Шығармашылық қиял

Презентация қосу

Қия л Орындаған: Мұхтар
А.

Қабылдаған:Есентаев
а Б.
OM
SLIDESMANIA.C
ЖОСПАРЫ:
Қиял түрлері.

Қиялдың механизмдері,
әдістері
OM
SLIDESMANIA.C

Қиялды дамыту жолдары
ҚИЯЛ

Қиял — сыртқы дүние заттары
мен құбылыстарының
субъективтік образдарын
қайтадан жаңартып, өндеп,
бейнелеуде көрінетін, тек
адамға ғана тән психикалық
процесс: «...барлық жан
OM
SLIDESMANIA.C

қуаттарын (рухани күштерді)
тек қиял ғана өзіндік
сақталатынсөзімдік заттарды
т ү р л ері: ы ,
Қиял -ы р ы қ т

01
к ти в ті
•а қ с ы з ,
т і - ыр ы
•пас с и в
у к т ив т і,
•прод
у к т и в т і,
•репрод і к,
р у ш і л
•түс кө к ,
у ш і л і
•елестет и ялы
ж а с а у қ
• қ а йт а л ы,
лы қ қ и я
р м а ш ы
•шыға
OM
SLIDESMANIA.C

н е м ұ ң .
жә
• а рм а н
Пассивті қиял
Қиял бейнелері спонтанды түрде адам еркі және
тілегінен туындайды. Яғни, адамның алдына
мақсат қоймай-ақ, басындағы елестердің
ағытылып, бірінен соң бірі өтіп жататын кезінде
туады. Қиялдың бұл түрі төменгі сынып
оқушыларында жиі кездеседі. Ұйқылы-ойлау кезде
де ырықсыз қиялдар өздігінен туындап жатады.
Пассив қиялдың айқын түрі түс көруден байқалады.
Мысалы, аспандағы бұлтқа қарап, оны әр нәрсеге
ұқсату, немесе біреу әңгіме айтып отырғанда, оның
басынан кешіргендері тыңдаушының көз алдынан
ағлып өтіп жатуы. Осы екі мысалдардың бірінші
OM
SLIDESMANIA.C

жағдайында – қарапайым қиялдау затты
қабылдаса, ал екінші жағдайда – сөзді
қабылдаудан елес пайда болады. Елес – қиялдың
пассив түрі.
Ырықты қиял. .

Ұшқыш, дәрігер, мұғалім т.б.
Қиялдың саналы әрі болып ойнауларына қарап,
жемісті түрі – ырықты олардың ырықты қиялдарын
(активті) қиял. Активті аңғаруға болады. Өйткені
қиял – адам өзінің ырықты қиял еңбектену
тілегімен және еркімен процесінде дамып, әрбір
өзінде сәйкес бейнелер адамның іс-әрекеті мен
жұмыс нәтижелерін алдын
тудыра алады. Бұл –
ала көз алдарына
адамның алдына саналы
елестетеді. Оларды
түрде мақсат қоя отырып, орындауға қимыл-
әдейі образдар жасау мен әрекеттерді жоспарлы түрде
OM
SLIDESMANIA.C

қажетті бейнелер жасап отыруға міндеттейді.
тудыруы. Қиялдың бұл Ырықты қиял түрлерін
түрі балалардың ойын топтап қарастырдың
әрекетінен де анық жолдары бар. Олар – қайта
жасау қиялы және
Қайта жасау қиялы адамның өмір тәжірибесінде кездестірген,
бұрын болған бейнелерді қайта жаңғыртып елестететін сөздік
тітіркендіргіш қызметін әртүрлі суреттер мен сызулар, сызбалар мен
кестелер, ноталар атқарады. Ал психологиялық құрылысы – екінші
сигналдық тітіркендіргіштерді бірінші сигналдық бейнелерге
айналдыру. Мысалы, мұхитты көрмеген адам біреудің сол мұхитты
суреттеп жазғанымен таныса отырып, оның ұшы-қиырсыз бейнесін
қиялдайды. Қайта жасау қиялындағы мақсат жаңа, соны бейнелер
жасау емес, табиғаттағы заттарды адамның өзі тікелей қабылдамаса
да, сол қалпында қайта елестету болып табылады. Қайта жасау қиялы
– адамның ой-өрісін дамытып отыратын психикалық процесс. Қиялдың
бұл түрінің тәлім-тәрбие ісінде ерекше маңызы бар. Мысалы,
оқырмандар Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» эпопеясындағы
Дәркембайдың бейнесі арқылы кедей шаруалар мен жатақтардың
тұрмыс халін көз алдарына елестетіп, пайымы кең, ақыл-парасаты
OM
SLIDESMANIA.C

терең кісілердің оқырман адамдардың арасынан да жиі
кездескендігіне көз жеткізеді.
Жасампаздық .

Машиналардың жаңа түрлерін
Қиялдың ең жоғары түрі
ойлап табу, бұрынғы
– жасампаздық қиял. Қиялдың
машиналарды реконструкциялау,
бұл түрі арқылы жаңа бейнелер
мал тұқымын асылдандыру,
мен образдар жасалады.
өсімдіктердің жаңа түрлері мен
Шығармашылық жасампаздық
сорттарын өсіріп шығару,
қиял қайта жасау қиялы сияқты
ғылымда, өнер мен әдебиетте,
нақты суреттер мен шартты
құрылыс пен халық
бейнелерге сүйенеді. Адамның
шаруашылығының басқа
шығармашылығы, ол жасаған
салаларында жаңалық ашу –
туындалар – қоғаммен бірге
мұның бәрі де шығармашылық
дамуда рух беріп, жігерлендіріп
қиялға жатады. Мұндағы
OM
SLIDESMANIA.C

отыратын күш. Жасампаздық
процеске тек қиял ғана емес,
қиял – қоғамдық мәні бар жаңа,
тұрақты зейін, әр түрлі ойлау
соны өмімдер жасап шығаруда
әрекеттері, ерік процестері т.б.
жетекші қызмет атқаратын
әрекеттер де қатысады.
психикалық процесс.
Дегенмен, ырықты қиял жетекші
Шығармашылық қиял

Шығармашылық қиял арқылы жасалатын
жаңа туындылар мен өнімдер әрқилы
жорамалдар жасап, көп ізденуді талап
етеді. Алға қойған міндеттерді шешуде
көпке дейін нәтиже шықпай, іздеген образ
жасалмайды, зат тетіктері үйлеспейді.
Шығармашылық қиялдану үстінде
адамның іздегені күтпеген жерден,
кенеттен тууы да мүмкін. Адам басында
көптен бері жүрген мәселенің кенеттен,
күтпеген жерден шешім табуы, оған тиісті
жауап алынуы психологияда интуициялық
OM
SLIDESMANIA.C

процесс деп аталады. «Интуиция» латын
сөзі – шұғылданып қарау деген мағынаны
білдіреді.
Арман
Адам қиялының ерекше бір түрі
– арман. Бұл – актив әрекетшіл қиял, өз
мақсатымыз бен мүддемізге орай
бейнелер жасау, игі мақсат-мүддемізді іс
жүзінде асыруды қиялдау. Басқаша
айтқанда, арман – келешектегі
әрекеттерге арналған қиял. Ол –
шығармашылық қиял емес, бірақ, соған
дайындықтың бастапқы сатысы. Бос
қиялдың өмір үшін ешбір пайдасы жоқ,
ол – арманның тиімсіз түрі. Бұл –
қажырсыз қиял. Мұндай қиял адамды
белгілі бір мақсатқа не нәтижеге
OM
SLIDESMANIA.C

жетелемейді. Арман – қиялдың ерікті
түрі, ол әрі саналы, әрі белсенді сипатқа
ие. Әрекет етудің орнына адам бос
қиялға берілсе, онда оның бұл жағдайы
Продуктивті қиял
Адамның жігерсіз іс-әрекетіндегі бір
– мұнда шындық саналы
түрі – мұң. Мұң – адамның бұрын
басынан кешірген қолайсыз түрде
оқиғалары мен сәтсіз істері құралады. Репродуктивті
жайындағы ойы, мақсатты істерінің қиял – шындық қандай
жүзеге аспауы туралы, оған түрде бар сондай түрде
себепкер болған жайттар елестетіледі. Мұнда
жайындағы қиялы. Осындай
фантазияның кейбір
қолайсыз бейнелердің тізбегі кім-
элементтері бар, мұндай
кімнің болмасын тынышын кетіріп,
ойын бөледі. Бұл – қиялдың қиял шығармашылықтан
әрекетсіз түрі, сондай-ақ, гөрі қабылдау және
OM
SLIDESMANIA.C

шындықтан жалтару болып жадыда сақтауды
саналады. Әдетте, еркі күшті адам елестетеді. Адам
мұндай қолайсыз қиялдан арылудың қиялымен көркемдік
жолын іздестіріп, мақсатты істі
шығармашылық процесі
Елестетушілік (галлюцинация
) – адамның қоршаған
шындықпен ешқандай
байланысы жоқ, фантастикалық
елестеу. Олар әдетте адамның
психикалық немесе организм
бұзылуының нәтижесі. Мұңның
(грезы) елестетушіліктен
айырмашылығы – бұл қалыпты
психикалық жағдай, ол
келешекті елестететін тілекпен
байланысты фантазия.
Арманның мұңнан ерекшелігі ол
көп мөлшерде шындықпен
OM
SLIDESMANIA.C

байланысқан. Арман және мұң
адамның көп уақытын алады,
әсіресе жастық шақ кезінде.
і н і ң ж а с алу
ия л б е лг ілер
Қ ріп,

02
е рд ің өз г е
ж
Қияло ла
үрд
тл ріы
ер елесте у л
р қа асалып
сында ж
өңд е л уін ің а
л д а а н а л и з , синтез
отырады. Қия , с хе м а тизация
ютин а ц и я
әдістері, аггл е ттердің
а р м е н с ур
түрлі схемал ң т и пт ік басты
(об р а з д ы
акцентеровка
ж а с ау ) т ә с ілдері жиі
белгілерін
.
қолданылады
OM
SLIDESMANIA.C
● Анализ - құраушы элементтерін зерттеу арқылы тұтасты
зерттеу.
● Синтез (гр. ,synthesis құрастыру, тіркестіру) —берілген
қасиеттерін ескере отырып, бүтінді құру
● Қиялдағы елестерді топтастырудың қарапайым түрі
агглютинация деп аталады. Осы арқылы мифологиялық
бейнелер (кентавр, сфинке, жезтырнақ) мен түрлі
механизмдердің, машиналардың констуркциясы (амфибия,
танк, судан алатын жеңіл танк, аэршона- суға қонып, ұша
алатын самолет құрастырылады.
● Гипербола деп нәрсенің жеке сипаттары, белгілер үлкейтіліп
көрсетілуін айтады. Гипербола белгілі бір бейнелердің алға
OM
SLIDESMANIA.C

шығып, айқын байқалуына жағдай жасайды. Ертегілерде,
қиял-ғажайып бейнелерді жасауда гипербола көп
қолданылады
ж олд а ры
д а м ыту
Қиялд ы

03
р ін іс т е р і үш
а л ғ а ш қ ы кө ұн ы
и я лд ы ң л а д ы .М
Қ
к те р д е байқа
а са р б ө бе т ер д і ш ын
ж ы қ ерте к
д ің қ ы з
бөбектер е н қ ө р е міз.
б е рілуі н
ы м е н
ықылас с и х о л о г иялық
ял б а с қ а да п д ы ң ұ зақ
Қи қ ты сда м у
е р с и я
процесст
о л ы н ан өтеді.
ж
OM
SLIDESMANIA.C
Қиял дамыту дегенімізде ең
алдымен әркім өзі қиялының аз
немесе көп екенін, қай
дәрежеде екенін білгені жөн.
Қазіргі таңда ол үшін арнайы
тесттер бар, олардың бірі
шетелде қолданып жүрген
«Сізде қиял бар?» ма деген тест.
Негізінен қиялды дамытуды
балабақша немесе мектеп
кезінен бастау керек. Ол үшін
арнайы көркем әдебиеттер
оқумен қатар, творчествалық
қиялды қөбірек пайдалану
OM
SLIDESMANIA.C

қажет.
Тест "Сізде қиял бар ма?"
Мақсаты:
студенттердің
қаншалықты
қиялдай алатынын
тексеру.

Нұсқау: берілген
сұрақтарға «ия»
OM
SLIDESMANIA.C

немесе «жоқ» деп
жауап берулері
керек.
Тест "Сізде қиял бар ма?"
№ Сұрақтар Иә Жоқ
1. Сізді бейнелеу өнері қызықтыра ма? 2 1
2. Ішіңіз жиі пыса ма? 1 2
3. Бір тарихи жағдайды айтқанда мәнерлеп, әсерлеп айтасыз ба? 1 0
4. Жұмыста және оқуда белсендісіз бе? 2 1
5. Жазғанда алшақ жазасыз ба? 1 0
6. Киінгенде сән үлгісінің заңдылықтарын басшылыққа аласыз ба, әлде өз
ұнатуыңызбен киінесіз бе? 2 1
7. Сабақ немесе жиналыс үстінде қағаз бетіне бір түрлі заттардың суретін
сала беруді ұнатасыз ба? 0 1
8. Музыканы тыңдағанда сол әуенге байланысты бейнелер көзіңізге
елестей ме? 1 0
9. Ұзақ хат жазуды ұнатасыз ба? 2 1
OM
SLIDESMANIA.C

10. Кейде түрлі түсті түс көресіз бе? 2 1
11. Бұрын болмаған, тек әңгімелерден естіген жерлерді ойыңызда немесе
барып көргіңіз келе ме?
12. Кино көргенде жиі жылайсыз ба? 1 0
Тест "Сізде қиял бар ма?"
Қорытынды:

14-17 ұпай - ең бай қиял, егер оны өмірде
қолдана білсе, үлкен қуаныш алып келеді.

9-13 ұпай - қиялдауы орташа

5-8 ұпай - нағыз реалист адамдар
OM
SLIDESMANIA.C
Назарларыңызға рахмет!
OM
SLIDESMANIA.C

Ұқсас жұмыстар

Қиялдың жалпы сипаттамасы және олардың психикалық ісәрекеттегі рөлі

Шығармашылық Арман жасау

ҚИЯЛ

Құм терапиясы

ҚИЯЛ ТУРАЛЫ

Арманның әрекетке қатысы

Балалардың жас ерекшеліктеріне қарай қиял түрлерін зерттеудің психодиагностикалық әдістер жинағы

ҒЫЛЫМИ ЖОБА LEGO КОНСТРУКТОРЫНЫҢ ПАЙДАСЫ

ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІ

Триз әдісін бейнелеу сабағында пайдалану

Пәндер