МЕНШІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИНСТИТУТ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ

Презентация қосу

ТАҚЫРЫП 2
МЕНШІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИНСТИТУТ
ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ.
ЖОСПАР:
1) Меншіктің экономикалық және құқықтық
мазмұны
2) Мемлекет иелігінен алу және
жекешелендіру: кезеңдері, формалары,
әдістері, проблемалары
3) Қоғам дамуың кезеңдерге бөлудегі негізгі
көзқарастар
4) Экономикалық жүйе, оның элементтері,
үлгілері.
1. МЕНШІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МАЗМҰНЫ

Меншік қатынастарын теориялық талдау

«МЕНШІК»
Экономикалық
қатынасы

Экономикалық категория ретінде өндіріс құрал– жабдықтарын және
өндірілген өнімдерді иемденуге байланысты адамдар арасында
туындайтын қоғамдық қатынастар.
Құқықтық
қатынасы
Меншік ол зат емес, меншік – заттарға байланысты адамдар
арасындағы қатынастар, яғни меншік объектісін
пайдаланудағы субъектінің құқығы.
МЕНШІК СУБЪЕКТІСІ МЕНШІК ОБЪЕКТІСІ

o o Жер,
Адам,
o o ғимараттар,
отбасы,
o o табиғи ресурстар,
әлеуметтік топтар,
o o өндіріс құрал-
ұжым,
o халық, жабдықтары,
o o мүлік,
мемлекет,
o o жұмыс күші,
басқару органдары.
o білім,
o бағалы қағаздар,
o ақша, асыл заттар
Меншіктің экономикалық мазмұны заттың бүкіл шаруашылық
процесін қамтып, пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу,
айырбастау мен тұтыну қатынастары білдіреді.

«Иемдену» – затты өз игілігіне пайдалану.
«Жатсындыру» – меншік объектісін иеліктен шығару.
«Жекелендіру» - әр бір тауар өндіруші мамандығы бойынша белгілі
Меншіктің экономикалық
бір тауар өндірісіне жекеленеді.
«Қоғамдастыру» – еңбектің қоғамдық сипатының дамуы. мағынасы сипатталатын
«Өндірістің материалдық және жеке факторының бірігу тәсілі.» қатынастар
«Табысты бөлу әдістері.»
Меншік, заң жағынан алып қарағанда, мүліктік қатынастарға жатады. Құқықтық нормалар мен
актілерде материалдық байлық әр түрлі субъектілер арасында қалай иемделінетіні және
бөлінетіні анықталады. Экономикалық теорияда жеке меншік құқықтың мынадай түрлерінде
даму алады. (Оноре тізімі бойынша):
1.Иемдену құқығы, яғни игіліктерге міндеттелінген денелік (күш - қуаттылық) бақылау
құқығы.
2.Пайдалану құқығы, яғни игіліктің пайдалы қасиетін өзі үшін қолдану құқығы.
3.Басқару құқығы, яғни игіліктерді қолдануда кім және қалай қамтамасыз етуді шешу
құқығы.
4.Табысқа деген құқық, яғни игіліктерді пайдалану нәтижесіне ие болу құқығы.
5.Егемендік құқығы, яғни игіліктерді жатсындыру, өзгерту, тұтыну немесе жойып жіберу
құқығы.
6.Қауіпсіздік құқығы, яғни игіліктерді сыртқы ортаның зияндылығынан қорғау құқығы.
7. Игіліктерді мұрагерлікке беру құқығы.
8. Игіліктерді иеленудегі мерзімсіздік құқығы.
9. Сыртқы ортаға зиян келтіретін әдістерді қолдануға тыйым салу құқығы.
10. Өндіріп алуға жауапкершілік құқығы, яғни қарыз үшін игіліктерді өндіріп алу құқығы
11. Қалдық сипатты құқық, яғни бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ететін
институттардың әрекет ету құқығы.
Еңбек бөлінісінің даму деңгейіне байланысты меншік әр түрлі иемдену формаларына
бөлінеді:

«ЖЕКЕ МЕНШІК» «ҰЖЫМДЫҚ МЕНШІК» «ҚОҒАМДЫҚ МЕНШІК»

Өзіндік меншік «Серіктестік»
(табыс әкелмейді,тек өз «Мемлекеттік»
тіршілігіне пайдаланады)
«Кооператив»
Өз еңбегіне
«Муниципалдық»
негізделген меншік «Акционерлік қоғам»
(табыс әкеледі)

«Бірлескен өндіріс»
Жалдамалы еңбекке
негізделген меншік
2. МЕМЛЕКЕТ ИЕЛІГІНЕН АЛУ ЖӘНЕ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ: КЕЗЕҢДЕРІ, ФОРМАЛАРЫ,
ӘДІСТЕРІ, ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Мемлекет иелігінен алу - бұл мемлекеттік кәсіпорындарды тікелей
әкімшіл- әміршілдік жүйеден нарықтық жүйеге көшіру

Жекешелендіру - жеке және заңды тұлғаларға мемлекеттік
меншіктегі объектілерді сату немесе тегін беру.

ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ МАҚСАТЫ:

Мемлекеттік үстемдікті жою
Жеке меншік топтарын құру, бәсекелес ортаны құру
Шетел инвесторларын тарту
Кәсіпорындардың тиімділігін арттыру
«Жекешелендіру және мемлекет иелігінен
алудың Ұлттық бағдарламасына»
сәйкес жекешелендіру үш негізгі бағытта жүргізілді:
ірі кәсіпорындар мен мемлекеттің
КІШІ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ ерекше маңызды кәсіпорындары.

орташа және ірі кәсіпорындар (200-500 адам) және
ЖАППАЙ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ халыққа жекешелендіру купондарының бөлінуіне
негізделді.

ЖЕКЕ ЖОБАЛЫҚ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ ірі кәсіпорындар мен мемлекеттің
ерекше маңызды кәсіпорындары.
Қазақстан республикасындағы жекешелендіру мен мемлекет иелігінен
алу процесін 4 кезеңге бөлуге болады:

мемлекет меншігінің реформасы кең көлемде нарықтық
1) 1991-1992жж экономикаға көшуге жағдай жасау үшін жүргізілді

мемлекет иелігіндегі мүлікті халыққа қайтару арқылы
2) 1993-1995жж нарыққа көшу жағдайын жасауы.

экономикадағы жеке сектордың басымдылығымен қатар
3) 1996-1998жж
мемлекеттің халыққа мүлікті қайтаруының аяқталуы.

мемлекеттік меншікті басқару мен жекешелендіру
4) 1999-2000жж заңдылық негізін жетілдіру және басқарудың тиімділігін
көтеру.
3. ҚОҒАМ ДАМУЫН КЕЗЕҢДЕРГЕ БӨЛУДЕГІ НЕГІЗГІ КӨЗҚАРАСТАР

«Экономикалық жүйе» – бұл экономикалық процестер Экономикалық жүйенің дамуына ықпал
жиынтығы;материалдық игіліктер мен қызмет көрсетулерді ететін факторлар:
өндірушілер мен тұтынушылар арасында ерекше түрде
қалыптасқан байланыстар жүйесі. шарушылық шешімдерін қабылдау жөнінде
елде қалыптасқан шаралар жүйесі;
меншік құрылымы;
ақпараттар мен өзара үйлесімділікті
қамтамасыз ету механизмі;
мақсаттарды белгілеу мен еңбек етуге
жұмылдыру механизмі.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІ ТОПТАУ

1. Экономиканы ұйымдастыру б/ша: 2.Меншік қатынастарының 3.Өнеркәсіп революциясы
формалары б/ша: мен ҒТП даму деңгейі
бойынша:
«Дәстүрлі жүйе» «Индустриалды даму дәуіріне
«Жабық экономика»
дейінгі жүйе»
«Әкімшілік- әміршілік
Экономика»
«Индустриалдық
3.2. жүйе»
Индустриалдық жүйе
«Ашық экономика»
«Нарықтық экономика»

«Постиндустриалдық жүйе»
«Аралас экономика»
экономикалық жүйені классификациялаудың кейбір түрлері

Формациялық
көзқарастар

Өркениетті
көзқарастар

Қоғамдық индустрияның
даму деңгейіне
байланысты көзқарастар

Өндіріс құрал– жабдықтарына меншік формасына және
шаруашылықты басқаруға байланысты көзқарастар
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ,ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ,ҮЛГІЛЕРІ.

Экономикалық жүйелердің типтік үлгілері:

ДӘСТҮРЛІ
АРАЛАС
НАРЫҚТЫҚ
ЖОСПАРЛЫ
Дәстүрлі экономиканың сипаттамасы: Әкімшілік - әміршілік экономиканың
сипаттамасы:

• Өндіріс, бөлу және айырбас дәстүр, салтқа негізделеді.
• Өндірістің дамуы мен әлеуметтік – экономикалық даму • Өндіріс құралдарына мемлекеттік меншік.
ең нашар деңгейде. • Экономикада орталықтанған жоспарлау.
• Техникалық прогресс шектеулі. • Өндірушілердің монополист ретінде көрінуі.
• Халық санының дамуы өнеркәсіп өндірісінің өсуі • Орталықталынған ресурстар қоры.
деңгейінен тұрақты түрде артып отырады. • Өндіріс нәтижесіне деген әрбір өндіріске қатысушының
• Сыртқы қаржылық қарыз өте күрделі. жеке ынталылығының болмауы.
• Мемлекет пен қарулы күштердің рөлі өте жоғары.
Нарықтық экономиканың сипаттамасы:

• Өндіріс факторларына жекеменшік.
• Кәсіпкерлік пен таңдау еркіндігі.
• Тәуекелге бел байлаған шаруашылық субъектілердің
өзіндігі.
• Еңбек нәтижесіне қатысушылардың жеке ынталылығы –
мотивациясы.
• Өндірушілер, тұтынушылар арасындағы бәсеке,
сондықтан ешкім нақты (экономикалық) билікке ие
емес.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Меншік формалары

Экономикалық әлеуметтанудың пәні

Экономикалық жүйелердің типтері

ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЛУМЕТТАНУ

Экономикалық жүйенің жіктелуі

Нарықтық экономикалық жүйе және нарықтық механизм

Экономикалық әлеуметтанудың негізгі категориялары

Білімнің қызметтері әлеуметтік

Экономикалық әлеуметтану

Әлеуметтік институттың түрлері

Пәндер