Фрикциондық жұмыссыздық

Презентация қосу

Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті
Педагогика және психология институты

Жұмыссыздық: мәні, себептері мен
нысандары. Оукен заңы
Орындаған: 3-топ
Жолдасхан Асель
Куралова Назерке
Төрехан Назым
Куралбайқызы Гүлнұр
Қабылдаған: Сералиева Алия
Алматы 2021
Жұмыссыздық
Жұмыссыздық – бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке
жарамды халықтың өндірісте жұмыспен қамтылмауы.
Жұмыспен қамтылмау өндірістің тиімділігін арттыруы,
сонымен бірге жұмысшы күшінің бір бөлігін жұмыстан
босатуға мүмкіндік жасайтын немесе оның құрылымына,
сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми – техникалық
прогресстің салдары болуы мүмкін. Нарықтың
экономикада жұмыссыздық дағдарыстар кезінде көбейеді.
Нарық жоқ жағдайда жұмыссыздықтың көбею себебі
мемлекеттің өндіргіш күштерді орналыстырудағы бұрыс
құрылымдық саясаты болуы мүмкін.
Жұмыссыздық – құбылыс, жұмысқа қабілетті адамдардың
тұрақты немесе уақытша жұмыс істемейтін бөлігі.
Экономикалық әдебиеттерде
жұмыссыздықты мынадай типтерге
бөлінеді:

• Фрикциондық жұмыссыздық
• Құрылымдық жұмыссыздық
• Маусымдық жұмыссыздық
• Циклдық жұмыссыздық
• Технологиялық
жұмыссыздық
Адамдардың бір жұмыстан басқа
Фрикциондық жұмысқа, бір жерден басқа жерге
жұмыссыздық жұмыс ізденуімен ауысуы

Құрылымдық Өндірістік қуаттың жетіспеуінің
жұмыссыздық нәтижесінде болады

Маусымдық Жұмыс күшінің тек маусымдық
жұмыссыздық кезеңінде жұмыс жасауы

Циклдық Өндірістің құлдырауынан туындайды
жұмыссыздық

Технологиялық Адамдарды машинамен ауыстырудың
нәтижесі
жұмыссыздық
Өндіріс саласындағы өзгерістердің әсері
Кез келген қоғамдағы экономикалық даму
барысында тұтыну тауарларының
сұранымы құрылымында және өндіріс
технологиясында маңызды өзгерістер
болады. Бұл өзгерістер өз кезегінде жұмыс
күшіне жалпы сұранымның құрылымын да
өзгертеді. Осындай өзгерістерге
байланысты кәсіптердің кейбір түрлері
азаяды не қысқарады‚ ал басқа бір түрлері
көбейеді. Қоғамдағы жұмыссыздықтың
пайда болу себебі жұмыс күшінің осы
өзгерістерге баяу ыңғайланатындығына
және оның құрылымының нақты жұмыс
орнына сай келмейтіндігіне байланысты
болады.
Экономикалық дағдарыс (экономикалық дамудың құлдырауы‚ тоқырау) елдегі
еңбекке қабілетті тұрғындардың елеулі бөлігінің бостан босқа уақыт өткізуіне
әкеліп соғады‚ ал мұндай жағдай олардың біліктілігінің жоғалуына‚ адамгершілік
қадір-қасиеттің азғындауына‚ әлеуметтік және саяси жанжалдарға апарып
соқтырады.

Жұмыссыздық – барлық қоғамда болып тұратын құбылыс. Нарықтық экономикасы
дамыған елдерде‚ мысалы‚ АҚШ-та‚ еңбекке қабілетті тұрғындардың жұмыспен
толық қамтылуы жұмыссыздық мүлдем жоқ дегенді білдірмейді. Фрикциялық және
құрылымдық жұмыссыздық болмай қоймайды деп есептеледі. Демек, елдегі
тұрғындардың жұмыспен толық қамтылуы – ол елде циклдік жұмыссыздықтың
жоқтығын білдіреді. Жұмыспен толық қамтылу кезіндегі жұмыссыздық деңгейі оның
табиғи деңгейі болып саналады. Мұндай жағдай елдегі жұмыс күшінің рыноктары
теңдестірілгенде, яғни жұмыс іздеушілердің саны бос жұмыс орындарының санына
тең болғанда пайда болады.
Жұмыс күші
Жұмыс күші дегеніміз ел халқының жұмыс
Жұмыссыздық
істеп жүрген, жұмыс іздеп жүрген, бірақ таба деңгейі =
алмай жүрген еңбекке жарамды жастағы Жұмыссыздардың
бөлігінің жалпы мөлшері. Жұмыссыздық саны ÷ Жұмыс
деңгейін анықтау үшін жұмыссыздардың жұмыс күшінің мөлшері.
күші мөлшеріне пайыздық қатынасын есептеп
шығару керек.
Жұмыссыздықтың салдары
Жұмыссыздықтың салдары қандай болады және
ол қоғамға несімен қауіпті: • Адам еңбегі дегеніміз
капитал сияқты жинап қоюға, қордалауға
келмейтін айрықша ресурс. Жоғалған жұмыс
уақытын орынына келтіру мүмкін емес, сондықтан
жұмыссыздық салдарынан шығарылмаған және
көрсетілмеген тауар мен қызметтің орыны
өтелмейді.
• Егер адам жұмысынан айырылса, сөйтіп жалақысыз
қалса ол қалайда күнкөріс көзін іздейді.Бұл жағдайда
мемлекет жұмыссызға жағдай жасауды өз моынына
алады. Алайда жқмыссыздығы үшін берілетін
жәрдемақы тауар шығарғаны, қызмет көрсеткені үшін
берілген сыйақы бола алмайды, себебі жұмыссыз адам
ешнәрсе шығармайды, демек елдің әл-ауқаты да
01 жоғарыламайды.

• Жұмыссыздар санының көбеюі тауар мен қызметке
сұранымды азайтады. Халықтың табысының азаюы
сұраныстың азаюының бір себебі екендігін ілгеріде көрдік.
Тауаоға сұраныстың азаюы өз кезегінде өндірістің кемуіне
және жұмыссыздықтың одан әрі өршуіне жол ашады,
себебі өндірістің кемуі жұмыс орындарының қысқарып,
жалақының кемуіне әкелетін жолдың басы.Сөйтіп қоғам
өзі құрған тұзаққа өзі түседі.
• Елде жұмыссыздықты саяси
жағдайдың шиленісуі өршітіп
• Жұмыссыздық қылмыс,
жібере алады, себебі әбден әсіресе жастар арасында
ашынған халық жұмыстың, қылмыс тамырланатын ұя,
ақшаның жоқтығы себебі күнкөріс көзін таба
діңкелеткен адамдар үкімет алмаған кісі оның басқа
өзгерсе жағдайымыз жақсара жолдарын, көбінесе
ма деген үмітпен қандай да қылмыспен пайда табу
бір ереуілге, шеруге, жолдарын іздестіруге
төңкеріске қатысуға даяр көшеді.
тұрады.
Өзінің азаматтарына еңбек етуге деген құқығын қамтамасыз ететін
Мемлекеттік Конституцияның болуы. Бұл заң көптеген
мемлекеттерде өз дәрежесінде сақталған. Мәселен, Португалия,
Жапония, Испания және т.б. Португалия Конститутциясының 58-
бабында: «Барлық азамат еңбек етуге құқылы. Мемлекет еңбек ету
құқығында әлеуметтік-экономикалық жоспарды дамытуға кепілдік
беруі керек».
Люксимбург Конституциясының 4 – бабында: «Заң еңбек етуге
деген құқыққа кепілдеме береді және әр азаматқа осы заңның
орындалуын қамтамасыз етеді».
Жұмыссыздықпен күрес жолдары
• тапсырма биржалары мен жұмыспен қамту
қызметтерінің басқа да түрлерін құру
• жаңа жұмыс орындарын ашу
• оқыту және жұмыссыздарды оқыту үшін
мүмкіндіктер жасау
• қылмысқа қарсы күрес
• мінез-құлық тұрақтандыру саясаты
• мемлекет үшін қосымша жұмыс орындарын құру
• мұндай журналистер, экономистер, дизайнерлер,
құрылысшылар және басқа сарапшылар кейбір
профильдер, табу үшін арнайы орындарын құру
Оукен заңы
Кез келген жұмыссыздың деңгейімен байланыста
болатын экономикалық
зиянды анықтау үшін, әлемдік практикада Оукен заңы
қолданылады. Бұл заң американ экономисі Артур
Оукеннің (1724-1780 ж.ж.) есімімен аталған. Осы заң
математикалық тұрғыдан жұмыссыздық деңгейі мен
жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) көлемінің төмендеуі
арасындағы байланысты көрсетеді.

Егер жұмыссыздықтың сандық деңгейі табиғи деңгейден 1%- ға асса, онда ЖҰӨ көлемінің төмендеуі
2,5% құрайды. Осы 2,5 санымыз – Оукен коэффициенті болып табылады. Мына 1:2,5 қатынасы, бұл
жұмыссыздықтың ЖҰӨ көлемінің төмендеуіне қатынасы болып табылады және жұмыссыздықпен
байланысты өнімнің абсолюттік зиянын анықтауға көмектеседі. Мысалы, жылына жұмыссыздық
деңгейінің төмендеуі 9,5% немесе 3,5 % — ке жетті, артық ұйғарудың табиғи деңгейі 6%. Осы 3,5%
санын Оукен коэффициентіне (2,5) көбейтсек, онда ЖҰӨ көлемінің көлемінің төмендеуі 8,75%
құрайды. Басқа сөзбен айтқанда, егер де Жұмыссыздық деңгейі толық қамтамасыз етілсе, ЖҰӨ нақтыға
қарағанда 8,75% — тен көп болар еді.
Қорытынды
Жалпы айтар болсақ, жылдан-жылға жұмыссыздық біртіндеп кеміп, кедейшіліктің
шекпенінен арылушылар саны артып келеді. Бірақ, әлі де болса қоғамға қажетті
мамандықтарды таңдай білмеуден жоғары, арнаулы оқу орындарын бітіруші жас
мамандар жұмыссыздар санын еріксіз толтыруда. Мысалы, биылдың өзінде
гуманитарлық мамандар бойынша – 2900, педагогикалық – 4680, экономист
мамандығы бойынша — 1500 жас маман диплом алғалы отыр. Бұған орта білім
беретін колледждерді бітіретін 2000 педагогты, 800 экономисті қосамыз. Ашығын
айту керек, заңгерлер мен экономистерге көше сыпыратын қоғамдық уақытша
жұмыстарға орналасудан өзге амал қалмады. Педагогтарды онша көп деуге
болмайды. Өйткені, ауылдық жерлерде әлі де болса мұғалімдерге деген сұраныс бар.
Өкініштісі сол, ауданда бірнеше бос жүрген химик, математик, физик мамандардың
зәру болып отырған екінші бір ауданға барып жұмыс істемейтіні.
Сонымен, мемлекет жұмыссыздық проблемасын шешу барысына аса назар аударып,
қолға алу керек.
Пайдаланылған әдебиеттер
• 1. Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан – 2030» стратегиялық жолдауы.
2. Кодекс законов о труде Казахской ССР по состоянию 1октября 1998г.
Алматы: Баспа 1998. 96 бет.
3. Қазақстан Республикасының еңбек кодексі. 2004.
4. Ғ. Сапарғалиев «ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық құқығы» Оқулық,
Алматы «Жеті жарғы» 2004. 74бет
5. Шеденов Ө.К. «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе, 2000. 94 - 100
беттер
6. Я. Ә. Әубәкіров, «Экономикалық теория», Оқу құралы, Алматы «Қазақ
университеті» 1999. 120-126 бет.
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық себептері мен формаларықажыг

Еңбек ресурстарын пайдалану көрсеткіштері

Инфляция елдегі баға деңгейінің өсуі

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық себептері мен формалары

Өндіріс шығындарының өсуі

Экономикалық ауытқудың себептері

Экономикалық циклдар, инфляция, жұмыссыздық

Еңбекпен шұғылданбаған жұмыссыздар

Халықаралық еңбек ұйымы

ӨНДІРІСТІ ЖҰМЫС КҮШІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

Пәндер