ТІЛДІК ТҰЛҒА

Презентация қосу

ӘЛ Е УМЕ ТТІ К
ЛИНГ ВИ СТИ КА
Әлеуметтік лингвистиканың нысаны
Пәні
Мақсат-міндеттері
Негізгі ұғымдар
Зерттеуген ғалымдар
• Әке – бала, күйеу – әйел, бастық – бағынышты – қызметкер, жұмысшы,
сатушы – сатып алушы, дәрігер – емделуші, мұғалім – оқушы, оқытушы
– студент
• Екі немесе үш тіл қолданатын қоғамда қандай тіл «басымдылық»
танытады, яғни қай тіл негізгі қатынастағы мемлекеттік немесе ресми
тіл болып табылады? Оның мәнісі неде? Отбасылық не тұрмыстық
тілдерге «қанағаттанушылық» қажеттігі қандай? Адамдар бір тілден
екінші тілге неге көшеді, ана тілін ауыстыру себебі неде? Қандай
жағдайда және қандай формада қостілділік, көптілділік түрлері
дамыған?
• Алғаш рет 1952 жылы американдық зерттеуші Х.Карри пайдаланған болатын.
Осы терминмен тіл білімінде тілді қоғамдық құбылыс ретінде қарастыратын
бағыт аталды.
• 20-жылдардың аяғы мен 30-жылдардың басында кеңес тіл білімінде
«Социологиялық лингвистика» термині қолданылса,
• 40-60-жылдарда «Тіл социологиясы» термині пайдаланылды. Сондай-ақ белгілі
бір лингвистикалық мектептерде (мысалы, Француз социологиялық
лингвистикасы) әртүрлі терминдермен аталды.
• Ал біздің қолданысымыздағы «әлеуметтік лингвистика» немесе
«социолингвистика» термині кеңес тіл білімі арқылы 60-жылдардың аяғында
қабылданған.
КӨРНЕКТІ ФИЛОЛОГ О.С.АХМАНОВА
«ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР» АТТЫ
СӨЗДІГІНДЕ:

• 1.Тіл мен қоғамдық өмір фактілері арасындағы себепті байланыстарды
зерттейтін тіл білімінің саласы (орысшасы: Раздел языкознания,
изучающий причинные связи между языком и фактами общественной
жизни).
• 2.Тілдің әлеуметтік саралануын, яғни оның түрлі әлеуметтік
диалектілерін зерттейтін тіл білімінің саласы (орысшасы: Раздел
языкознания, изучающий социальную дифференциацию языков, т.е.
различные его социальные диалекты).
ТІЛДІК ҚАУЫМДАСТЫҚ

• Бір қарағанда тілдік қауымдастық ұғымы түсіндіруді қа
жет етпейді - бұл бір тілде сөйлейтін адамдар бірлігі.

• «Тілдік қауымдастық» түсінігі арнаулы әдебиеттерде
ішкі топтық қарым-
қатынас жасау мақсатында белгілі бір тілді қолданатын
адамдардың тұрақты тобы деп анықталып жүр
КЕЗ КЕЛГЕН ӘЛЕУМЕТТІК ТОП МЫНАДАЙ
БЕС ТҮРЛІ БЕЛГІМЕН СИПАТТАЛАДЫ:

1.Топтық байланыс типі.

2.Байланыстың ұзақтық дәрежесі.

3.Топ саны.

4.Мүшелік ерекшелігі.

5.Топтың ынтымақ типі.
ТІЛДІК ТҰЛҒА

• Тілдік тұлға-
тұлғаның лингвистикалық, әлеуметтік, интел
ектуалдық, этикалық, эмоциялық және т.б. бір
ліктерінің тілде, сөй-
леуде, дискурста, мәтінде жүзеге асырылуы
.
ТІЛДІК ТҰЛҒА ҚҰРЫЛЫМЫ (Ю.С.КАРАУЛОВ
БОЙЫНША) ҮШ ДЕҢГЕЙДЕН ТҰРАДЫ:

мақсат, уәж, қыз
әлемнің тілдік б
вербалді- ейне- ығу-
семантикал сіндегі ұғым, ид шылық, интенция
ық, яғни ея мен
тілді білу концептісін қоса анықталатын
алғандағы когни
деңгейі; тивті деңгейі
прагматикалық
деңгейі.
ТІЛДІК ҚАБІЛЕТ
• а) адамның homo loouens ретіндегі даму деңге
йіне сай жинақталған «табиғи қалыптасқан» ге
нетикалық тұрғыдан берілетін туабітті қабілетті
лігі (Н.Хомский, Е.Леннеберг), «фило-
генетикалық мұрасы;
ә) қарым-
қатынастың әртүрлі жағдайларындағы интенциял
арды тарату және тұлғаның әлеуметтену барысын
да қалыптасатын әлеуметтік қабілеттілігі (Л.С.Выг
отский, А.Н.Леонтьев, А.Р.Лурия), адамның онтоге
нетикалық когнитивтік даму нәтижесі (А.А.Леонть
ТІЛДІК ЖӘНЕ ТІЛДІК ЕМЕС ҚАРЫМ-
ҚАТЫНАС: ҚАТЫНАС ЖАҒДАЯТЫ ЖӘНЕ
ОРТАСЫ
сөйлеуші мен
тыңдаушы қат
ынасы және со
сөйлеуші
тыңдаушы нымен байлан
ысты
әрекеттер;
қатынас қатынас құра
мақсаты
түрі лы

қатынас
тәсілі
қатынас
орны
ТІЛ ТҰТЫНУШЫНЫҢ ҚАРЫМ-
ҚАТЫНАСТЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ
• Тілдік құзіреттілік – тілді грамматикалық және сөздік
жағы-
нан білу мен меңгеру деп ұғынылатын тіл меңгерудің
таза
лингвистикалық деңгейі. Н.Хомский
• Сөйлеушінің таза лингвистикалық дағдысына Ю.Д.Апрес
ян мы-
наларды жатқызады: берілетін ойды әртүрлі тәсілмен а
йта алу;
айтылғаннан ойды ұғына алу; тілдік тұрғыдан дұрыс айты
лған мен
ТІЛДІК ЖАҒДАЯТ

• Тілдік жағдаят – белгілі бір географиялық неме
се саяси-
әкімшілік құрылымдағы бір тілдің немесе бірне
ше тілдердің
жергілікті-
әлеуметтік және қызметтік қатынасына байлан
ы-
сты өмір сүруі.
ТІЛДІК ЖАҒДАЯТТЫҢ САНДЫҚ
БЕЛГІЛЕРІ:
2) тілдерде сөйл
еушілер саны (сө
1) тілдер саны йлеушілердің де
мографиялық
қуаты);
3) қоғамдық өм
ір салалары іші
4) қолданылуы
ндегі тілдердің
басым тілдер
қолданылу
саны.
салаларының
саны;
ТІЛДІК ЖАҒДАЯТТЫҢ САПАЛЫҚ
БЕЛГІЛЕРІ:
1) тілдік жағдаятқа енетін тілдердің лингвистика
лық сипаты жеке тілдер немесе бір тілдің
қосымша жүйелері;

2) тілдер арасындағы құрылыстық-
тектік қатынастар болуы

3) тілдердің атқаратын қызметінің маңыздылы
ғы

4) мемлекеттік деңгейде алғанда басым тілдің
(метатілдің) сипаты
оның жергілікті не «сырттан келген» болуы

Ұқсас жұмыстар

Коммуникативтік кеңістіктегі лингвоэкология пәнінің қарастыратын мәселелері

Тілдік нормадан

Функционалды прагматика Жасырын прагматика

Тіл мәдениетінің міндеті

Көркем дискурс және сөз мәдениеті

Тілдік таңба

Тіл мәдениеті - студенттерге тән рухани құндылықтар көзі

Құқықтық терминдер топтамасы

Нөлдік морфема

Пән мен тілді кіріктіріп оқыту

Пәндер