәжірибе

Табиғи тәжірибе баланы әдеттегіше ойнату, оқыту немесе еңбек еткізу арқылы жүргізіледі. Мысалы, бала тілінің фонетикалық жағын анықтау үшін жүргізіледі. Ол үшін арнаулы көрнекті құралдар арқылы дыбыстардың айтылуын тексереді.

Лабораториялық тәжірибе тіл кемшіліктерін тереңірек және көбірек анықтап зерттеу мақсатында қолданылады. Ол үшін әртүрлі аппараттар пайдалану мүмкін. Мысалы: тұтықпа баланың сөзін жазу үшін таспа, есіту қабілетін арнаулы аудиометр, тұтығып сөйлегенде болатын тыныс кемістігін зерттеп білу тәсілінен басқа логопедияда тіл кемістігінің жекелеген кейбір түрін жоятын арнаулы тәсіл бар. Бұл тәсілді ыңғайына қарай медициналық және педагогикалық деп екі топқа бөледі.

Есту қабілеті зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеу, оларды әлеуметтік ортаға бейімдеу ерте кезден бастап қарастырылып келеді. Бірақ, ескі жүйеде ауызша сөйлесу әдісі тек ым-ишара болса, ал қазіргі мақсат-бірден ауызша сөйлеуге үйрету. Бұл мәселемен XX ғасырдың екінші жартысында ірі ғалымдар мен педагог-сурдолгтар айналысы бастады. Бұл мәселе төңірегінде, яғни есту қабілеті кем окушылардың ауызша сейлеу дағдысын қалыптастыру жөнінде көптеген сурдопедагогтар, Е. Н. Андреева, Н. И. Белова, Е. Ф. Рау, Ф. Ф. Рау, Н. Д. Шматко сияқты ғалымдардың еңбектері жарыққа шыққан.

Н. Ф. Слезина, Е. Н. Андреева, Н. И. Белова, С. А. Зыков сияқты ғалымдардың еңбектері есту қабілеті зақымдалған балалардың дыбыс шығарудың түзету жолдары мен сөз айту мәнеріне арналған.

Есту қабылдауының даму дәрежесі

Баланың сылдырлауға ерте реакциясы оның дыбыстарды қабылдайтынын анықтауға мүмкіндік береді. Болашақта баланың дыбысты ойыншықтарға, радио мен теледидар дыбыстарына деген қызығушылығына назар аудару керек. Баланың ойыншықтар мен музыкалық аспаптардың дыбыстарын қабылдау қабілетін тексеру керек. Ол үшін дыбысы әртүрлі үш аспапты (аккордеон, ысқырық, қоңырау) алып, баланы өзіңізге қаратып, үш затпен де кезек-кезек дыбыстар шығару керек, содан кейін баланы арқасымен өзіңізге жатқызып, дыбысты тексеру керек. осы аспаптардың дыбыстарын қабылдау қабілеті.

Соңында, ең маңыздысы сөйлеуді қабылдау сынағы. Есту қабілеті сыбырлы, қарапайым әңгімелесу және қатты сөйлеу үшін тексеріледі. Міне, Рахил Марковна Боскис бұл процедураны қалай сипаттайды. Алдымен кем дегенде 5-6 м қашықтықта есту қабілетін сыбырлау үшін тексеріңіз. Ол үшін баланы арқасына қойып, таныс сөздерді сыбырлап айту керек (алдымен ысқырған дыбыстары бар сөздерді, содан кейін басқаларын көрсету керек) . Егер бала сөзді қайталай алмаса, 1 м-ге жақындау керек (сондықтан оған бірте-бірте жақындау) . Егер бала жүрекшеде сыбырлап айтылған сөздерді ажырата алмаса, ол сыбырлап сөйлеуді қабылдамайды деген сөз.

Содан кейін олар қалыпты сөйлесу көлемінде сөйлеуді қабылдауды тексеруге кіріседі. Тексеру процедурасы қайталанады. Сөздерді таңдағанда, олар әртүрлі аймақтардан таңдалуы керек, бірнеше қарапайым сұрақтар қоюға болады (мысалы: «Анаңның аты кім?») Қайталауға арналған сөздер балаға жақсы таныс болуы керек. Егер бала сөйлеу деңгейінде сөйлеуді мүлде естімесе, онда ол саңыраулар қатарына жатқызылады, онда қалдық естудің болуын анықтау қажет. Ол үшін баланың қатты сөйлеуді қабылдау қабілетін тексеріңіз. Баланың сөздерді еститін қашықтығы анықталғаннан кейін дауысты және дауыссыз дыбыстарды қалай еститінін тексереді. Көрнекті саңыраулар мұғалімі Рахил Марковна Боскистің айтуынша, сөйлеу дыбыстарына есту сынағы сөздерді есту қабілетінің бұзылуы болмаса да жүргізілуі керек, бірақ сөйлеу ақаулары мен орыс тілінде нашар үлгерім байқалады. Болашақта есту қабілеті бұзылған балаларда айтылу кемшіліктері анықталуы мүмкін; шектеулі сөздік; сөздердің дыбыстық құрамының жеткіліксіз ассимиляциясы, ол тек айтылудағы қателіктерден ғана емес, сөздердің қате жазылуынан да көрінеді; сөздерді дұрыс түсінбеу және дұрыс қолданбау; сөйлеудің грамматикалық құрылымының кемшіліктері (сөйлемнің дұрыс құрылмауы, сөйлем ішіндегі сөздердің дұрыс келмеуі) ; Ауызекі сөйлеу тілін түсінуде және мәтінді оқуда қиындықтар.

Сабақта өзін-өзі дайындау және сабақта түзету жұмыстарын жүргізу маңызды. Ол мына кезеңдерді қамтиды:

Кезекші дыбыс.

Фонетикалық зарядтау.

Сөйлеу жаттығулары.

Сөздікпен жұмыс.

РСВ жеке (развитие слухового восприятия - жеке есту жаттығулары) .

РСВ нашар еститін сыныптар үшін немесе ЗУА (звукоусиливающая аппаратура) бар саңырау балалары бар сыныптар үшін фронтальды.

Бақылау екпіні.

Кезекші дыбыс.

«Кезекші дыбыспен» жұмыс әр сыныпта да, сабақта да, сабақта да, өздігінен дайындалуда да жүргізіледі. Оқушылардың сөйлеу тілінің сапасын жақсарту үшін мектепте «кезекші дыбыспен» жұмыс жүйесі құрылды. Кезекші дыбыс сигналдық карта түрінде ресімделеді және аптасына 1 рет немесе 2 аптада кезектеседі. Әр кабинетте, мұғалімнің жұмыс үстелінде «кезекші дыбыспен» жұмыс жоспары бар, ол оқу жылының басында оқушылардың дыбыстау дағдыларын тексергеннен кейін дефектолог мұғалім береді

Фонетикалық жаттығу - әрбір сабақта 2 - 5 минут ішінде өздігінен дайындық алдында өткізілетін жаттығулар. (Материал: сөздер, буындар, фразалар) . Сөйлеу әрекетінің түрлері: есту арқылы қабылдау негізінде еліктеу; буындарды, сөздерді немесе олардың бөліктерін, сөз тіркестерін, фразаларды оқу; суреттерді атау; сұрақтарға жауап беру, мысалдарды шешу. Бір фонетикалық зарядтау кезінде сөйлеу қызметінің кем дегенде екі түрін ауыстыру қамтамасыз етілуі тиіс.