Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша 2018 жылдың басында Қазақстан халқының саны

Презентация қосу

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Экономика және Бизнес Жоғары Мектебі
Экономика кафедрасы

ҮЙ (ІШКІ) НАРЫҒЫНЫҢ
ӘСЕРІ/НӘТИЖЕСІ

Орындаған: Ақатқызы А.
Тексерген: Андабаева Г.К.
Әр өңірдің елдің қаржылық дамуына қосқан үлесін бағалау. Мұнда әр
өңірден салық жинау, Ұлттық қорға төлемдер түсімдері және бір адамға
шаққандағы жалпы өңірлік өнім (ЖҰӨ) көрсеткіштері қарастырылды.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің мәліметтеріне сәйкес, 2017 жылы
бюджетке салық төлемдерінің көп бөлігі Алматы қаласынан түскен - 1,77 трлн теңге,
бұл Қазақстан аймақтарынан жиналған барлық салықтардың 25% -на сәйкес келеді.
Өткен жылмен салыстырғанда салық көлемі 9,4% өсті. Екінші орынды Атырау
облысы алды, ол өткен жылы қазынаны 1,05 трлн теңгеге толтырды, бұл бір жыл
бұрынғыдан 28,4% артық. Индикатордың өсуі негізінен мұнай бағасының 2016
жылдың басында олардың күрт төмендеуінен кейінгі өсуіне байланысты. Осы
кезеңде Астана мемлекеттік бюджетке 989,99 млрд. Өткен жылмен салыстырғанда
бұл көрсеткіш 6,9% төмендеді. Ең аз салықтар Солтүстік Қазақстан (79,01 миллиард
теңге), Жамбыл (81,41 миллиард теңге) және Қызылорда (104,69 миллиард теңге)
облыстарында төленеді. Жиналған салықтардың жалпы көлеміне осы аймақтардың
жиынтық үлесі 4% -дан аспайды.
Ең аз салықтар Солтүстік Қазақстан (79,01 миллиард теңге), Жамбыл (81,41

миллиард теңге) және Қызылорда (104,69 миллиард теңге) облыстарында төленеді.
Жиналған салықтардың жалпы көлеміне осы аймақтардың жиынтық үлесі 4% -дан
аспайды.
Салық түсімдерінің жалпы өсімі өткен жылы 10,9% құрады. Бұрын аталған Атырау

облысын қосқанда үш аймақ өз кірістерін 20% -дан астам арттыра алды. Осылайша,
Қарағанды облысында салықтық түсімдердің 31,2% -ға өсуі байқалады, бұл,
сарапшының пікірінше, өнеркәсіптік өндірістің ұлғаюына байланысты туындады.
Алматы облысында салықтық түсімдер көлемінің айтарлықтай өсу тенденциясы
(20,4%) негізінен ҚҚС түсімдері көлемінің ұлғаюымен байланысты.
Жалпы жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнім көлемі бойынша алдыңғы
үштіктің құрамы алдыңғы көрсеткішпен бірдей болып шықты. Атырау облысында
бір адамға шаққандағы ЖӨӨ 2017 жылдың тоғыз айында 6,27 млн теңгені құрады,
бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 16,3% -ға өсті. Алматыда бір адамға 4
млн.теңге ЖҰӨ өндірілді, елордада - 3,89 млн.
Елдің әлеуметтік экономикалық дамуының тұрақтылығын негізінен Батыс

Қазақстан өкілдері қамтамасыз етеді. Сонымен, 2017 жылы Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына салық төлемдерінің ең көп мөлшері Атырау (1,15
трлн), Маңғыстау (388,2 млрд. Теңге) және Батыс Қазақстан (269,03 млрд. Теңге)
облыстарынан түсті. Астана бұл көрсеткіш бойынша 6,65 миллиард теңгеге қызыл
түсті.
2017 жылы Ұлттық қорға түсімдердің көлемі 3,66 трлн теңгені құрады, өткен

жылмен салыстырғанда индикатор 79% -ға өсті, бұл 2017 жылы бүкіл Қазақстан
тарихындағы мұнай өндірудің рекордтық мөлшерімен байланысты.
Қашағандағы жобаны іске қосу нәтижесінде Қазақстанда 2017 жылы мұнай өндіру

11% өсті, деп мәлімдеді Fitch Ratings табиғи ресурстар мен шикізаттар жөніндегі
аналитикалық топтың директоры Дмитрий Маринченко. Сарапшы 2018 жылы жоба
елдегі өндіріс көлемінің тағы 2% өсуіне ықпал етеді деп күтеді. Болашақта
Қазақстанда мұнай мен газ өндірісінің әлеуетті өсуін Теңіз кен орнын кеңейту,
Қашаған жобасының екінші кезеңі және Қытайға табиғи газ экспортын бастау
арқылы қамтамасыз етуге болады.
Сонымен бірге, Виктор Ли үш облыста түсімдер көлемінің екі еседен астам өсуін

атап өтті, оның құрамына Қостанай (918%), Павлодар (629%), Батыс Қазақстан
(119%) облыстары кіреді. Қостанай облысында жер қойнауын пайдалану бойынша
көптеген жобаларды іске асыру өткен жылы басталды. Жаңарту Павлодар мұнай-
химия зауытында аяқталды, бұл облыстың мұнай-газ секторынан салық
түсімдерінің көлеміне әсер етті. БҚО-да жаңа кен орнын игеру 2017 жылы басталды
2017жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар
жасау тұрғысынан Дүниежүзілік Банктің әлем елдерінің рейтингісі - Doing Business-те 36-шы
орында тұр. 2016 жылы Қазақстан 41-орынға ие болды. Осы рейтингке сәйкес, елде бизнес
жүргізудің ең жақсы шарттары - Алматы қаласы. Алғашқы үштікке Ақтөбе және Қостанай
облыстары да кірді.

Аймақтағы іскерлік ахуалдың жағдайын ШОК санына қарай бақылауға болады. Мәселен, 2018
жылдың 1 наурызындағы жағдай бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында шағын және орта
бизнес кәсіпкерлерінің ең көп саны (жалпы санының 15,4%) тіркелді - 179,55 мың бірлік,
олардың 90,3% жеке кәсіпкерлер мен шаруа қожалықтары. Алматыда 172,63 мың ШОБ өкілдері
тіркелген. Үшіншісі - 110,81 мың ШОБ тіркелген Алматы облысы. Қазақстандағы инвестиция
үшін ең тартымды сала тау-кен өнеркәсібі және карьерлерді қазу өнеркәсібі болып қала береді,
бұл Атырау облысында 2017 жылы 2,46 трлн теңгеге жеткен негізгі капиталға
инвестициялардың жоғары деңгейін түсіндіреді. Астанада бір жылдағы инвестиция көлемі
944,65 миллиард теңгеге жетті, ал Алматыда бұл көрсеткіш 639,92 миллиард теңгені құрады.
Инвестициялардың ең азы Солтүстік Қазақстан (165,74 миллиард теңге), Қостанай (178,97
миллиард теңге) және Қызылорда (215,3 миллиард теңге) облыстарына салынды. Жалпы
алғанда, өткен жылы бүкіл ел бойынша негізгі капиталға 8,75 трлн.
Аймақтағы кәсіпкерліктің белсенділігі бөлшек сауда көрсеткіштерімен айқын көрінеді.

Сонымен, 2017 жылы республикадағы бөлшек сауданың жалпы көлемінің үштен бірі Алматыға
түсті, мұндағы сауда көлемі 2,47 трлн теңгені құрады, 11,7% немесе 1,03 трлн теңге Астанаға
және 9,4% немесе 828,48 миллиард теңге - Шығыс Қазақстан облысында. Жылдағы ең жоғары
өсу қарқыны Астанада байқалды - 12,2%, ең кішісі - Қызылорда облысында (0,3%).
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің
мәліметтері бойынша 2018 жылдың басында Қазақстан халқының саны 18
миллион 157 мың адамға жетті. Өткен жылы ел тұрғындарының саны 238,86
мың адамға өсті, оның ішінде 260,49 мың адам - табиғи өсімнің арқасында
Қазақстаннан сол уақытта 21,62 мың адам кетті.
Елдегі ең жоғары табиғи өсімді Оңтүстік Қазақстан облысы көрсетіп отыр.

Облыс туудың ең жақсы нәтижесін көрсетті - жылына 78,96 мың адам,
дегенмен, облыстың статистикасы көші-қонның теріс сальдосымен «бүлінген».
Нәтижесінде Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғындары 2017 жылы 64,26 мың
адамға артты.
Сонымен қатар, көші-қонның теріс сальдосы, ең алдымен аймақаралық, оң

табиғи өсумен қабаттасуына байланысты солтүстік, шығыс және орталық
аймақтардың тұрғындарының саны азаюын жалғастыруда. Осылайша,
Қазақстанның бес облысында, соның ішінде Шығыс Қазақстан облысында,
Солтүстік Қазақстан облысында, Қостанай, Қарағанды және Павлодарда
байқалады.
Қазақстандағы орташа жалақы 2017 жылдың төртінші тоқсанында 163,73 мың

теңге мөлшерінде белгіленді. Қазақстандағы жалақы мөлшеріндегі
айырмашылықтар айтарлықтай - олар, әдетте, ел аймақтарының даму деңгейі
мен ерекшеліктерін көрсетеді, деп атап өтті Анна Алшанская. Номиналды
жалақы бойынша көшбасшылар жоғары дамыған аймақтар болып табылады:
Астана мен Алматы қаржы-экономикалық орталықтары (сәйкесінше 263,35 мың
теңге және 205,26 мың теңге) және шикізаттық экспортқа бағытталған
аймақтар - орташа айлық жалақысы 288 мың теңге және Атырау мен
Маңғыстау облыстары және Тиісінше 269,82 теңгені құрайды.
Түркістан тұрғындары ең аз алады (122,8 мың теңге - орташа республикалық деңгейден
35,8% -ға аз), Жамбыл (127,8 мың теңге - 33,1% -ға аз) және Алматы (137,1 мың теңге -
алады) Орташа республикалық деңгейден 28,3% -ға аз) облыстар.
Егер жалақысы орташа республикалық деңгейден жоғары бес аймақ туралы айтатын болсақ,

онда аймақтық тұрғыдан алғанда, мұнайлы Атырау облысының тұрғындары дәстүрлі түрде
ең жоғары жалақы алады: 361,5 мың теңге (бір жыл бұрын - 310,6 мың теңге). Бұл орташа
республикалық деңгейден 89,2% жоғары.

Жалақы бойынша екінші аймақ - Нұр-Сұлтан: мұнда тұрғындар орташа есеппен 308,1 мың
теңге алады, бұл орташа республикалық деңгейден 61,2% артық.

Маңғыстау облысы сектордағы жетекші аймақтардың үштігін жабады: 297,3 мың теңге.
Мұнда орташа айлық жалақы орташа республикалық деңгейден 55,5% асады.
Бұл көрсеткіш бойынша ТОП-5 аймақтарға Алматы және Батыс Қазақстан облыстары да

кірді: сәйкесінше 222 мың және 191,3 мың теңге. Республикалық орташа мәннен асып түсу
Алматыда 16,2%, ал Батыс Қазақстан облысында - 0,1% құрады.
Сонымен қатар, үшінші тоқсанда Қазақстандағы орташа айлық жалақы номиналды мәнде

18,1% -ға өсті, бірақ инфляцияны ескере отырып, өткен жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда жалақының сатып алу қабілетінің нақты өсімі 12% -ды ғана құрағанын атап
өткен жөн. Ағымдағы жылдың алдыңғы тоқсанына жалақының нақты өсімі 1,8% -ды
құрады.
Сонымен бірге 2019 жылдың қыркүйек айының соңында тауарлар мен қызметтердің бағасы

жылына 5,3% -ға өсті.
Аймақтар бойынша өңдеуші Сонымен бірге, Қарағанды облысы
өнеркәсіп үлесі металлургия өнеркәсібінің жалпы
өндірісінің 32% -ын, Шығыс Қазақстан
облысы - 19,6% -ын және Павлодар облысы
- 15,6% -ын қамтамасыз етеді. Қостанай
(машина жасау көлемінің 23%) және Шығыс
Қазақстан (19%) облыстары машина жасау
өнімдерін шығаруда жетекші орынға ие.
Алматы тамақ өндірісі бойынша көшбасшы
болып табылады (тамақ өндірісі көлемінің
15%).
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика
министрлігі Статистика комитетінің (бұдан әрі -
ҚР Статистика комитеті) 2015-2019 жылдарға
арналған деректері бойынша Қазақстанда ЖІӨ-
нің нақты өсімі 68,7% -ды құрады, бұл ретте
ЖІӨ-дегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі 10,3% -дан
11-ге дейін аздап өсті. 4%. 2020 жылдың 1
сәуіріндегі жағдай бойынша ЖІӨ-нің жалпы
көлеміндегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі 13%
құрады, 2020 жылдың бірінші тоқсанында 1,6
базистік пунктке өсті.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ
1. Региональная экономика [Текст] : учебное пособие / М.
В. Ахмедьярова, Н. Ж. Бримбетова. - Алматы : Evo Press, 2015. -
322 c. - (МВА). - ISBN 978-601-222-124-4
2. Гранберг А.Т. Основы региональной экономики - М., 2014.

3. Курнышев В. В. Региональная экономика. Основы теории и

методы исследования: учебник для вузов / В. В. Курнышев, В. Г.
Глушкова. – М.: КноРус,2014. – 254 с.
4. Региональная экономика: учебник для вузов/ Т.Г. Морозова,

М.П. Победина, Г.Б. Поляк и др.; Под ред. проф. Т.Г. Морозовой. –
2-е изд., перераб. и доп. – М.: ЮНИТИ, 2014. – 472 с.
5. Региональная экономика и управление: Учебное пособие, 2-е

издание, переработанное и дополненное. Коваленко Е. Г., Зинчук
Г. М., Кочеткова С. А., Маслова С. И., Полушкина Т. М., Рябова С.
Г., Якимова О. Ю. 2-е издание, 2014 год, 288 стр.
6.Региональная экономика: Учебник/ Под ред. В.И. Видяпина и

М.В. Степанова. -М.: ИНФРА-М, 2014. 666 с
ҚР министрліктері сайты

Sat.gov

Ұқсас жұмыстар

Қазақстандағы білім беру жүйесінің құрылымы

Ресейге қоныс аударуы

Комитетінің хатшысы

Қаржы мамандығы

Тұрғын халықтың ұдайы өсіп - өну географиясы және оның заңдылықтары

Орталық Комитетінің бірінші хатшысы

Қазақстан Республикасының инвестициялық саясаты

Республикасының тұңғыш президенті

Жолаушылар тасымалы

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық себептері мен формаларықажыг

Пәндер