Айнымалы шамаларды анықтау

Презентация қосу

Пән атауы: ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ БІЛІМ МОДУЛІ
(ӘЛЕУМЕТТАНУ, САЯСАТТАНУ)

СЕМЕСТРЛІК ЖҰМЫС № 1
13-тақырып: Әлеуметтанулық зерттеулер

Орындаушы: Еркен Бақытжан
Тобы: РЭТк-20-7
Қабылдаған: аға оқытушы Әбдіқалық А.Ә.
Жоспар:

1.Әлеуметтанулық зерттеулердің түрлері

2. Әлеуметтанулық зерттеудің негізгі кезеңдері

3. Гипотезалар. Айнымалылар. Үлгі.
Кіріспе

Әлеуметтану - адамдар мен топтардың өзара әрекетке түсуін, сондай-ақ
өзара әрекетке түсуді түзетін мінез-құлық ережелерін зерттейді. Бүл
орайда, өзара әрекетке түсу үлгілеріне баса назар аударылады - бүл үлгілер
қалай дамиды, оларды қалай қолдануға болады және қалай өзгереді деген
сұрақтар қарастырылады. Әлеуметтану қоғамдық ғылымдардың бірі
ретінде саясаттану, экономика, психология және антропология сияқты
ғылымдармен тығыз байланысты. Осы салалардың бәрі адамның
әлеуметтік мінез-құлқын және белгілі бір дәрежеде қоғамды зерттейді.
Бұдан басқа, бұл салалар жаңа білімді қалыптастырудың ең жақсы тәсілі
ретінде ғылыми әдіске назар аударады.
1. Әлеуметтанулық зерттеулердің түрлері

Әлеуметтік зерттеудің кәсіби қабылдауларын, дағдыларын және қабілеттерін өңдеуді
іс жүзінде оқып-үйренуді күшейту әлеуметтануды инженерлік қызмет ретінде
түсіруді қалыптастыруда аса қажет болып табылады. Әлеуметтік зерттеудің нақты
түрі оған қойылған мақсат пен шарттардың сипатымен корсетіледі.
Осыған сәйкес әлеуметтік зерттеудің 3 негізгі түрін ажыратады:
1)бақылаулық, 2)суреттемелік, 3)сараптамалық әлеуметтік зерттеулер - әлеуметтану
мамандарын басқа да әлеуметтік және жаратылыстану гылымдарының өкілдері
ішінен ерекшелеп тұратын өзіндік бір бөлігі.
1. Әлеуметтанулық зерттеулердің түрлері

Зерттеудің түрлері мен бағыттары:
• Әлеуметтiк: қоғамдық пікірді, болжамдарды, сенiмдерді, нанымдарды, құндылықтар мен қоғамдық өмірдің түрлі
сұрақтары бойынша бағдарларды зерттеу.
• Тұрғындардың сапалы қызмет көрсетулерге, жағдайға, орын алып жатқан өзгерістер мен үрдістерге қанағаттану
деңгейіне баға беру.
• Тұрғындардың ұлттық жобаларды, бағдарламаларды, идеяларды бағалауы.
• Экономикалық және демографиялық зерттеулер.
• Тұрғындарды немесе тұрғындардың жеке топтарын мәдени зерттеу.
• Эксперттік сұраулар - болжамдарды құрастыруға және оларды нақтылауға, әлеуметтік құбылыстар мен үрдістердің
түсіндірулерін толықтыруға бағытталған. Эксперттерді іріктеу олардың біліктілік деңгейлері бойынша жүзеге асады,
себебі эксперттер тобының саны мен ерекшеліктері статистикалық емес, сапалық ерекшеліктер бойынша
бағаланады.
• Таңдаулы топ өкілдерін сұрау - қоғамдық пікір көшбасшыларының пікірін зерттеу
• Қоғамдық пікірді бақылау
• Ерекше мақсатты топтарды зерттеу
• Жобаларды әлеуметтік бағалау
• Әлеуметтік мәселелерді зерттеу
• Үй шаруашылықтарын әлеуметтік зерттеу
• Мемлекеттік және түрлі бағдарламалар шеңберінде бағалау және бақылау.
2. Әлеуметтанулық зерттеудің негізгі кезеңдері

Қолданбалы социологиялық зерттеулер әлеуметтік теориялардың тәжірибелік негізін құрайтын
деректерді немесе тапсырыс берушілердің (мекемелердің, қоғамдық ұйым өкілдерінің, партиялар
мен қауымдастықтардың, мемлекеттік басқару органдарының, бұқаралық ақпарат құралдарының)
нақтылы практикалық қажетін қанағаттандыра отырып, дербес нақтылы-қолданбалы ұғымға ие
болатын мәлімет жүйелерін алуға бағытталған. Ол теориялық болжамдарды дәлелдеу немесе жалған
екенін анықтау мақсатында жүзеге асады.

Қолданбалы социологиялық зерттеулер негізінен төмендегідей кезеңдерге бөлінеді:
1) дайындық кезеңі
2) жорық кезеңі
3) мағлұматтарды өңдеуге дайындау және өңдеу кезеңі
4) мағлұматтарды талдау және социологиялық зерттеудің қорытынды құжаттарын дайындау кезеңі
2. Әлеуметтанулық зерттеудің негізгі кезеңдері

1) дайындық кезеңі – бұл кезеңде әртүрлі жұмыстар, ғылыми және практикалық амалдар атқарылады. Онда тақырып анықталып,
теориялық тұжырымдама, бағдарлама жасалады, іріктеу өлшемдері анықталады. Мағлұмат жинауға арналған әдістемелік құжаттар
жасалып, зерттеу ауқымы мен құралдары анықталады, зерттеу топтары қалыптасады, жұмыс кестесі жасалады, ұйымдастыру
шаралары жүргізіледі, жұмысты материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуге байланысты мәселелер шешіледі

2) жорық кезеңі – (немесе алғашқы әлеуметтік мағлұматтарды жинау кезеңі) мағлұматтарды «алаңнан» (жеке адамдардан,
аудиториялардан, сыныптардан, үйден, мекемеден т.б.) жинаумен байланысты. Мағлұматтар зерттеу бағдарламасына сәйкес әртүрлі
сұрау жүргізу (анкеталық, сұхбаттық, эксперттік, т.б.) бақылау, құжаттарға талдау жасау, эксперимент сияқты тәсілдер көмегімен
жиналады.

3) мағлұматтарды өңдеуге дайындау және өңдеу кезеңінде - жиналған мағлұматтардың барлығы іріктеу өлшемдерінен ауытқуын
тексеру тұрғысынан зерттеледі. Тексеру жұмысы әдістемелік құжаттардың дәлдігі мен толықтығына байланысты. Мұнымен қоса бұл
кезеңде ашық сұрақтарды кодпен белгілеу жүзеге асады. Мағлұматтарды компьютерде өңдеудің логикалық бағдарламасы жасалады.
Кейбір жағдайларда (мағлұматтар аз болғанды) мағлұматтарды өңдеу қолмен атқарылады

4) мағлұматтарды талдау және социологиялық зерттеудің қорытынды құжаттарын дайындау кезеңі – қорытынды кезең.
Талдаудың методологиялық негізі дайындық кезеңінде жасалған зерттеу бағдарламасы болып табылады. Талдау барысында аладын ала
жасалған ғылыми болжамдарды құптау немесе жоққа шығару туралы қорытынды жасалады, әлеуметтік байланыстар, тенденциялар,
қайшылықтар, парадокстар, жаңа әлеуметтік мәселелер аңғарылады. Сонымен қатар, жасалған жұмыстардың нәтижелері
айқындалады.
2. Әлеуметтанулық зерттеудің негізгі кезеңдері

Зерттеудің сандық-сапалық талдау деңгейі
Зерттеудің сандық-сапалық талдау деңгейіне, шешілетін мәселелердің ауқымына және қиындығына қарай қолданбалы
социологиялық зерттеулерді үш топқа бөлуге болады:

1) барламалық социологиялық зерттеу - өзінше бір сынақ болып есептеледі және негізгі жұмысқа дайындық сапасын тексеруге
арналады. Бұнда болашақ негізгі зерттеудің барлық құрамдас бөліктері тексеруден өтеді, оның міндеттері және болжамдары
анықталады, негізгі ұғымдарды операцияландыру сапасы тексеріледі, зерттеу құралдары анықталады, зерттеу ауқымының
шекаралары нақтыланады, зерттеуде кездесуі мүмкін қиындықтар қарастырылады, мағлұматтар жинау тобы тәжірибе жинақтайды.

2) сипаттамалық социологиялық зерттеу – социологиялық талдаудың күрделенген түрі. Өзінің алдына қойған мақсаты мен
міндетіне сәйкес ол зерттеліп жатқан құбылыс және оның құрамдас бөліктері жайлы толық мағлұмат беретін тәжірибе деректерін
пайдаланады. Сипаттамалық зерттеу талдау нысаны әртүрлі сипаттамалармен ерекшеленетін үлкен қауымдар болған кезде
қолданылады. Сипаттамалық зерттеудегі мағлұмат жинау тәсілін айқындау зерттеудің міндеті мен бағытына қарай анықталады.

3) талдамалық социологиялық зерттеу – зертеліп жатқан құбылыстың құрамдас бөліктерін сипаттаумен қатар, оның негізінде
жататын және сипаты мен ерекшелігіне себепші болатын құбылыстарды анықтайды. Бұл социологиялық талдаудың ең күрделенген
түрі. Сондықтан тиянақты жасаған даярлықты, бағдарламаны және зерттеу құралдарын қажет етеді. Талдамалық зерттеуде
қолданылатын әлеуметтік мағлұматтарды жинау тәсілі кешенді сипатқа ие, бұл жерде бір-бірін толықтыратын сұрау салу,
құжаттарды талдау, бақылаудың әртүрлі үлгілері қолданылуы мүмкін.
2. Әлеуметтанулық зерттеудің негізгі кезеңдері

Социологиялық зерттеулердің бағыттары:

- панельдік зерттеу барысында бұрын зерттелген адамдар тобы бірдей уақыт аралығы арқылы қайта тексеріледі.

- лонгитюдтік зерттеу қайта тексеріс кезеңі зерттеліп жатқан нысанның түп-төркініне үңіле отырып, нақтыланған
даму сатысының жетістікке жету бағытына қарай іріктелуі болып табылады.

Панельдік зерттеуде тексеру нысаны ретінде әртүрлі жас топтары қарастырылса, лонгитюдтік зерттеуде тек серпімді
дамушы топ ретіндегі жастар қарастырылады. Лонгитюдтік зерттеудің панельдік зерттеуден айырмашылығы –
қарастырылып жатқан нысанның даму процестерін түсіндіруге, сол нысан ішіндегі топтардың ерекше түрлерін анықтауға,
әртүрлі әлеуметтік топтардағы индивидтердің қалыптасу тенденциясына талдау жасауға, қарастырылып жатқан белгілердің
өзгерістерін айқындап, олардың даму процесінің детерминанттарын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
3. Гипотезалар. Айнымалылар. Үлгі.

Гипотеза

Гипотеза ұғымы (грекше ὑπόθεσις - «негіз, болжам») - ғылыми болжам, оның ақиқаты әлі
расталмаған. Гипотеза ғылыми білімді дамыту әдісі (болжамдарды алдын-ала және
эксперименттік тексеру), сонымен қатар ғылыми теория құрылымының элементі ретінде әрекет
ете алады. Белгілі бір психикалық операцияларды жүргізу процесінде гипотетикалық жүйені
құру адамға белгілі бір объектілердің болжамды құрылымын талқылауға және көрінетін
түрлендіруге қол жетімді етуге мүмкіндік береді. Осы объектілерге қатысты болжау процесі
нақтыланып, негізделген болып келеді.
3. Гипотезалар. Айнымалылар. Үлгі.

Әлеуметтанудағы гипотеза
Мысалы, егер біз университеттегі студенттердің үлгермеуі туралы айтатын болсақ, оның себептерін талдау қажет. Бұл жағдайда
әлеуметтанушы қандай гипотезалар ұсына алады? А.И. Кравченко социологиялық зерттеу барысында келесі гипотеза
мысалдарын келтіреді:

•Бірқатар пәндер бойынша оқыту сапасының нашарлығы.
•Университет студенттерін оқу үрдісінен қосымша табыс алу үшін алаңдату.
•Университет әкімшілігінің студенттердің оқу үлгерімі мен тәртібіне деген талаптарының төмендігі.
•ЖОО-ға конкурстық қабылдау құны.

Ғылыми гипотеза мысалдарының тек зерттеу тақырыбына тікелей қатысты бола отырып, нақтылық пен нақтылық талаптарына
жауап беруі маңызды. Гипотезаларды тұжырымдаудың сауаттылығы, әдетте, зерттеу әдістерін таңдау сауаттылығын анықтайды.
Бұл талап ғылыми социологиялық жұмыстың барлық формаларында гипотеза құру үшін бірдей - мейлі ол семинар сабағы
шеңберіндегі гипотеза болсын немесе тезистің гипотезасы болсын. Студенттердің толық емес жұмыс уақытының теріс әсері
туралы гипотезаны таңдаған жағдайда, университетте төмен оқу үлгерімі бар мысалды респонденттерге қарапайым сауалнама
жүргізу әдісі аясында қарастыруға болады. Егер оқыту сапасының төмендігі туралы гипотеза таңдалса, сараптамалық
сауалнаманы қолдану қажет. Өз кезегінде, егер біз конкурстық іріктеуге кететін шығындар туралы айтатын болсақ, онда сіз
корреляциялық талдау әдісін қолдануға болады - белгілі бір ЖОО студенттерінің оқу көрсеткіштерін қабылдаудың әртүрлі
шарттарымен салыстыру кезінде.
3. Гипотезалар. Айнымалылар. Үлгі.

Айнымалылар

Айнымалы шамаларды түсіну. Проблеманың ауқымын зерттей алатындай етіп тарылту үшін ғалымдар
адамдарға емес, айнымалы шамаларға зер салады. Айнымалы шамалар адамдар, жағдайлар я топтар арасында
әркелкі болып келеді (Бабби, 2010). Егер афроамерикалықтар мен ақ нәсілділер арасындағы жұмыссыздық
деңгейін талдағымыз келсе, нәсіл және жұмыссыздық деген екі айнымалы шама туралы ақпарат жинауымыз
керек. Бұл айнымалы екі шаманың себеп-салдарлық байланысына болжам жасаған кезде, себеп - тәуелсіз
айнымалы шама, ал салдар - тәуелді айнымалы шама болады. Біздің мысалда: нәсіл - тәуелсіз айнымалы шама,
ал жұмыссыздық - тәуелді айнымалы шама, яғни біз жұмыссыздықтың нәсілге тәуелді екенін болжаймыз.
Айнымалы шамаларды анықтау. Ерекшелікті сипаттап, гипотезаны тексеру үшін әрбір айнымалы шама дәл
анықталуы тиіс. Мысалы, нәсілдер арасындағы жүмыссыздық деңгейінің айырмашылықтарын сипаттамас
бұрын адамның жұмыссыз екеніне көз жеткізіп алуымыз керек. Айнымалы мәнді қалай өлшеуге болатынын
анықтау процесі операцияландыру деп аталады, ал айнымалы мәнді пайдалану үшін қолданылатын нақты
анықтама оның операциялық анықтамасы болып табылады. Осы анықтамалар туралы ортақ бір тоқтамға келу
қиын болуы мүмкін. Мысалы, АҚШ үкіметі белсенді түрде жұмыс іздеп, бірақ таба алмай жүрген адамдарды
«жұмыссыз» деп атайды.
3. Гипотезалар. Айнымалылар. Үлгі.

Үлгі
Үлгі - басқа мағыналар үшін Үлгі (айрық) деген бетті қараңыз. Yлгі (франц. modele,
modulus — өлшем, үлгі, норма) — белгілі бір заттың өзіне салып пішілген нұсқасы,
киімнің немесе ою-өрнектің үлгісі. Көбіне кілем, кесте, ши, т.б. жиһаздық заттар алдын
ала әзірлеген Yлгі (халықтық Yлгі, яки суретші арнайы даярлаған Yлгі) бойынша
тоқылады. Үлгі — жан-жақты зерттеу мақсатында ашылымнан немесе тасбағаннан
кертіліп алынған тау жынысытың, минералдың немесе таснұсқаланған ағзалардың
қалдықтарының кесегі
Үлгі — жан-жақты зерттеу мақсатында ашылымнан немесе тасбағаннан кертіліп
алынған тау жынысытың, минералдың немесе таснұсқаланған ағзалардың
қалдықтарының кесегі. Таскертпе терминімен орайлас түсінік.
Қорытынды:

Қорытындылай келгенде, әлеуметтанулық зерттеулерді жүргізуді ұйымдастыру ғылыми
негізделген комплексті кешен ретінде сипатталады. Ол зерттеудің мақсаты қоғамға
қатысты жаңа білімдерді алу үшін қолданылады. Яғни, әлеуметтану зерттеуі - қоғамтану
зерттеуінің бір түрі, қоғамды тұтас жүйе ретінде қарастыратын және жеке ғылымдарды
арнайы және нақты әлеуметтік зерттеуге қатысты жалпытеориялық және әдістемелік
негіз рөлін атқарады. Маңызы жағынан көпшілік әлеуметтік зерттеулер бір әлеуметтік
процестер мен құбылыстарды жете білу және оларды жан-жақты зерттеу үшін
методология мен әдіс, әдістеме міндетті түрде қажет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Тұрғынбаев Ә. Х. Социология. Алматы – 2001. – 160 б.
2.Булатова А.Н., Исмагамбетова З.Н. Курс лекций по социологии. Алматы – 2000. – 284 с.
3.Әбсаттаров Р., Дәкенов М. Әлеуметтану. Оқулық – Алматы: Қарасай, 2009ж.
4.Рахметов Т. Социология Алматы 2004ж.
5.Сорокин П. Человек. Цивилизация. Общество. Москва 1992г.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Кездейсоқ Айнымалы. Кездейсоқ айнымалылармен жұмыс істеу. Алгоритм

Айнымалы ұғымы. Айнымалымен жұмыс істейтін процедуралар мен функциялар. Тармақталу алгоритмін орындайтын программа

Сызықтық бағдарлама құрылымы

Сызықты құрылымды алгоритмдер мен программаларды құру

Физика концепциясы

Үзіліссіз кездейсоқ шамаларының үйлестіру зананың тапсырыс формасы

Орындалатын программаны құру сатылары

Шамалар

Алгоритмдер туралы түсінік

Микропроцессорлық аспаптар

Пәндер