ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ БҰЗЫЛУЫ

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан
университеті

ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ
БҰЗЫЛУЫ. Дисграфия.
жл
о
ае
қ
уз
у
ут
і
л
і
ұ
ғ
ы
м
ы графикалық элементтердің
н
көмегімен информацияны қашыққа
а
жіберіп сөйлеу тілін белгілейтін
Жазу таңбалар жүйесі. Яғни, жазбаша
таңбалар жүйесі арқылы қатынас
жасаудың ерекше түрі.
Импрессивтік сөйлеу
Оқу
тілінің ерекше түрі

Экспрессивті сөйлеу
Жазу
тілінің ерекше түрі

Алекса́ндр Рома́нович
Лу́рия
(1902 – 1977жж.)

Жазбаша сөйлеу тілі ауызша сөйлеу тілінің
негізінде қалыптасады.
Жазбаша сөйлеу тілі мен ауызша сөйлеу тілінің
арасындағы айырмашылықтар:
●
● жазбаша сөйлеу тілі 5-6 жаста
1. қалыптасады.
●
●
●
●
ауызша
жазбашасөйлеу
сөйлеутілі
тілі1 саналы
жаста, түрде, оқыту
процесінде қалыптасады.
2. ●
● ауызша сөйлеу тілі үлкендермен қатынас
үдерісінде пайда болса,
●
●
жазбаша сөйлеу тілінде күрделі
3. пунктуациялық ережелер жүйесін
қолданады.
●
● жазбаша сөйлеу тілінде эмоционалды
4. қатынас түрлері (мимика, жест, т.б)
қолданбайды.
●
● оқушыға немесе тыңдаушыға түсінікті
5. болу үшін хабарланатын ақпарат толық,
нақты болу керек.
Қазіргі кезде арнайы әдебиеттерде жазбаша сөйлеу тілінің
бұзылуының (ЖСТБ) білдіретін әр түрлі терминдер қолданады:

жазудың жартылай
дисграфия
бұзылуы

жазудың мүлдем
аграфия
қалыптаспауы

оқудың жартылай
дислексия бұзылуы

Алексия
оқу дағдыларының мүлдем болмауы

Дизорфогра орфографиялық біліктілігі мен дағдыларын
менгере алмауға байланысты жазудағы тұрақты
фия кездесетін қателер
ЖСТБ-н атап айтсақ, дисграфия мен дизорфографияны
ажыратудың негізгі критерийлері сауатты жазудың принциптері
болып табылады. Жалпы орфографияда негізгі үш принцип
белгілі: фонетикалық, морфологиялық, дәстүрлі.
Фонетикалық Дәстүрлі
принциптің принципте сөздің
негізінде ескі тарихи
дыбыстық жазылуы
Морфологиялық
талдау жатыр. сақталады.
принцип
Сөз қалай Мектеп
бойынша айтуына
естілсе, айтылса тәжірибесіне ол
қарамастан
солай жазылады сөздер «сөздік
морфемдегі
(бас, шана, т.б.). сөздер» деп
(түбір, жұрнақ,
аталады.
жалғау) әріп
белгісі тұрақты
сақталады.
О.А. Токарева дисграфияның жіктеулері:

Артикуляторлы-акустикалық Фонемді тану бұзылысы
дисграфия- оның негізінде дұрыс негізіндегі дисграфия (фонемді
айтылмаудың жазуда көрінуі, дифферециациалау) фонетикалық
яғни бала өзінің ауызша сөйлеу жақындығы бойынша сәйкес
тілінде дыбысты дұрыс айтпауы әріптерді алмастырудан
жазуда бейнеленеді. байқалады.

Тілдік талдау мен жүктеудің
Аграмматикалық дисграфия
бұзылу негізіндегі
сөздің грамматикалық қатарының
дисграфия:сөйлем және сөз
дамымауымен байланысты:
құрылысының бұрмалануы
морфологиялық,синтаксистік
жазуда тілдік талдау мен
жалпылауының дамымауы.
жіктеудің дамуымен байқалады.
Жазбаша сөйлеу тілі сөйлеу тіл іс-әрекетінің күрделі
түрі және көп деңгейлі үрдіс болып табылады.

Көру анализаторы
Сөйлеу қимыл-
қозғалысты анализаторы

Оған түрлі анализаторлар
қатысады

Сөйлеу-есту Қимыл-қозғалыс
анализаторы анализаторы

Олардың арасында жазу үрдісі кезінде өзара
шартталған тығыз байланыс орнайды.
А. Р. Лурия «Очерки психофизиологии письма» атты
жұмысында жазудың келесі операцияларын анықтайды.

Жазу түрткі, міндеттен басталады. Адам не үшін жазатынын
біледі: мәліметті белгілі бір уақытқа сақтауға, басқа адамға
жеткізуге, біреуді іс-әрекетке итермелеуге және т.б.

Адам жазбаша айтып жеткізуді ауызша жоспарлайды.
Бастапқы ой белгілі сөйлем құрылымымен сәйкестендіріледі.
Жазу үрдісі кезінде жазып отырған адам сөйлемді жазудың
дұрыс реттілігін сақтап, не жазғанын, не жазатынына
байланысты реттеп отыру керек.

Жазылатын әр сөйлем оны құрайтын сөздерге бөлінеді,
өйткені жазуда әр сөздің шекаралары белгіленеді. Сөзді дұрыс
жазу үшін, оның дыбыстық құрамын, кезектілігін және әр
дыбыстың орнын анықтау қажет.
Ең бірінші болып жазудың бұзылуын
сөйлеу тілінің жеке бұзылысы деп А.
Куссмауль 1877 жылы көрсеткен.

ХIX-ғ. аяғы мен XX-ғ. басында әдебиеттерде оқу мен
жазудың бұзылысы ортақ ақыл ойының әлсіздігінен басталып,
тек ақыл ойы кем балаларда ғана кездеседі деген ой кең тарады

1896 жылдары В. Морган оқу мен жазудың бұзылысын 14
жастағы интеллектісі қалыптағы баланың жағдайын
сипаттады. Бұл бұзылысты «орфографиялық дұрыс және
қатесіз байланыстырып оқи алмаушылықтан» деп
анықтады.
Сонымен, XIX-ғ. аяғы мен XX-ғ. басында бір-біріне
қарама-қарсы екі көзқарас болды.

●
жазудың бұзылысын ақыл-
Бірінші топтағы
ойы кемдіктің бір құрамы
авторлар деп есептеді.

●
жазудың бұзылысы өзімен
Екінші топтағы оқшауланған, ақыл-ойы
авторлар кемдікпен байланыссыз
бұзылыс деп белгіледі
Е. Иллинг жазу бұзылысы кезінде бұзылатын үрдістер
қатарын бөледі:
оқығанды
түсіну.
әріптің
оптикалық
сөздің екпінін,
бірлігі мен
әуенін,
дыбыстың
дауыстыларын
акустикалық
анықтау;
бірлігін
меңгеру;

сөзді
оптикалық
дыбысты және
әріппен акустикалық
сәйкестендіру; бөлшектерге
бөле білу
қабілеті;
әріп және сөзді
синтездеу;
Зер салып
тыңдағандарыңызға
рақмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Сөйлеуі бұзылған балалардың жеке тұлға ретінде қалыптасуы мен эмоционалды-ерікті саласы

БАЛАЛАРДЫҢ ЖАЗУЫ МЕН ОҚУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

Қостілде сөйлейтін балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілі ерекшеліктері

Дизартрия тіл кемістігі

Сөйлеу қабілетінің дамуы

Есту бұзылыстары бар балалардың оқыту ерекшеліктері

Сөйлеу бұзылыстары бар балалардың оқыту ерекшеліктері

Мүмкіндігі шектеулі түрлі категориядағы балаларға инклюзивті білім беру жағдайлары

АЙТЫЛУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

Мектеп оқушыларының сөйлеу тіліндегі қателіктерді жою жолдары

Пәндер