Көздің шаршауы

Презентация қосу

Көру анализаторының
этиология, патологиясы
Көз аурулары – көздің көруінің нашарлауынан, оның сәуле сындыру күшінің
ақауларынан (алыстан көргіштік, алыстан көрмеушілік, астигматтық, дальтонизм)
пайда болатын және іштен туа біткен аурулар. Кейінгі жылдары іштен туа біткен ауру –
су қараңғы (глаукома) мен көз жарақаттары жиі кездеседі. Көз ауруларының пайда
болуына мехникалық (әр түрлі жарақаттар алу, т.б.), физикалық (шаң-тозаң,
үшнитротолуол тозаңдары мен булары, т.б.), химиялық (күкіртті сутек, мышьяк, т.б.
әсері) және физикалық-химиялық (ультракүлгін, инфрақызыл сәулелер, жарық, т.б.)
факторлар әсер етеді.
Көз ауруларының жиі кездесетін
түрлері: басыр, бленнорея, катаракта, коньюкти
вит, көзге ақ түсу, т.б. Көзге ақ
түсу, лейкома (leu coma corneae) – көздің қасаң
қабығының ауруы. Бұл, көбінесе,
жарақаттанудан, қабынудан, көзге шыққан
түрлі жарадан болады. Қызылша,
шешек, туберкулез ауруларының асқынуынан
қасаң қабықта ақ дақ пайда болып, ол кейде
беріштеніп бітуі мүмкін. Мұның салдарынан
көздің көруіне нұқсан келеді (қраңыз [1]).
Көздің көруі қасаң қабықтың қай жеріне ақ
түскеніне, оның көлеміне байланысты. Егер ақ
қарашыққа түссе, адам көрмей қалады. Көзге
түскен ақ дәрі-дәрмекке жазылмаса, оған
хирургиялық операция жасалады. Ішкі
органдар мен жүйелердің аурулары да Көз
ауруларына әкеледі. Мысалы, қоян көз, бадырақ
көз, Аргайлл Робертсон белгісі, т.б. Емделмеген
Көз аурулары көздің көруін нашарлатып,
соқырлыққа да әкелуі мүмкін.
Көру анализаторын бұзылыстары

Көру анализаторы үш бөлімнен: көз ағзасы,
көру нервтері және көру орталығынан
құралады. Шүйде (желке) қыртысында I
көру аймағы орналасқан (17 алаң)-көз торы
рецепторы. 17 алаңның қасында тағы 18 мен
19 алан жатыр- II көру аймақтары. Бұнда
жалғыз жарыққа емес, тағы тән және есту
қоздыруларға жауап береді. Көру
талдағышының қалған екі топ
құрылымдары көз алмасында орналасқан.
Көз алмасы - күрделі құрылысты мүше. Ол
бас сауытының көз шарасында орналасқан,
пішіні шар төрізді, тек алдыңғы жағы сөл
дөңестеу келеді.
Көздің сыртын тығыз ақ қабық қоршаған. Ол көз алмасының алдыңғы жағында
мөлдір, дөңестеу қасаң қабыққа айналады. Ақ қабықтан соң көз алмасын қанмен
қамтамасыз етіп тұратын тамырлы қабат бар. Ол қан тамырларының торынан тұрады
десек те болады. Тамырлы қабаттың ішкі бетінде жұқа бояу зат-пигмент болады. Көз
алмасының алдыңғы жағында тамырлы қабат нұрлы қабыққа айналады. Нұрлы
қабықтың алдыңғы дәл ортасында тесік болады. Оны көздің қарашығы деп атайды.
Қасаң қабықтың артқы жағында көздің сұйық екі камерасы және көз бұршағы
орналасқан. Көз алмасының ішіндегі қалған кеңістік қоймалжың, іркілдеген мөлдір
шыны тәріздес денеге толы болады. Көздің ақ қабығының артқы жағынан көзге көру
жүйкесі кіреді. Көздің нұрлы қабығының түсі ондағы бояуға байланысты болады.
Оның түсі көгілдір түстен қою қара түске дейін болуы мүмкін. Соған байланысты
қара, көк, қоңыр т.б. көздерді кездестіруге болады. Кей адамдардың пигменті мүлде
болмайды. Ондай адамның (альбиностың) көзі қызыл болады.
Көздің сұйық камералары мөлдір
сұйыққа толы болады. Бұл арнайы
сұйық көз бұршағын қоректендіруге
(көз бұршағының қан тамырлары
болмайды), шыны тәрізді денені
толықтыруға пайдаланылады. Көз
бұршағы екі жақты дөңес келген
мөлдір қапшықтың ішіндегі өте мөлдір
қоймалжың зат. Көз бұршағының орта
тұсы шетіне қарағанда тығыздау. Оның
қапшығы тарамыс арқылы жоғары
жөне төменгі жағынан бекітілген. Ол
тарамыстарды Цинн тарамыстары
дейді. Цинн тарамыстары көз
бұршағының дөңестелуін реттейді.
Сонда көзге түскен бейне көздің тор қабығында қабылданып, ол сезуші жүйке
арқылы көру орталығына жетеді және одан түйсік пайда болған соң көрудің
қозушы жүйке арқылы қайта келеді. Көру анализаторы арқылы осылайша көрген
нәрсе анықталады.
Көру, организмді қоршаған ортадағы бейнелердің түсін, пішінін, үлкен-кішілігін,
алыс-жақанын, пайдалы-зияндылығын білдіретін күрделі физиологиялық
процесс.
Көрудің жойылу дәрежесінің түрлерін ажырату: абсолютті (тотальды) соқырлық,
мұнда көріп сезу мүлдем болмайды (жарықсезгіштік және түсті ажырату); іс-
жүзінде көрмеу (қалдық көру, мұндай көруі бар балаларды, жартылай көретіндер
деп атайды), жарықсезгіштік жарықты қараңғыдан ажырату деңгейінде немесе
қалдық көру, бет алдындағы қол саусақтарын санай алу, тура көз алдындағы
заттардың түсі мен пішінін, контурын ажыратудың сақталуы. Көптеген соқыр
балаларда қалдық көру болады.
Көру анализаторын
бұзылыстары

Көру агнозия – көргенді ажырата алмау, танымау, затты, адамды көріп тұрса да
танып айыру үшін қолымен ұстап қарау. Бұндай адамдардың үлкен жарты
шарының шүйде бөлігі, миы қатты зақымданған болады.
Көру мүшелерінде кездесетін ауру түрлері. Көздің шаршауы. Көздің шаршауы
астенопия деп аталады. Көздің шаршау симптомына жатады: ұсақ заттарды,
әріптерді жақыннан қарағанда олардың бұдырауы, көздің, қабықтың сынып ауыруы,
қастар арасының ауыруы, жарықтан қорғану. Астенопияның мынадай түрлері бар:
аккомадативті, бұлшық еттік, жүйкелік, аралас. Блефаритер. Бұл қабақ шеттерінің
қабынуы. Блефариттердің үш түрі бар: қарапайым, қабыршақты, жаралы.
Конъюктивиттер. Конъюктивиттің негізгі
белгісі жарықтан қорғану, блефароспазм,
жас ағу, көздің қызуы, қышынуы, ауыруы
балып табылады. Көбіне көздің кірпікті
шетіне қабыршақ тұрып, тәңертең қабақ
жабысып қалады.

Трахома - бұл арнайы жұқпалы
кератоконъюктивит, әдетте А типті вирустан
туындап, созылмалы түрде жүреді. Жалпы
пайдалынатын заттар арқылы жұғады. Көзді
қозғау аппаратының патологиясы. Үйлескен
қылшық.

Қылилық этиологиясы мен патогенезі әлі
күнге дейін толық зерттелмеген. Қазіргі
зерттеулерде қылшық көз қозғалысының
шартты-рефлекторлы координациясының
бұзылысы ретінде қарастырылады. Ол бала
жаста бинокулярлы көрудің қалыптасуы
кезінде туындайды. Қылилық себебі ми
бұзылыстары, жүйке және соматика
саласының бұзылуы, сыртқы факторлар рөлі
болуы мүмкін.
Салдық қылилық. Салдық қилылықтың
негізгі белгісі көз қозғалысының
зақымданған бұлшық ет жаққа қарай
шектеулі болуы немесе болмауы болып
табылады.

Көру агнозия – көргенді ажырата
алмау, танымау, затты, адамды көріп
тұрса да танып айыру үшін қолымен
ұстап қарау. Бұндай адамдардың үлкен
жарты шарының шүйде бөлігі, миы
қатты зақымданған болады.

Нистагм. Нистагм көз қозғалысының спонтанды тербелісі болып табылады.
Оның негізінде орталық немесе жергілікті генез жатыр. Нистагмның дамуы
мишық, сопақша ми, гипофиз зақымдағанда, ісікті қабынуларда орын алуы
мүмкін. Түріне қарай нистагм маятник тәрізді, дүмпу тәрізді, аралас, бағытына
қарай: горизонтальді, ұзыннан, дөңгелек, диагональді болып бөлінеді.
Көрудің туа біткен бұзылуының
этиологиясы:

Патогендік агенттердің эмбрионалды даму кезеңіндегі әсері
(токсоплазмоз және басқа жұқплы, қабыну процестері, зат
алмасудың бұзылуы);
тұқымқуалаушылықтың әсер етуі көздің аномалды дамуына әкеліп
соғады – а) микрофтальм – көз құрлымының дөрекі өзгеруі, көрудің
едәуір төмендеуі және бір немесе екі көз көлемінің кішіреюі; б)
анофтальм – туа біткен көзсіздік; в) катаракта – шыны тәрізді көздің
мөлдір денесінің бұлдырауы.
көздің туа біткен аурулары - көздің тор қабығының пигментті
дистрофиясы (дегенерация), көру аймағының кішірейіп оның толық
жойылуы ерекшелігі және астигматизм – аномалды рефракция, яғни
көздің икемделу қасиетінің бұзылуы.
туа біткен зарарсыз ми ісіктері.
Жүре пайда болған аномалдар туа біткендерге қарағанда аз таралған. Бұл
халыққа көрсетілген емді – профилактикалық көмектің жақсарғанына және
денсаулық ақтаудың жетістіктеріне байланысты. Жүре пайда болған
аномалдылықтың этиологиясы:
бала көзінің ауыр зақымдануы, өкпе ауруы, мерез, трахома, шешек көз
ауруларының әсерінен;
көзге және миға қан құйылу, туу кезіндегі бас жарақаттары, көз және мидың
түрліше жарақаттарынсыз зақымдануы (бастың соғылуы немесе жарақаты);
көздің жарақаттануы;
глаукома – көз ұлпаларының өзгеруі және көз іші қысымының көтерілуімен
байланысы ауыр дәрежелі ауру;
көру нервісінің атрофиясы;
орталық нерв жүйесінің ауруы (менингит, менингоэнцефалит);
организмнің жалпы аурулардан кейін асқындауы, инфекция;
алыстан және жақыннан көрмеушілік;
Соқыр балалардың сөйлеу қызметі. Коррекциялық шаралардың арасында көрудің
қалдық көріністерін дамытуды стимуляциялау үлкен орын алады. Кемістік емес
сақталған функцияларды сақтауға қажетті көмек көрсету қажет.

Соқыр балалардың танып білу сферасы жағынан сипаттама. Сезінуі –
баяу, аз, жеткіліксіз. Көру көріністері бұзылған –баяу сөздерді есте сақтау.
Талдауда, синтездеуде, салыстыруда қиыншылықтар – теріс қорытындылар және
тұжырымдық – заттық тәжірибелік дағдының жеткіліксіздігі.

Соқыр балалардың эмоционалдық – жігерлі сферасы жағынан сипаттама.
Көңіл – күйдің төмен болуы, астеник аутизация тенденциясын– қарым -
қатынасқа қиыншылықтар, өз ішкі әлеміне гиперкомпенсаторлы (ену). Бұл
жағдайлардың қалыптасуын бала тәрбиесіндегі бағытты күшейтеді, бұл қатты
көңілбөлу, жеке тұлғалық, әлеуметтік дағдылардың тежелуіне ықпал етеді.

Маман-дәрігерлердің қарауынсыз нашар көрушінің жалпы мектепте оқуын
жалғастыра білуі, қалыптасқан үлгермеушілік, педагогикалық салақтыққа және
көрудің әрі қарай бұзылуына әкеп соғады. Мұндай жағдайдағы бала арнайы
режимді қажет етеді, жалғастырылған ақыл-ой және физикалық салмақтарды,
жылдам қозғалу және секіру, басты еңкейту және т.б.-ды қоспағанда. Арнайы
маңызды балалартобын көруі бұзылған балалар құрайды, оларға жеке көмек
көрсетілген жағдайда жалпы мектепте оқи алады.
Соқыр және нашар көретін балаларға арналған мектептер мына қызметтерді атқаруы
тиіс: оқыту-тәрбиелеу, түзетіп-дамыту, санитарлық-гигиеналық,емдеп-тәрбиелейтін,
әлеуметтік-бейімдейтін.
Соқыр және нашар көретін балалардың психикалық дамуы, компенмсаторлық
процестердің қалыптасуы біріншіден әлеуметтік жағдайға және біліміне тәуелді.
Елімізде көру бұзылыстары бар балаларды оқыту мен тәрбиелеуде арнайы мектептің
дамыған желісі бар. Кейбір жалпы біім беретін мектептерде көзді алдын-ала сақтау
сыныбы болады.
Соқыр және нашар көретін балаларға арналған мектептер ( IIIжәне IV түрдегі
арнайы мектептер) үш сатыдан тұрады.

I саты– бастауыш мектеп, II саты – негізгі мектеп және толық емес орта мектеп, III
саты – орта мектеп. Мектеп сатылары бала дамуының негізгі үш этапына сәйкес
келеді: балалық шақ, ересектік, жасөспірім.
I сатыдағы мектеп: баланың тұлға ретінде қалыптасуын
оның потенциалдық мүмкіндіктерін толық дамытуды,
емдеуді, көз гигиенасын сақтауды, оқушылардың оқуға деген
ынтасын көтеруді қамтамасыз етеді. Бастауыш мектепке көру
арқылы қабылдау, есту, логопедиялық жаттығулар, кеңістікте
бағдарлану жұмыстары жүргізіледі. Бастауыш мектеп
оқушылары оқу іс-әрекет дағдысына, жазуға, санауға,
түсінгенін айта білуге, гигиена талаптарын орындауға, өзін-
өзі күте білуге үйренеді. Оқу арнайы жоспар бойынша,
программамен, оқулықпен жүргізіледі.

II сатыдағы мектеп: жалпы білімдік және
еңбекке дайындықтың негізгі фундаментін
қалайды. Таным, қимыл-қозғалыс сферасының
түзету жұмыстары жалғасын табады. Толық емес
орта мектеп балалардың потенциалдық
мүмкіндіктерін дамытады. Ғылыми көз-қарасын
қалыптастырады, әр түрлі еңбек іс-әрекетінің
түрлерін таңдай алу мүмкіндігін арттырады.
III сатыдағы мектеп: жалпы білім беру дайындығын және кәсіптік оқу
курсын тамамдауды қамтамасыз етеді. Орта мектеп әлеуметтік-
психологиялық бейімдеушілікке, олардың өмірінде еңбектің белсенді
қатысуына жағдай жасалады. Осы мақсатпен оқу жоспарына баланың өзінің
қалауы бойынша таңдалатын факультативтік сабақтар қосылған. Соқыр және
нашар көретін балаларға арнлаған жалпы білім беру мекемесінің арнайы
сыныптарының орыс тілі, математика, айналамен танысу, табиғаттану
программалары жай мектептегі өтілген материалдың мазмұны мен көлемі
жағынан аналогикалық программаға сәйкес келеді. Арнайы білім беру
программалары көрмейтін және нашар көретін балалардың даму
ерекшеліктері бойынша құрылған. Мұнда қабылдауды, көрнекілік-бейнелік
ойлауды дамытуға арналған түзету – компенсаторлық жұмыстың керектігі
ескерілген.

Осы программамен коррекциялау және компенсациялау әдістерін қолдану
негізінде тифлорқұралдарын, релифтік-графикалық оқулықты (соқырларға),
жалпақтаңбалы оқулықты (нашар көретіндерге) қолдану қарастырылған.
Соқыр және нашар көретіндерді жалпы білім
беру пәндеріне оқытудың ерекшеліктері.

Соқыр және нашар көретін балаларға арнлаған жалпы білім беру
мекемесінің арнайы сыныптарының орыс тілі, математика, айналамен
танысу, табиғаттану программалары жай мектептегі өтілген
материалдың мазмұны мен көлемі жағынан аналогикалық
программаға сәйкес келеді. Арнайы білім беру программалары
көрмейтін және нашар көретін балалардың даму ерекшеліктері
бойынша құрылған. Мұнда қабылдауды, көрнекілік-бейнелік ойлауды
дамытуға арналған түзету – компенсаторлық жұмыстың керектігі
ескерілген.
Осы программамен коррекциялау және компенсациялау әдістерін
қолдану негізінде тифлорқұралдарын, релифтік-графикалық
оқулықты (соқырларға), жалпақтаңбалы оқулықты (нашар
көретіндерге) қолдану қарастырылған.
Ана тілін үйретудегі программаның
ерекшелігі.

Соқыр және нашар көретін
балаларға арналған арнайы
мектептің бастауыш сыныбында өз
ана-тіліне үйрнету
программасының ерекшелігі
дайындық кезеңінің ұзақтығы
болып табылады. Бұл жұмыстар ана
тілін үйретудегі келесі этаптарда да
жалғасады.
Соқырларға арналған мектептің
тілді үйрену программасының
өзіндік ерекшелігі, онда тактилді
қимыл-қолзғалыс сезімінің
негізінде Брайль жүйесі бойынша
оқу мен жазуға көп көңіл
бөлетіндігі болып табылады.
Математика сабақтарында көлемі, формасы, саны жағынан жақты
білімнің қалыптасуына көп көңіл бөлінеді.
Нашар көретін балаларға арналған мектептегі «Айналамен танысу және
табиғаттану» программасында экскурсия мен практикалық сабақтар саны
көбейтілген. Көшеде жүруі үшін арналған таяқшаны қалай қолдану
керектігі жөнінде үйрететін арнайы сабақтар да бар.
Орта мектептегі көру бұзылыстары бар балаларды оқыту программасы
жалпы білім беретін мектептің программасымен сәйкес келеді, бірақ
мұнда арнайы әдістер, тифлотехникалық құралдар қолданылады.
Көру бұзылыстары бар балалар жалпы мектепте оқуға болады, бірақ оған
арнайы білім беру жағдайы қарастырылуы керек. Арнайы
тифлопедагогпен, тифлопсихологпен жұмыс жүргізу керек. Көру
бұзылыстары бар балалармен арнайы түзету жұмыстары ритмика, емдік
денешынықтыру, сөйлеу тілі бұзылуын түзету, көру арқылы қабылдауды
дамыту және т.б. жұмыстар жүргізіледі.

Ұқсас жұмыстар

Қолданылған ақпарат көздері

Жүргізушілердің шаршауы және сенімділігі

Көз аурулары

Көтеру бұрандасы

Баяу және шапшаң мотонейрон ерекшеліктері

Дәрумендер (витамин)

Технологиялық процестердің қауіпсіздік талаптары

Қартаю процесінің себебі

Музыканың емдік күші

Оразаның пайдасы

Пәндер