Биологиялық мониторинг

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

СӨЖ
Тақырыбы:Мониторинг және болжау түрлерінің жалпы түсінігі
және классификациясы.Мұнай кен орындары мен
құбырлардағы авариялардың мониторингі;

Орындаған:Абдрасилова А.К
Тексерген :Қожахан А.К
КІРІСПЕ
Мониторинг (ағылш.monіtor – қараушы, қадағалаушы, күні бұрын ескерту, сақтандыру) – қоршаған
табиғи орта жағдайының антропогендік факторлардың әсер-ықпалынан өзгеруін болжау мен бағалаудың,
бақылаудың кешенді жүйесі. Мониторинг термині БҰҰ-ның қоршаған орта
жөніндегі Стокгольмдегі конференциясының алдында (1972) “бақылау” ұғымына толықтыру ретінде пайда
болды. Адамдардың іс-әрекеттеріне байланысты Мониторингке деген қажеттілік артуда. Мыс., соңғы 10
жылдың ішінде 4 млн-нан артық жаңа хим. қосылыстар синтезделген, жыл сайын 30 мыңдай әр түрлі
химиялық заттар өндіріледі. Мониторинг телевизор бейнелеу, фотография, көп спектрлі түсірілім және т.б.
әдістер арқылы іске асырылады. Мониторингтің: базалық, ғаламдық, аймақтық, авиацалық, ғарыштық, т.б.
деңгейдегі түрлері бар. Базалық Мониторинг – жалпы биосфераның табиғи құбылыстарына бақылау
жүргізу. Ғаламдық Мониторинг – Жер биосферасы мен оның экосферасындағы жалпы әлемдік процестер
мен құбылыстарды бақылау. Аймақтық Мониторинг – белгілі бір аймақтағы экологиялық процестер мен
құбылыстарды бақылау. Авиациялық Мониторинг – экологиялық процестерді әуеден ұшақтар, тік ұшақтар
және ұшатын аппараттар арқылы бақылау. Ғарыштық Мониторинг – экоқұбылыстарды ғарыштық
құралдардың көмегімен бақылау. Бұл қоршаған ортаның өзгеру өзгешелігі мен ластану ошағын жедел
анықтауға; экологиялық өзгерістің амплитудасы мен ондағы қарқынды процестерді бақылауға; техногендік
жүйелердің бір-біріне әсер ету әрекетін анықтауға мүмкіндік береді.
Мониторинг – белгілі бір құбылысты
бақылау, жағдайын үнемі тіркеп тұру.

Экологиялық мониторинг – қоршаған
табиғи орта жағдайын, оның ластануын
және табиғи құбылыстарды ұзақ уақыт
бойы бақылау, сондай-ақ табиғи орта
жағдайына баға беру, болжау.
Қоршаған ортаның мониторингі –
адамдардың тіршілік ететін орта жағдайын
бақылау арқылы, адамдарға табиғатта болып
жататын қауіп-қатерлерді алдын ала ескерту
үшін қажет. Сондай-ақ, Мониторингтік
бақылаулар биосфералық қорықтарда да
жүргізіледі. Мониторинг қызметі көптеген
елдерде ұйымдастырылған. 1988 жылы
қоршаған ортаның дүниежүзілік мониторингі
ортасы құрылды.
Мониторинг үш деңгейге ажыратылады:

Санитарлық- Экологиялық мониторинг
токсикологиялық мониторинг

Биосфералық бақылау
Мониторинг үш деңгейге ажыратылады:
1. Санитарлық-токсикологиялық мониторинг -қоршаған ортаның күйін, табиғат
нысандарының зиянды заттармен ластану деңгейін, осы
ластаушылардың адамға, жануарлар мен өсімдіктерге әсерін зерттейді.
2. Экологиялық мониторинг -экожүйелердегі, табиғи кешендердегі өзгерістерді,
олардың өнімділігін бақылау.
3.Биосфералық бақылау -табиғаттағы ғаламдық-
фондық өзгерістерді: радиация деңгейін, атмосферадағы зиянды заттар, шаңның
мөлшерін, жылудың тасымалдануын, планетадағы ауа райы мен климаттың т.б.
өзгерістерді бақылау.
Зерттеу әдістері бойынша

Физикалық
Химиялық мониторинг
мониторинг

Биологиялық
мониторинг
• Химиялық мониторинг – атмосфераның,
жауыншашынның, жер беті мен жер асты суларының,
мұхит пен теңіз суларының, топырақтың
құрамындағы химиялық заттарды бақылайтын
және химиялық ластаушы заттардың таралуын
тексеретін жүйе.

• Физикалық мониторинг – қоршаған ортаға
физикалық процестер мен құбылыстардың (су
тасқыны, жанартау атылуы, жердің сілкінуі,
құрғақшылық, топырақ эрозиясы және т.с.с)
тигізетін әсерін бақылау жүйесі.

• Биологиялық мониторинг – биоиндикаторлар
көмегімен жүргізілетін мониторинг, (яғни қоршаған
ортаның өзгеруін, ағзалардың күйі мен жүрістұрысына
қарап бақылап, болжам жасайды).
Болжау әдістері - бұл болжамның дамуын
қамтамасыз ететін арнайы ережелер мен
әдістер жиынтығы (бір немесе бірнеше).
Болжау жүйесі - бұл болжам жасаудың
негізгі принциптеріне сәйкес жұмыс істейтін
әдістер жүйесі. Іске асыру әдістері
сарапшылар тобын, бағдарламалар
жиынтығын және т.б. ұсынады. Болжау
жүйелері автоматтандырылған және
автоматтандырылмаған болуы мүмкін.
Болжау объектісі - бұл жағдай, болжаммен
анықталатын процесс, жүйе немесе құбылыс.
Болжамдық айнымалының объектісі - бұл
болжамды уақыт диапазонына байланысты
айнымалы ретінде қабылданатын, болжау
объектісінің сандық сипаттамасы.
Болжау техникасы - бұл нақты болжамдар
жасау үшін қолданылатын нақты ережелер
мен әдістер жиынтығы.
Болжам қарапайым және күрделі болуы
мүмкін. Қарапайым болжам - бұл қарапайым
болжау әдістеріне бөлуге болмайтын әдіс.
Кешенді болжам - бұл бірнеше қарапайым
Болжаудың
классификациясы
Болжаудың негізгі түрлері, формалану дәрежесіне сәйкес, интуитивті және формальды болуы
мүмкін.
Интуитивті жеке және ұжымдық болуы мүмкін.
Жеке адамдар өз кезегінде сұхбат, сауалнама және аналитикалық иерархияларды өңдеу болып
бөлінеді. Ұжымдық әдістерге Delphi әдісі, миға шабуыл, сараптамалық комиссия, сценарий құру
кіреді.
Ресми формалар математикалық, жүйелік-құрылымдық, ассоциативті болуы мүмкін. Ақпаратты
насихаттау әдістері де осы санатқа жатады.
Математикалық әдістер екі категорияға бөлінеді: статистикалық және экстраполярлық.
Бірінші категория корреляциялық талдау, регрессиялық талдау, уақыттық қатар модельдері,
адаптивті модельдермен ұсынылған.
Екінші санат қозғалмалы орташа және экспоненциалды тегістеу арқылы ұсынылған.
Комбинациялық әдістер де математикалыққа жатады.
Жүйелік құрылымдық әдістер морфологиялық талдау, функционалды иерархиялық модельдеу,
желілік модельдеу және матрицалық модельдеу арқылы ұсынылған.
Ассоциативті әдістерге модельдеу, тарихи аналогия, деректерді өндіру кіреді.
Болжаудың түрлеріне басылымдар ағынын, өнертабыстың маңыздылығын және патенттерді
талдауды ұсынатын ақпаратты насихаттау әдістері де жатады.
Мұнай өнеркәсібі — отын өнеркәсібінде жетекші рөл атқаратын сала. Сонымен бірге негізгі
стратегиялық шикізат көзі болып есептелінеді. Мұнайды өңдемей қолдана алмайды.
Одан 300 түрлі өнім алады: ең, қажетті өнімдерінің бірі машиналарға арналған отын
және химия өнеркәсібіндегі шикізаттар.
1960 жылдардың ортасында осы аймақтағы Манғыстау алабы ашылды. Ондағы Өзен
және Жетібай, Қаламқас, Солтүстік Бозашы, Кеңқия, Жаңажол, т.б. кен орындарындағы
мұнайға барлау жасалды.
Кейінірек алып Қарашығанақ, Теңіз мұнай кен орындары ашылды.
1980-ші жылдардың басында республикамызда үшінші алап -Оңтүстік Торғай ірі кен орны
Құмкөл пайда болды.
1990-шы жылдардың басында ең үлкен мұнай кен орны Қашағанды ашты.
Мұнай қоры жағынан (4,8 млрд т) Қашаған дүние жүзінде бесінші орында.
Қазақстаннан түрлі маркадағы мұнай өндіріледі.
Мұнай-газ кендері – бірыңғай
құрылымдық элементтермен
сипатталатын жеке алаң
қойнауында орналасқан
мұнай мен газ иірімдері
шоғырларының жиынтығы.
Мұнай-газ кендері мұнай
немесе газ түрінде және
аралас мұнайлы-газды, газды-
мұнайлы кендер түрінде
ұшырасады.
Оқшауланған жеке кендер
өте сирек, көбінесе
топталған иірімдердің
жиынтығы түрінде жатады.
Қазақстанның мұнай-газ
кендері геологиялық
құрылысы мен
геотектоникалық дамуы әр
түрлі болатын үш мұнайлы-
газды аймақта орналасқан. Ең
көне мұнайлы-газды
аймақтың кендері Солтүстік
Каспий синеклизасымен
байланысты. Мұнда өндіруге
тұрарлық мұнай мен газ
жүздеген м-ден 5000 м-ге
Мұнай мен газды ірі компаниялар
өндіруде:
• «Шеврон-Тексако» (Теңіз)
• ҚӨБ консорциумы (Қарашығанақ)
• Қытай ұлттық мұнай компаниясы (
Жаңажол, Құмкөл).
“ҚазМұнайГаз” Қазақстанның, ең ірі ұлттық
мұнай компаниясы. Осы компаниялардың
жұмыс істеу нәтижесінде мемлекетіміздегі
мұнай өнеркәсібінің даму каркыны жылдан-
жылға өсу үстінде.
1970-ші жылдары республикамыздағы
барлық мұнайды үш облыс
(Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе) өндіретін, казір
6 облыс өндіріп отыр.
Көш бастаушы Атырау облысы.
Мұнай және газ өнеркәсібі салаларындағы қауіпті өндірістік объектілер үшін
өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету қағидалары
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Осы Мұнай және газ өнеркәсібі салаларындағы қауіпті өндірістік объектілер
үшін өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар)
Қазақстан Республикасы "Азаматтық қорғау туралы" 2014 жылғы 11 сәуірдегі
Заңының 12-2-бабының 14) тармақшасына сәйкес әзірленді және мұнай мен газ
өнеркәсібі салаларындағы өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету тәртібін
анықтайды.
2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) авария - ғимараттардың, құрылыстардың және (немесе) техникалық
құрылғылардың бұзылуы, бақыланбайтын жарылыс және (немесе) қауіпті заттардың
шығарындысы;
2) аномальдық жоғары қыртыс қысым – аномальдық коэффиценті 1,5 және одан
жоғары кенжатынының жиынтығының қабаттық қысымы аномальдық жоғары
болатын жобалар танылады;
3) рұқсат беру-наряд – жұмыс істеп тұрған кәсіпорын аумағында құрылыс-
монтаждау және (немесе) жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде ресімделетін
жұмыстар өндірісіне жұмыс істеп тұрған кәсіпорыннан туындайтын өндірістік қаупі
бар немесе туындауы мүмкін тапсырма;
4) технологиялық регламент – технологиялық процесті немесе оның жекелеген
кезеңдерін (операцияларын) жүргізу технологиясын, өнім өндірісінің режимі мен
технологиясын, жұмыстың қауіпсіз шарттарын айқандайтын, техникалық басшы
бекітетін құжат;
5) топырақ үйіп қорғану – қауіпті сұйық заттардың төгілуден қорғау үшін қоршау
қабырғалары немесе жер білігі түріндегі құрылыс.
ҚОРЫТЫНДЫ
Мұнай әлемдегі ең маңызды минералдардың бірі (көмірсутекті
отын). Жанар-жағармай материалдарын және басқа
материалдарды өндіруге арналған шикізат. Әлемдік экономика
үшін оның тән қара түсі мен маңыздылығы үшін мұнай
(минералды) қара алтын деп аталады.
Мұнай кен орындарының ең көп саны 1-ден 3 км тереңдікте
орналасқан. Жер бетінің жанында бұл зат тығыз уытты, жартылай
қатты асфальт және басқа материалдарға (мысалы, шай құмына)
айналады.
Қазіргі уақытта планетада тұтынылатын энергияның 48% мұнай
(минералдар) болып табылады. Бұл дәлелденген факт.
Мұнай (минерал) жанармай, жағармай, полимерлі талшықтар,
бояғыштар, еріткіштер және басқа да материалдарды өндірудің
түрлі салаларында қолданылатын көптеген химиялық заттардың
көзі болып табылады.
Мұнай тұтыну көлемінің артуы оған жоғары баға мен минералды
ресурстардың біртіндеп азаюына әкелді. Бұл альтернативті
энергия көздеріне көшу туралы ойлануға мәжбүр етеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1) Мониторинг//Гражданская защита: Энциклопедия в 4-х томах. Т. II (К – О) — М.: ФГБУ ВНИИ ГОЧС
(ФЦ), 2015
2) Нұрсұлтанов Ғ. “Мұнай және газды өндіріп, өңдеу”
3) Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005.
4) Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын
басқарған Қазақстанғаеңбегі сіңген мұнайшы - геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, 2000. — 328
бет.
5) Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі.
Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0
6) https://kk.drunkentengu.com/suschnost-i-vidyi-prognozirovaniya-stepeni-veroyatnosti-metodyi-i-printsipyi-
prognozirovaniya-1121
7) https://kk.wikipedia.org/wiki/Мұнай
8) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1200001798
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

Биотехнология және экология мен қоршаған ортаның мәселелері

Қоршаған орта жағдайын бақылау және жағдайын бақылау және экологиялық мониторинг кологиялық мониторинг

Орман мониторингі

Санитарлы экологиялық мониторинг

Бақылау объектісінің өзгеруін бақылау

Антропогендік əсер тигізетін көздерді бақылау

Антропогендік əсер факторларын бақылау

Биологиялық алуандылық конвенциясы

Сыни бақылау нүктелерін анықтау

ХАССП жүйесі

Пәндер