Тоғанның қажетті көлемін есептеу

Орындаған: Тамабек Сағыныш

КеАҚ «Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университі»

«Ауылшаруашылғы және биоресурстар»

Жергілікті ағын және оны пайдалану

Жоспар

Бөгет типтері және конструкциялары.

Су қоймалары мен тоған (пруд) құрылысы;

Тоғанның қажетті көлемін есептеу;

Жергілікті ағын- біртекті физикалық-географиялық ауданда су ағынының құралуы. Су ағынының жыл бойындағы ағысы өзен алқабында бірқалыпты бөлініп тарамайды. Сондықтан оны су коймасы, су жинағыш бөгеттер арқылы жинап, құбылмалылығын реттеу арқьлы, жиналған суды жазда халық шаруашылығында пайдаланады. .

Жергілікті ағын экономика салаларында, негізінен, тұрақты суару үшін пайдаланылады. Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының шекарасында 1973 - 1974 жылдардан бастап Қара Ертіс өзенінен және оның салаларынан Қытай аумағын суару үшін су алудан туындаған Қара Ертіс өзені ағынының табиғи ағу жолдарында айтарлықтай бұзушылық басталды.

Қазіргі уақытта Қытай Халық Республикасынан ағын шартты-табиғи кезеңге қарағанда орташа 2, 5 - 3, 3 км3 (шекті мәні 0, 95 - 5, 6 км3 болғанда) қысқарғаны есептеу арқылы белгіленді. Осылайша Ертіс өзені бассейнінің су ресурстары іс жүзінде ағымдағы кезеңде - 30, 4 км3, оның ішінде трансшекаралық ағын шамамен 4, 5 км3 құрайды деп бағалануда. Перспективада 2040 жылға қарай Қытай Халық Республикасында су алуды ұлғайту есебінен су ресурстары 28, 3 км дейін қысқарады.

Су қоймасы - суды тоқтатуға, жинақтауға және сақтауға арналған, өзендер алаптарында түзілген, су тірегіш ғимараттармен бекемделген, едәуір сыйымдылықтағы жасанды су қоймалары.

Кез келген тоған жер үй ауласының көркін келтіреді. Аптап ыстықта ол ауаны ылғалдандырып, жасыл желекті өсімдіктер үшін қолайлы микроклимат тудырады. Жаз мезгілінде адамдардың көпшілігі жұмыстан соң кішігірім тоған алдында, су ағынын тамашалап, аспалы торда отырып демалуды, не болмаса тіпті өз саяжайында күнге қыздырынып, суға түсуді ұнатады.

Тоғандарды қолдан жасау - бұл бизнес үшін жаңа идея. Тоған құрылысына негізделген бизнес түрі көп шығындалуды қажет етпейді, ал болашақта дұрыс маркетинг арқасында көп табыс әкеледі.

Тоған құрылысы бизнесі белгілі бір ғимаратты жалға алуды, қымбат жабдықтарды сатып алуды қажет етпейді, себебі бұл істі жүзеге асыру үшін күрек пен қайла іспетті кез келген шаруашылықтан табылып қалатын қарапайым құрал-саймандар ғана қажет. Тоған жасау үшін арнайы білімнің де қажеті жоқ, арнайы әдебиеттер мен интернеттегі ақпарат жеткілікті болады.

Технология. Тоғанды өз қолымен жасап шығару қиын емес. Тоғанды орналастырудың орнын таңдап алу керек. Ол күн түспейтіндей ағаштардың астында орналасқаны дұрыс.

Тоған орналасатын орынды таңдап алғаннан кейін жіп немесе бау көмегімен оның формасы мен көлемінің қандай болатынын белгілеп алу керек.

Оның сыртқы пішінін таңдау барысында қолданылатын материалдар формасы мен түрін жалпы стилистикалық келбетіне сәйкестендіру керек. Мысалы, аумақты жобалауда түзу геометриялық формалар - шаршы, тікбұрыш болса, онда тоғанның формасы да осыған сай болу керек. Егер қисық жолдар көп болса, онда тоғанды түзу бұрыштармен, түзу емес жаға бойымен бос формада (шеңбер түрінде) жасайды; содан кейін оны табиғи тастармен, қиыршық тастармен, малта тастармен, суға жақын жерде отырғызылған өсімдіктермен әшекейлейді.

Тереңдігі 80 см, көлемі 3, 5 х 2 метрден кіші тоған салудың қажеті жоқ. Ондай жердегі су тез қызады, өлген өсімдіктер сонымен қатар, су түбіне түскен балықтардың тіршілік әрекеттерінің өнімдері биогендік заттар бөледі, ал олар балдырлардың өсуіне әкеп соғады, ал балдырлар өз кезегінде, судан оттегін сіңіретін болады.

Ал оттегінің жетіспеушілігінен тоған шіри бастайды, су бұлыңғырланып, жағымсыз иіс шығарады. Тоған неғұрлым кіші болса, соғұрлым осындай жағымсыз құбылыстарға тап боласыз. Ал егер тоғанды тереңірек етіп, оны қызудан сақтайтын шаралар жасаса (үстіңгі қабатын суда қалқып тұратын өсімдіктермен жабу немесе оңтүстік жақтан салу), су түбінің қызуы төмендейді.

Тоғанның түбін жасаған кезде мынадай ережелерді ұстану керек. Алдымен бөктердің бұрышы 30°-тан аспағаны жақсы. Егер бұлай жасамасаңыз, онда бір күні топырақ тоған ішіне түсе бастайды.

Содан кейін тоған түбін тамырлар, тастар мен басқа да заттардан тазалап алу керек, себебі негіз ретінде полиэтилен қабықша қолданылатын болады.

Түп бедерін құрастыруда сатылы әдісті қолдануға болады. Таяз су - 40 см-ге дейін, орта бөлігі 60-100 см-ге дейін, терең бөлігі - 100 см не одан көп. Ал тоған тереңдігі 100-120 см. болса, онда балықтар қыстай алатын болады. Одан кейін түп бедерді қабықшамен жабамыз да, біріккен жерлерін суға шыдамды желіммен жапсырамыз. Шұңқырдан алынған топырақ жағаның пішінін жасауға жарайды. Оның қандай болатыны сіздің шығармашылық қабілетіңіз бен тапсырыс берушінің қалауына байланысты. Кішігірім сарқырама жасауға да болады (ол үшін сорғыш керек), тақтай, қойтас, малта тас, жағажай құмын төсеуге болады.

Бөгет түрлері - өзен арнасындағы су деңгейін көтеру, су ағынын арттыру, бөген жасау және т. б. жұмыстары үшін ағынды суды кесе-көлденең қоршай салынған гидротехникалық ғимарат түрлері.

Бөгет аймақтық негізде су ресурстарын үнемдеуге арналған көп мақсатты схемадағы орталық құрылым бола алады. Көп мақсатты дамбалар дамып келе жатқан елдерде ерекше маңызға ие бола алады, мұнда бір бөгет өндірісіне, ауыл шаруашылығының дамуына және өнеркәсіптің өсуіне байланысты айтарлықтай пайда әкелуі мүмкін.

Алайда бөгеттер қоныс аударатын балықтар мен жағалаулардың экожүйелеріне әсер ететіндіктен экологиялық мәселелердің басты тақырыбына айналды. Сонымен қатар, үлкен су қоймалары көптеген адамдар тұратын кең жерлерді басып қалуы мүмкін, және бұл ұсынылған жобалардың артықшылықтары шығындарға тұрарлық емес пе деген топтардың бөгеттер жобаларына қарсылығын күшейтті.

Инженерлік тұрғысынан бөгеттер құрылымдық тип бойынша және құрылыс материалы бойынша анықталған бірнеше сыныптарға бөлінеді. Бөгеттің қай түрін салу туралы шешім көбіне байланысты іргетас алқаптағы жағдайлар, қолда бар құрылыс материалдары, учаскенің көлік желілеріне қол жетімділігі және жобаға жауапты инженерлердің, қаржыгерлердің және промоутерлердің тәжірибелері.

Бөгет өзегі (Ядро плотины) - жер бөгет денесінің ішінде сүзілу шығынын азайту, бөгет грунтын ыдыратпау және төменгі беткейдің орнықтылығын күшейту үшін жасалатын құрылым. Жер бөгетінің сүзілуіне қарсы имарат арқылы сүзіліп ағып өтетін су шығынын кеміту, төменгі жақтаудың тұрақтылығын арттыру және грунттың мұз болып қатып жарылмауы үшін депрессиялық қисық сызықты тереңдету, бөгет денесіндегі грунттардың ыдырауын болдырмау үшін еңістігін кеміту арқылы сүзілу ағынын азайту амалдары қолданылады. Бөгет денесіндегі сүзілуге қарсы колданылатын құрылғыны су өткізгіш өзек арқылы жасайды. [

Бөгетті бас тоған (Водозабор плотинный) - су алу гидротехникалық имараттары немесе су жібергіш инженерлік имараттар. Бөгетті бас тоған көп ретте арынның төменгі (10 м-ге дейін) мәнімен ерекшеленеді. Тасындылар ағындысының режімін реттеу тәсілі көп сатылы, тасынды түйіршіктерінің диаметрі b50-ден артып кетсе, Бөгетті бас тоған су торабының құрылымы көмегімен тұтылып қалуы тиіс. Егер тасынды диаметрі b50-b15 аралығында болса, онда канал тасындысы тұтқыш құрылғы арқылы тұтылады. Әйтсе де тасынды ағындысының толық тазаруын "тұндырғыш" құрылғы атқарады.