Банктердің жүргізетін операциялары

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Факультеті: Экономика және Бизнес Жоғары Мектебі
Кафедрасы: Қаржы және есеп

Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру

Дайындаған: Сәрсенбай М. А.
Тексерген: экономика ғылымдарының кандидаты,
профессор Оналтаев Д. О.

е
Мазмұны:
1 2 3
Негізгі бөлім
Кіріспе Банктердің қалыптасу Қорытынды
кезеңдері
Екінші деңгейлі банктерді
ұйымдастыру шаралары
Банктердің атқаратын
қызметтері мен жүргізетін
операциялары
Кіріспе
Банктің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның осы заманғы ұғымын
қарастырып көрелік. Банк істерінен хабары жоқ адам оны тек ақшаны
сақтаудың орны деп жаңсак әрі үстірт ойлап калуы мүмкін. Банк
қызметтері әр түрлі. Сондықтан да адамдардың банк туралы түсініктері
де әр қилы.

Банк деген ұғым не, ол қалай пайда болды деген сұраққа жауап
іздестірейік. «Банк» деген ұғым италян сөзі «bank» – орындық, «айырбас
орындығы – айырбас орны» дегенді білдіреді.

Банк — өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық есеп және өзін-өзі
қаржыландыру негізінде қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол — ақша
қаражатын тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар
жүргізетін мекеме.

«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы»
Қазақстан Республикасының Заңы (1995 ж. 31 тамыз N 2444) бойынша
банк — банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым
болып табылатын заңды тұлға.
Алғашқы банктер капитализмнің мануфактура
тұсында және ең бастысы, Италияның жекелеген
қалаларында (Венеция, Генуя) XIV-XV пайда болған.
Банк тауар шаруашылығының ерекше институты
ретінде тауар шаруашылығының ерте кезеңінде, яғни
тауар-ақша қатынастарының дамуына байланыссыз,
ақша айналысын реттеу үшін пайда болған делінеді.

Сауда-саттық мемлекеттерде, қалаларда және
жекелеген қалаларда шақа соғылатын әр түрлі
монеталармен жүзеге асырылды. Бұл жағдайда
көптеген монетаның әр түрлі айналасынан хабары
бар, айырбас бағамы бойынша кеңестер беріп, бағалай
алатын арнайы мамандар қажет болды.Бұл
айырбастаушы мамандар әдетте өз үстелдерімен
нарықтарда отырады. Х ғасырда Италия әлемдік
сауданың орталығына айналды,сол себепті де
өздерінің ерекше банко-үстелдері бар айырбастаушы
банкирлер әйгілі болды әрі олар Ежелгі Грецияда,
Ежелгі Вавилонда және басқа да елдерде кеңінен
тарайды.
Банктердің қалыптасу кезеңдері

Бірінші кезең, 1917 мен 1930 жылдар
аралығы – патшалық Ресейден
қалған банк жүйесін жаңадан Екінші кезең, 1930-1987 жылдардың
қалыптастыру, бұл кезде әртүрлі аралығы – елде КСРО Мемлекеттік
меншіктегі банктер мен несие банкі әмбебап қызмет атқарды, яғни
мекемелері қатар қызмет істеді. Үшінші кезең, 1988-1991 жылдар
ол мемлекеттің орталық банкі
аралығы – елде мемлекеттік
ретінде эмиссиялау және несие беру
маманданған банктердің құрылуы,
қызметімен қоса клиенттерге де
яғни КСРО Мемлекеттік банкі
қызмет көрсетті.
(банктердің банкісі) ретінде
эмиссиялық, ереже, нұсқау және т.б.
нормативті актілер шығарушылық,
бақылау және басқа қызметтермен
шұғылданып, ал маманданған
банктер экономиканың әртүрлі
салаларына қызмет көрсетті.
Сонымен бірге 1990 жылдың
басында кооперативтік және
коммерциялық банктер де құрыла
бастады.
Төртінші кезең, 1991 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін – нарықтық банк жүйесінің
қалыптасу кезеңі, яғни тәуелсіз республиканың нарықтық қатынастарға өту жағдайында екі
деңгейлік банк жүйесінің пайда болуы және дамуы.

Төртінші кезең өзгеріп отырған қызмет жағдайына қарай банк жүйесі икемделуімен
сипатталады.

1995 жылы Қазақстандағы банк жүйесін қайта құрудың алғашқы бағдарламасы әзірленіп
жатты. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1995 жылы 15 ақпанда
бекітілді. Атаулы құжат 1) өз кезегінде ақшалай несиелік саясатты тиімді жүргізіп, Ұлттық
банк үшін заңдармен көзделген негізгі міндеттерді барынша толығымен орындауға ықпал
жасар еді;
Екінші деңгейлі банктерді ұйымдастыру шаралары

Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін немесе екінші деңгейдегі банктерді білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды жəне жеке тұлғаларға кең көлемде банктік операциялар
мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады. ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30
наурызда қабылданған “ҚР Ұлттық банкі” жəне 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған “ҚР-ғы банктер
жəне банктік қызмет туралы” ҚР заңдарын басшылыққа алады.

1995 жылдың 31 тамызында қабылданған “ҚР-ғы банктер жəне банктік қызмет туралы” ҚР-ның заңына сəйкес
Қазақстан Республикасында банкті ашу немесе оның қызметін ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады:
1) Банк ашуға рұқсат алу;
2) Əділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге лицензия алу.

Аталған заңға сəйкес, банкті заңды жəне жеке тұлға ашуға құқылы. Сонымен қатар, ҚР-ғы екінші деңгейдегі
банктер өз қызметін жүзеге асыру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ-кассаларын, сондай-ақ еншілес
банктерін аша алады.

2004 жылдың қаңтар айынан бастап, ҚР екінші деңгейдегі банктері қаржы нарығын жəне қаржылық ұйымдарды
реттеу жəне қадағалау жөніндегі ҚР Агенттігінің (Қаржылық қадағалау агенттігі) лицензиясы негізінде қызмет
етеді.
Үшінші кезеңде банктік
операцияларын жүзеге асыру үшін
Қаржылық қадағалау агенттігінен
лицензия алады.

Екінші кезеңде жаңадан құралатын
банк Қаржылық қадағалау агенттігі
рұқсат берген күннен бастап, бір ай
ішінде ҚР Əділет Министрлігінде
банк мемлекеттік тіркеуге алынады.
Оған, Қаржылық қадағалау
агенттігінің банк ашуға берген
рұқсатын жəне оның келісімімен
расталған құрылтайшылық
құжаттарын тапсырады.
Бірінші кезеңде, банк ашушы банк ашуға рұқсат алу
өтінішін береді жəне оған қоса төмендегідей
құжаттарды тапсырады: • рұқсат алу үшін
беретін өтініші; • құрылтайшылық шарт (түп
нұсқа); • банктің жарғысы (түп нұсқа); •
банк жарғысын қабылдау жəне банк органын сайлау
туралы хаттама; • құрылтайшылар туралы
мəліметтер; • құрылтайшылардың соңғы екі
есептік жылдағы бухгалтерлік балансы (заңды
тұлғалар үшін);
Банктердің атқаратын
Банк өзіндік ерекшелігі бар кэсіпорын ретінде
қызметтері мен жүргізетін материалдык өндіріс саласындағы өнімдерден көп
өзгешелігі бар өнімді өндіреді. Ол тек жай ғана тауарды
операциялары емес, ақша және төлем құралдары түріндегі айрықша
тауарды өндіреді. Қолма-кол ақшаны шығару - бұл банк
монополиясы, оны тек банк шығара алады.

Банктің қызмет көрсету саласындағы негізгі өніміне заттай
өндіріс, тұтыну заттары емес, несие ұсыну жатады. Әрі-
беріден соң несие қандай да бір соманы білдіріп
коймайды, ол ссудалык пайыз түрінде пайда әкелетін
капитал ретінде аныкталады.

Банктің уакытша пайдаланылмайтын, шоғырланған бос
(еркін) ресурстары ұдайы өндіріс пайызында өнімді
пайдаланылады. Банк өперкәсіп және сауда
кәсіпорындарынан өз өнімінің өзіндік ерекшелігімен
айрықшаланса да, ол мекеме мен ұйымға қарағанда
кәсіпорынға ұқсайды, өйткені оның қызметі үлкеи
деңгейде өндірушілік сипатымеи алга шығады.
Осы айтылған жағдайларды қорыта келе
Уақытша бос ақша қаражатын
тарту, жинақтау және оны
банктің атқаратын қызметтерін
қарыз кпиталына айналдыру. негізінен төмендегідей топтастыруға
болады.
Кәсіпорындарға, мемлекетке,
жеке адамдарға несие беру,
бағалы қағаздармен операция
жүргізу.

Ақша айналымын реттеу. Банк — әр
түрлі шаруашылық субъектілерінің
төлем айналымы жүретін орталық.
Банк өзінің есеп айырысу жүйесі
арқылы клиенттеріне айырбас,
капитал және ақша айналымын
мүмкіндік туғызады.

Айналымға несие құралдарын
шығару. Банк клиентін тек жинаған
уақытша бос ақша қаражатымен
несиелеп қоймай, сонымен қатар
депозиттік чектерді, вексельдерді
шығарумен де несиелейді.

Экономикалық және
қаржылық кеңес беру.
Кейін пайдаланылуы үшін қаражатты жинау
процесі тек банктерге ғана тән емес. Алайда
уақытша бос ақшаны шоғырландырудағы банктің
Банктің кызмет ету аясы - бұл басқа экономикалык бірқатар ерекшеліктері болады:
институттарға қарағанда тек банктің өзіне ғана тән
кызметі. - шоғырландырылған уақытша бос бөтен қаражат
банктің өз қажеттілігіне емес, басқалардың
О.И. Лаврушин банктің 3 кызмет ету аясын қажеттілігіне қайта бөлу тәртібімен пайдаланылады;
былайша анықтап берді. Оның біріншісі - ақшалай
- Шоғырландырылатын жэне қайта бөлінетін
қаражатты шоғырландыратын кызметі. Уақытша
қаражаттың меншік иесі - бастапқы несие беруші
сақтауға құндылықтарды қабылдау, сақтаулы
(банк клиенті);
операция ежелгі банк операцияларының бірі болып
табылады. - қаражатты шоғырландыру тек арнайы ұлғайтумен
(лицензия) жүзеге асырылады әрі банктің негізгі
қызмет түріне айналады.
Екінші қызмет - ақша айналымын реттейтін қызмет. Банк несие
беруші мен қарыз алушының арасындағы, сатушы мен сатып
алушының арасындағы делдал болып табылады. Банк арқылы үлкен
мөлшерде контрагенттердің арасындағы есеп айырысулар, айырбас,
ақшалай қаражат айналымы, капитал жүзеге асырылады. Ақшалай
қаражат айналымы экономиканы жэне халықты несиелеу, төлем
құралдарын шығару арқылы реттеледі.

Үшінші кызмет - делдалдык қызмет. Бұл арада банктің делдалдық қызметін тек төлемдегі
делдалдық ретінде ұқпау керек. Оған тереңірек үңілуі қажет. Банктер аркылы ақшалай
қаражат пен капитал бір субъектіден екіншісіне, экономиканың бір саласынан екіншісіне
құйылады (ағылады). Банк шоты бойынша жүзеге асырылатын операциялармен капиталдың
қозғалысы қамтамасыз етіледі, яғни оларды экономиканың бір секторына шоғырландыра
отырып, баска салалар мен аймақтарға кайта бөледі. Қайта бөлінетін банк ресурстары
жұмыс істеу саласы бойынша да, мерзімі бойынша да, мөлшері бойынша да бір-бірімен
сәйкес келмейді. Бүкіл экономикалық өмірдің ортасында болатын банк капиталдың
мөлшерін, мерзімін және бағытын шаруашылықтың қажеттіліктеріне қарай түрлендіру
(өзгерту) мүмкіндігіне ие. Сонымен, делдалдық қызмет - бұл тәуекелдікті (қатерді)
азайтатын әрі ұдайы өндіріс субъектілерінің арасындагы қатынасты кеңейтетін,
ресурстарды түрлендіретін кызмет.
Банктердің жүргізетін операциялары

Нарыктық экономика жағдайында екінші дәрежелі банктердің барлық операцияларын үш негізгі
топқа бөлуге болады:
• Пассивтік операциялар (қаржы жұмылдыру);
• Активтік операциялар (қаржыны орналастыру);
• Активтік-пассивтік операциялар (делдалдық және басқа да қызметтер)

Пассивтік операциялар. Пассив операциялары – олар өз қарауына әр түрлі салымдарды
тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып және басқа да қаражат
тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту операциялары.

Активті операциялар. Банктің активі операциясы бұл банктердің кipic табуы мен өтімділікті
көтеру мақсатында ресурстарды орналастыру операциясы. Бұл екі мақсаттың бірегейлігі
банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған қаражаттарды пайдалануға ерекшелігін
сипаттайды.
Банкіге Комиссиялық сыйақы әкелетін комиссиялық
операциялар (дебиторлық берешекті инкассалау,
ақша аудару, сауда-комиссиялық, сенімділік);
Активті-
Белгілі ақыға, клиенттің тапсырмасымен
орындалатын делдалдық операциялар; пассивті
операциялар
Ішкі және халықаралық есеп айырысумен
байланысты есеп айырысу қызметтері;

Сенімгерлік қызметтері (клиенттің тапсырмасымен
құнды қағаздарды, басқа елдердің валюталарын,
асыл металдарды алып сату);

Бухгалтерлік және консультациялық қызметтер.
Қорытынды
Қорытындылай келе, банк - ерекше кәсіпорын. Егер кәдуілгі кәсіпорын қызметінде ақша
төлем рөлін атқарса, ал банк қызметінде ол тауар орнына жүреді. Банктер уақытша
пайдаланылмай тұрған бос ақша қаражаттарын өзіне жинақтау, клиенттерге есепшот ашып,
кассалық қызмет көрсету, қысқа және ұзақ мерзімге несие беру, кредит бөлу,
инвестициялық қызмет атқару (ұзақ мерзімді күрделі шығындарды қаржыландыру,
құнды қағаздар шығару) т.с.с. өзіндік арнаулы қызметтерге қоса, нарықтық экономика
жағдайында лизингтік, факторингтік, трастық, кеңесшілік, ақпараттық, т.б. қызметтерді де
атқарады. Банк жүргізетін операциялар пассивті (ресурстарды банктегі есепшотқа енгізу)
және активті (Банк ресурстарын орналастыру) болып бөлінеді. Қазақстанның кредит желісі
мемлекеттік банкінің бөлімшелерінен, акционерлік коммерциялық банктердің
филиалдарынан, сондай-ақ кредит кооперациясынан және ұсақ кредиттің басқа да
мекемелерінен құралды.
Пайдаланған
әдебиеттер
1) Мақыш С. Банк ісі, Алматы, 2007
2) Искаков Ұ.М., Банк ісі, Алматы, 20
3) https://lektsii.com/3-100709.html
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

Р А Қ М Е Т !

Ұқсас жұмыстар

Ұлттық банкының ақша - несие саясаты

Қазіргі жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкының ақшанесие саясаты

ҚР-ның ақша-несие саясаты

Қазақстан Ұлттық Банкі

Несиелік операциялар

АКТИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАР

Қазақстан Республикасындағы банктік жүйенің қалыптасуы мен дамуы

Коммерциялық банктердің активті операциялары

Коммерциялық банктердің операциялары

НЕСИЕ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ

Пәндер