МҰЗДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДЫҢ ҚАУІПТІЛІГІ

Презентация қосу

Тақырыбы: Әлемдік тәжірибені ескере отырып, мұздық
құбылыстардан қорғану жолдарына салыстырмалы баға беру
(Қазақстан және Швейцария)
МҰЗДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДЫҢ ҚАУІПТІЛІГІ
Мұздық құбылыстардан болатын апаттар адамдарға инфрақұрылымға,
табиғатқа зияны өте үлкен.
Жоғары температура және әсіресе ұзақ уақытқа созылатын жаздағы
ыстық температура биік таулардағы қар мен мұздың еру жылдамдығын
арттырады. Нәтижесінде үлкен көлемдегі мұздықтар еріп қауіп төндіреді.
Сарапшылар соңғы жылдары Швейцариядағы Альпі тауларында қауіптің
өсуі климаттық жағдайдың өзгеруіне байланысты деп санайды. 2018
жылы жоғары биікте 2700 метрден жоғары тауларда мұздықтардың
тұрақсыздығы салдарынан 34 адам қайтыс болды.
Биік тау беткейінде мұздықтардан болатын қауіп өте үлкен. Сондықтан
ғалымдар, инженерлер бұл қауіппен күресу үшін әр түрлі қорғану
жолдарын ойлап тауып жатыр. Негізгі қауіпті мұздық құбылыстар:
гляциалды сел және су тасқындары, көпсатылы мұздық құбылыстар, мұз
көшкіні [1]
МҰЗДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДАН ҚОРҒАНУ
ЖОЛДАРЫ
• 2015 жылы 24 шілдеде ғалымдар Эйгер тауының батыс
баурайында, 3966 метр биіктікте тауларға іргелес жерлерде
өзгеріс пайда бола бастағанын байқады. Ғалымдардың
өлшемдері көрсеткендей, 79287 текше м3 мұз көлемі тұрақсыз
екені анықталды. Ғалымдардың модельдеуі көрсеткендей, егер
мұздың барлық массасы бір сәтте төменге жылжыса,
нәтижесінде пайда болған қар көшкіні Юнгфрау елді-мекенін
басып қалады. Мұздық ішіндегі қозғалыс қарқынын үздіксіз
бақылау үшін биік таулы аймақта радиолокациялық жүйе
орнатылған. Сондай-ақ арнайы ескерту жүйесі орнатылған ,
үлкен мұз массасы қозғалысы басталған кезде автоматты түрде
ескеру дабылы елді-мекенге жіберіледі.Содан кейін , Юнгфрау
елді-мекеніндегі 300-ге жуық адамдар эвакуцияланды. [2]
РАДИОЛОКАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ
• Швейцарияда соңғы үлгідегі радиолокациялық
жүйелер, егер қауіп төнген жағдайда бақылау
орталығына қажетті деректерді ұсына алады.
2017 жылдың қыркүйек айында швейцариялық
Валей аумағындадағы танымал туристік және
шаңғы базасы саналатын Саас-Грунд елді-
мекенінен 220-ға жуық адам эвакуацияланды
Радиолокациялық жүйе Трифт маңындағы
мұздықтың қозғалысының күрт өсуін тіркеді.
Келесі күні таңертең ерте ғалымдардың болжамы
расталды: үлкен мұздықтың жылжуы байқалды
мұздық құбылыс елді-мекеннің көп бөлігін басып
қалды[3]
GEOPREVENT AG ТЕХНОЛОГИЯСЫ
• Юнгфрауда радиолокациялық жүйені орнатқан Цюрихтегі
Geoprevent AG компаниясы ірі мұз жылжу алдында мұздықтың
ішінде жылдам қозғалу болады, мұны бірінші сезімтал
радиолокациялық жүйе анықтай алады . Ғалымдар әр таң сайын
радардың соңғы деректерін тексеріп,мұздың қаупін бағалайды.
• Шілде айында 14 күн ішінде Альпі мұздықтары шамамен 800
миллион тонна мұздық еріген еді. Бұл Швейцария
тұрғындарының (8,5 миллион адам) жылына тұтынатын ауыз
суына тең. Бұл туралы Швейцарияның мұздықтарды бақылау
желісінің басшысы Матиас Гусс хабарлады. [4]
• Швейцариялық гляциолог Феликс Келлердің тағы : жазда
аңғарға құятын еріген суды қайта өңдеу және қайта
пайдалануға болатынын айтты. «Суды жоғары биіктікте сақтап,
қыста қайтадан мұзға айналдыра аламыз. Немесе оны жасанды
қар жасау үшін қолдануға болады, бұл мұздық үшін ең жақсы
қорғаныс болар еді », - SWIS swissinfo.ch. [5]
• Geoprevent AGradar технологиясы арқылы Швейцариядағы биік тауларда
мұздық құбылыстардан болатын қауіп төнген жағдайда радар қауіптілік
сигналын елді-мекеннің бақылау орталығына жіберіп сол елді-мекендегі
адамдарды эвакуциялауға болады. Сигнал таудан орталыққа дейін 15-20
секундтта GPS арқылы жеткізіледі. Бұл технология Швейцарияда кең тараған
• Швейцарияның биік тауларында осындай арнайы қашықтықтан бақылайтын
құрылғылар бар. GB InSAR radar және Doppler radar таудағы болатын кез-келген
апатты мұздың қозғалысын бақылайды. Ал камералар арқылы сол аймақты
қашықтықтан бақылауға болады.
• GB InSAR radar таудағы болатын кез-келген апатты мұздың қозғалысын
бақылайды. Және бұл жүйе арнайы программалар арқылы қашықтықтан
басқарылады.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МҰЗДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДАН ҚОРҒАНУ ЖОЛДАРЫ

• Қазақстандағы жер беті ағын суы қорының негізгі көзі –
мұздықтар суы. Таулық өңірлерден жалпы ауданы 2033,3 км²-
лік 2724 мұздық анықталды Жалпы мұз басудың тең
жартысына жуығы (1000 км²-ден астам) Мұздықтардағы
мұздың жалпы көлемі 100 км3.. Қазақстан Республикасының
География институтының ғалымдары республика
мұздықтарының каталогын құрастырды. Соның нәтижесінде
Қазақстанның тау мұздықтарының картасы жасалды.
Қазақстанда мұздық құбылыстардан қорғану жолдары: мұз
көшкіндері болуы мүмкін аймақтарда ағаштарды көптеп
отырғызу; габиондық құрылымдар жүйелі мониторинг жасау
бақылау ; мұздық көлдерді бекіту және су әкету жұмыстарын
жасау; өзендерде қорғаныш бөгеттер орнату ; Қазақстанда
2014 жылдан бастап AVALANCHER жаңа технологиялық
құрылғысын қолдану іске асырылуда
МҰЗДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДАН ҚОРҒАНУ ЖОЛДАРЫНА
САЛЫСТЫРМАЛЫ БАҒА
Қазақстан Швейцария
• Соңғы жылдары Қазақстанда мұздық • Швейцариядағы биік тауда мұздық
құбылыстрдың алдын алудың заманауи әдістері құбылыстардан болатын қауіп төнген
қолданылуда. Ақбұлақ тау-шаңғы курортында жағдайда Geoprevent AGradar технологиясы
бірнеше GAZEX қондырғылары орнатылды ал арнайы датчиктер GPS арқылы бақылау
Шымбұлақ тау шаңғысы курортында олар Daisy орталығына ескерту жасалады.
Bell тікұшағының жылжымалы құрылғысы мен
• Geotest AG компаниясының Hexagon жаңа
AVALANCHER стационарлық құрылғысын
технологиясы программаланған сезімтал
қолдануды игеруде.
датчиктер тауда болатын мұздық
• Таулы аймақтарда арнайы темір-бетонды құбылыстардан болатын қауіпті байқаған
қорғаныштар орналасқан олар мұздан төнетін жағдайда орталыққа аз уақыт ішінде ескерту
қауіпті тоқтатады. жіберіледі.
• Мұздықтарды арнайы жарылғыш заттарды • Сонымен қатар Швейцарияда жазғы
қолдану арқылы алдын-алуды «Казселезачита» мезгілдерде мұздықтар тез еріп қауіп
және «Қазгидромет» мамандарының ұсыныстары төндірмес үшін мұздықтарға арнайы
бойынша жүргізеді. химиялық қоспалар мұз бетіне шашылады
• Алматы таулары маңында арнайы датчиктер соның нәтижесінде мұздықтардың қарқынды
орналасқан олар мұздықтардың ірі массасы еруі азаяды.
төмен қозғалған жағдайда дабылдатқыш іске • Қауіп болатын аумақтарда габионды
елді-мекенге ескерту жіберіледі.
қорғаныш құрылымдары орналасқан
МҰЗДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДАН ҚОРҒАНУ ЖОЛДАРЫНА
САЛЫСТЫРМАЛЫ БАҒА
Қазақстан Швейцария

• Қазақстанда мұздық құбылыстардан • Швейцария мемлекетінің жан-жағы
қорғану жолдары: мұз көшкіндері болуы таумен қоршалған. Сондықтанда
мүмкін аймақтарда ағаштарды көптеп Швейцарияда мұздық құбылыстардан
отырғызу; жүйелі мониторинг жасау; қорғану өте маңызды. Швейцарияда
мұздық көлдерді бекіту және су әкету мұздық құбылыстардан қорғану үшін
жұмыстары; габиондық құрылымдар жаңа технологиядар қолданылуда.
орнауту; Қазақстанда мұздық Geoprevent Agradar, Geotest AG, Hexagon
құбылыстардан қорғану жолдары 20 технологиялары арқылы мұздықатрдан
ғасырдан бері қолданылып келеді.Бұл төнетін қауіпті елді-мекенге ескертіп,
ескі қорғану құрылымдары оларды адамадрды қауіпті аумақтан
жаңарту керек. Қазақстанда мұздық эвакуциялауға болады.
құбылыстардан қорғану үшін жаңа
• GB InSAR radar және Doppler radar
технология қолдану маңызды. Жаңа
технология біздің елімізде енді-енді дамып
жүйесі Швейцарияның көптеген таулы
келе жатыр. Біздің елімізде жаңа аймақтарында орналасқан.
технология кең таралмаған. Себебі • Швейцарияда мұздықтардан төнетін
Қазақстан қауіпті алдын-алатын жаңа қауіпті қашықтықтан бақылайтын
технологияларды енді игеріп келе жатыр. құрылғылар өте кең пайдаланылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. https://www.cambridge.org/core/journals/annals-of-glaciology
/article/assessing-risks-from-glacier-hazards
2. high-mountain-regions-some-experiences-in-the-swiss-alps/0
3BE2AB0FC61B47858223F1B900E5E10/core-reader
3. https:/www.nytimes.com/2019/10/11/travel/alps-glaciers-clim
ate-change.html
4. https://www.swissinfo.ch/eng/series-swiss-glaciers--2-000---3-
000-metres-_as-glaciers-shrink--are-the-alps-more-dangerou
s--/45261120
5. https://www.nytimes.com/2019/10/11/travel/alps-glaciers-
climate-change.html

Ұқсас жұмыстар

Сулы мұзды селдер секундына

МОӨЖ МЕРЗІМДІ БОЛЖАМДАР

Мұздық денудациясының басым аймағы

Маусымдық қар шегі

Қазақстан аумағындағы мұздықтар — жер суару мен гидроэнергетиканың басты көзі. Мұздықтар тұщы судың орасан зор қоймасы

Тау мұздықтары

ОҢТҮСТІК АМЕРИКА МАТЕРИГІНІҢ ІШКІ СУЛАРЫ

Дұрыс жауап

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАУ МҰЗДЫҚТАРЫ

Ет сапасына қойылатын талаптар. Шұжық бұйымдарының сапасын сараптау

Пәндер