РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК НОРМАЛАРЫ

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Тақырыбы: Радиациялық қауіпсіздік нормалары

Орындаған:Абдрасилова Аяулым

Тексерген: Еділбаев Бауыржан

Кіріспе

ХХ ғасырдың басында рентген сәулелерінің ашылуы және рентгенография мен радиотерапияның қарқынды дамуы иондаушы сәулеленудің қауіптілігін түсінуге әкелді. 1928 жылы екінші халықаралық радиологтар конгресінде "рентген және радиациядан қорғау комитеті" құрылды, кейіннен радиологиялық қорғаныс жөніндегі халықаралық комиссия болып қайта құрылды, ол бүгінде радиациялық қорғаныс бойынша ұсыныстарды жариялайды. РҚХК ұсынымдары Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (АЭХА) нұсқаулықтары мен қауіпсіздік стандарттары үшін негіз болып табылады және Ұлттық реттеушілер үшін әдіснамалық негіз болып табылады. Атап айтқанда, МАГАТЭ-нің Ядролық қауіпсіздік жөніндегі нормалары (ағылш. Ядролық қауіпсіздік стандарттары, NUSS) . 1928 жылы персоналдың жылдық дозасы 600 миллизивертпен шектелді, 1936 жылдан бастап 300 мЗв, 1948 жылдан бастап 150 мЗв, 1959 жылдан бастап 50 мЗв және 1990 жылдан бастап қазіргі заманғы 20 мЗв ұсыныс бар.

Радиациялық қауіпсіздік нормалары

РҚН- радиациялық қауіпсіздік нормалары (бұдан әрі-нормалар) жасанды немесе табиғи иондаушы сәулелену әсерінің барлық жағдайларында адамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қолданылады. Нормалармен белгіленген талаптар мен нормативтер бағыныстылығы мен меншік нысанына қарамастан, қызметінің нәтижесінде адамдар сәуле алуы мүмкін барлық заңды және жеке тұлғалар үшін, сондай-ақ субъектілердің, жергілікті билік органдарының, шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың әкімшіліктері үшін міндетті болып табылады.

Нормалар иондаушы сәулеленудің қолданылуы

Нормалар иондаушы сәулеленудің мынадай көздеріне қолданылады:

техногендік сәулелену көздерін қалыпты пайдалану

есебінен техногендік көздер;

- радиациялық апат нәтижесіндегі техногендік көздер;

- табиғи көздер;

- медициналық көздер.

Нормалардың талаптары олармен жұмыс істеудің кез келген жағдайында сәуле шығару көздеріне қолданылмайды

жеке жылдық тиімді дозасы 10 мкЗв аспайды;

- 1 адамнан аспайтын ұжымдық тиімді жылдық доза-Зв немесе 1 адамнан асатын ұжымдық доза кезінде-Зв оңтайландыру қағидаты бойынша бағалау ұжымдық дозаны төмендетудің орынсыздығын көрсетеді;

- жеке жылдық эквивалентті доза теріде 50 мЗв артық емес және көздің көз бұршағында 15 мЗв артық емес.

Нормалардың талаптары жер бетіндегі ғарыштық сәулеленуге және табиғи калий тудыратын адамның ішкі сәулеленуіне де қолданылмайды, оларға әсер ету мүмкін емес.

Шағын дозаларда сәулелену нәтижесінде денсаулыққа келтірілуі мүмкін зиянды неғұрлым толық бағалау үшін иондаушы сәулеленуге радиосезімталдықпен ерекшеленетін дененің жекелеген органдары мен тіндерінің, сондай-ақ тұтас бүкіл ағзаның сәулелену әсерлерін сандық есепке алатын залал айқындалады. Стохастикалық әсерлердің қауіп-қатерінің дозаға тәуелділігінің жалпыға бірдей қабылданған сызықтық шекті теориясына сәйкес тәуекелдің шамасы сәулелену дозасына пропорционалды және кестеде келтірілген радиациялық қауіптің сызықтық коэффициенттері арқылы дозамен байланысты:

Сәулеленген халық тобы

Қатерлі ісіктер қаупінің коэффициенті, х10 Зв

Тұқым қуалайтын әсерлердің тәуекел коэффициенті, х10 Зв

Сумма, х 10 Зв

Барлық халық

5, 5

0, 2

5, 7

Ересектер

4, 1

0, 1

4, 2

Бақыланатын жағдайларда техногендік сәулеленуді шектеуге қойылатын талаптар

Сәулелендірілетін адамдардың санаттары үшін нормативтердің екі сыныбы белгіленеді:

кестеде келтірілген дозалардың негізгі шектері (PD) . 3. 1;

дозалардың негізгі шектерінен туынды болып табылатын монофакторлық әсердің жол берілетін деңгейлері (бір радионуклид үшін, түсу жолдары немесе сыртқы сәулеленудің бір түрі үшін) : жылдық түсу шектері (ЖГП), жол берілетін орташа жылдық көлемдік белсенділік (ДОА), орташа жылдық үлестік белсенділік (ДУА) және басқалар;

Ұйымда қол жеткізілген радиациялық қауіпсіздік деңгейін ескере отырып, радиациялық әсер рұқсат етілгеннен төмен болатын жағдайларды қамтамасыз ету үшін ұйым әкімшілігі қосымша бақылау деңгейлерін (дозаларды, белсенділік деңгейлерін, ағындардың тығыздығын және т. б. ) белгілейді.