Сулы мұзды селдер секундына

Презентация қосу

Тақырыбы: Сулы мұзды селдер мен мұзды сулы су
тасқындары түсініктерін салыстыру
Сулы мұзды селдер Сулы су тасқындары
• Мұздықтардың көлемі әр түрлі, бірақ олар
• Тасқын судың негізгі критерийі -
миллионнан жүздеген миллион текше
оның ұзақтығы кезінде максималды
метрге дейін суды қамтуы мүмкін. Мұзды
су деңгейі. Су басудың ұзақтығы -
немесе мұзды шөгінділердің апатты
бұзылуы бұл суды бірнеше минуттан
бұл су жайылмаларға келген сәттен
бірнеше күнге дейін босатуы мүмкін. бастап өзен арнасына кіргенге
дейінгі уақыт. Су деңгейінің көтерілу
• Сулы мұзды селдер секундына 15000
жылдамдығы - белгілі бір уақытқа
текше метрге дейінгі ең жоғары ағындар
дейін су деңгейінің көтерілуін және
тіркелген, бұл шамамен 50 метр
тасқын процесін сипаттайтын шама.
тереңдіктее турбулентті және жылдам
[5]
қозғалатын ағын V-тәрізді каньонда
кенеттен пайда болады. Мұздық көлдердің • Көктемгі су тасқыны кезінде судың
ағуы Сел көбінесе тік мореналық максималды деңгейі мен
аңғарлардағы судың тез және қарқынды максималды ағынының мәні келесі
қозғалысы кезінде төменге қарай көлемі факторларға байланысты :
артады. [1]
- судың көтерілуінің максималды
• Сулы мұзды селдер адам өміріне және деңгейі;
инфрақұрылымға үлкен қауіп төндіреді
- су басқан аймақ;
• Менің ойымша сулы мұзды селдің сулы су
тасқындарына қарағанда қауіптілігі - аумақты су басудың ұзақтығы;
жоғары. - су деңгейінің көтерілу жылдамдығы.
Мына суретте сулы мұзды селдердің пайда болған ошағы және қозғылысы
көрсетілген
Сулы мұзды селдер Сулы су тасқындары
• Мұздықтар негізінде тұрақсыз болып келеді. Су тасқыны - бұл өзенге, көлге, су қоймасына немесе
Биік таулы аумақтарда температура теңізге су деңгейінің көтерілуі нәтижесінде экономикаға,
әлеуметтік салаға және табиғи ортаға материалдық
жоғарылуы әсерінен мұздық еріп гляциалды
зиян келтіру нәтижесінде ауданның айтарлықтай су
селге алып келеді. Сонымен қатар мұз еру
басуы. Бұл табиғи құбылыс қар мен мұздықтардың еруі
әсерінен мұздықтар мореналық көлдерге түсіп кезінде мол және шоғырланған судың түсуі, өзен
көл арнасынан асып көп мөлшерде сулы мұзыд бассейндерінде ұзаққа созылатын қатты жауын-
сел тасқынына алып келеді. Оларды көбінесе шашынның, мұзбен арналардың бітелуі (кептелу) немесе
мореналық көлдер жауып тұрады, олар арнаның су ішіндегі мұзбен (кептеліс) бітелуі, теңіз
мұздықтардың алдыңғы және бүйір жағына сағаларында сулардың көтерілуі немесе теңіз
итерілген борпылдақ жыныстардан тұрады. жағалауларындағы цунами нәтижесінде пайда болады.
және аралдар, сондай-ақ бөгеттер бұзылады [5]
Олар жағалаулардан немесе бөгеттерден өтіп,
ағынның төменгі бөлігінде селді тасқынды Тасқын судың негізгі сипаттамалық критерийі оның әсер
ету кезіндегі судың максималды деңгейі болып
тудыруы мүмкін.[1]
табылады. Тасқынның басқа да маңызды
• Мұздық көлдердің ақтаруылынан туындаған сипаттамаларына ауданның су басу алаңы, қабаты және
бұл сулы мұзды сел тасқындары өткен ғасырда ұзақтығы, судың ағу жылдамдығы мен көтерілу
мыңдаған адамдардың өліміне, сондай-ақ жылдамдығы жатады

ауылдардың, инфрақұрылымның және мал Көктемгі су тасқыны кезінде судың максималды деңгейі
шаруашылығының бұзылуына себеп болды. мен максималды шығыны келесі факторларға
2020 жылы мамырда Пәкістандағы Хунза байланысты:

алқабында мұзды көлдің ақтарылуынан • көктемгі ерігенге дейінгі қар жамылғысындағы су қоры
туындаған сулы мұзды сел тасқыны болды (қар қоры); қардың еруі мен су тасқыны кезеңіндегі
жауын-шашын мөлшері;
Егер олардың тұрақтылығы бұзылса,
беткейлерден мұз сынықтары мен материал • қар еру басталғанға дейін топырақтың қату тереңдігі;
ағындары пайда болса, қозғалыс жылдамдығы топырақта мұз қабығының болуы мен қалыңдығы;
қардың еру қарқындылығы;
150-200 км / сағ құрайды.
Сулы мұзды селдер Сулы су тасқындары
• Селдің су құрамдас бөлігі негізінен • Сулы су тасқынының қаупі ең алдымен
мұздықтардың еруінен пайда болады. өзендегі су деңгейінің көтерілу биіктігіне
Сұйық жауын-шашын кейде мұздық байланысты. Бұл жағдайда ең маңызды
сипаттама судың максималды деңгейі болып
аймағына түссе де, мұздық селдерінің
табылады, ол жанама түрде ауданды су басу
пайда болуында маңызды рөл атқармайды.
аумағын, қабатын және ұзақтығын
Іле Алатауының таулы аймақтарында сипаттайды. Гидрометерологиялық
жаздың өзінде жауын-шашын болады факторлар - болашақта бақыланатын және
әдетте қар сияқты түседі. Сонымен қатар, күтілетін - су тасқыны сипатындағы тиісті
олар ауа температурасының төмендеуімен өзгерістерді тудырады және тудырады,
және бұлттылықтың жоғарылауымен бірге оларды осы тарауда келтірілген әдістердің
жүреді, бұл мұздықтардың абляциясын көмегімен анықтауға болады. Су тасқыны -
өзенге, көлге, су қоймасына немесе теңізге
және мұздық ағындарын азайтады.
су деңгейінің көтеріліп, экономикаға,
• Мұздық ағын тікелей емес болғандықтан әлеуметтік салаға және табиғи ортаға
сел ағынының жылдамдығын қамтамасыз материалдық зиян келтіруі нәтижесінде
етеді , селдердің пайда болуы үшін жердің белгілі бір аумағын айтарлықтай су
алдымен мореналық көлде су көлемі көп басып қауіп төндіреді.

болуы қажет. Жиналған су массаларынның• Менің ойымша сулы мұзды селдерден
мұздықтан босату әсерінен селдің пайда қарағанда сулы су тасқындарының қауіптілігі
болуына серпін бере алады. Сондықтан бірнеше есе аз. Себебі сулы мұзды селдер
кенеттен болады және селдің көлемі және
селдің мөлшері мұз көлеміне байланысты
жылдамдығы сулу су тасқынынан едәуір
[2]
үлкен болып келеді.
Қызыл нүктемен көрсетілген сулы мұзды селдердің қалыптасу ошақтары. Таудың биік беткейлерінде күн температурасы
жоғарылауы әсерінен мұздықтар қарқынды ери бастайды.Ары қарай еріген мұз суы әсерінен сулы мұзды селдің
қалыптаусына әкеледі.
Сулы мұзды селдер Сулы су тасқындары
Тау басындағы мұздың еруі қарқындап су Сулы су тасқынының алдын алу әдістері Өзендердегі
көлемінің жоғарылауы, мұздың астында немесе су тасқынына қарсы күрестің ең тиімді әдісі - су
мұзды көлдегі судың жаппай ығысуы нәтижесінде қоймаларын құру арқылы өзен ағынын реттеу. Олар
көл арнасынан тасып селге алып келеді өзен ағынын теңестіріп, оны жазда көп, ал көктемде
жоқтығынан азайтады. Қоршау бөгеттері теңіз
Мұздық селдерінің жалпы көлемінің жылдық ішілік
жағалауындағы су тасқынымен күресу үшін
таралуы селдер санының таралуы біршама
қолданылады.
ерекшеленеді.Мысалы Іле-Алатауы баурайында 1
шілдеге дейін тек кішігірім селдер болады ал Тасқынмен күресудің тағы бір тәсілі - жыралар мен
онжылдықтағы селдердің жалпы көлемі осы басқа таяз жерлерді тереңдету. Мұз өзендерде еріген
уақытта селдердің жалпы көлемінің 2% -нан кезде су тасқынынан қорғау үшін өзеннің белгілі бір
аспайды. Барлық негізгі селдер (жалпы көлемнің жерлерінде динамит (немесе басқа жарылғыш)
95%) 1 шілдеден 10 тамызға дейін түсті. жарылыстар жиі қолданылады, бұл хоммаларды
бұзып, судың еркін ағып, оны қажетті бағытқа
Сулы мұзды селдер ең көп он күндік көлемі
бағыттайды.
тамыздың бірінші онкүндігіне келеді - жалпы
көлемнің 39%. Тамыздың екінші онкүндігінде Сулы су тасқыныны кезінде - өзеннің су режимінің
селдердің мөлшері тек 4% құрайды, ал 21 тамыз фазасы, ең жоғары су деңгейінің арнадан
бен 10 қыркүйек аралығында 1% -дан аспайды. жайылымға көтерілумен сипатталады. Бұл құбылыс
Мұздық селдері белсенділігінің жыл ішіндегі бір мезгілде әр түрлі метеорологиялық жағдайларға
байланысты әр түрлі қарқындылықпен және
таралу ерекшеліктері мұздық зонасындағы ауа мен
ұзақтықпен қайталанады. Сулы су тасқыныны
топырақтың температуралық режимімен тығыз
көтерілуі мерзіміне қарай
байланысты. Шілденің ортасында күндізгі ауа
температурасы күрт көтеріледі. Шілденің соңында • қоңыржай климатты жазық өзендерде - қар еру
ауа температурасы максималды мәндерге жетеді, арқылы (көктемгі тасқын);
ал тамыздың басында моренадағы мұздатылған • биік таулардан бастау алатын өзендерде - еритін
топырақтардың еруінің максималды тереңдігі қарлар мен таулардағы мұздықтар (жазғы тасқын).
байқалады [2] [6]
Сулы мұзды селдер Сулы су тасқындары
• Сулы мұзды селдердің қауіптілігі өте үлкен • Су тасқынын қорғану алдағы су тасқыны
көлемде болуы мүмкін, сондықтан олар өте туралы ақпаратқа ие болу мүмкіндігі
қауіпті. Іле Алатауында көлемі 1 миллион м 3- тұрғындарды ескертеді және тиісті сақтық
ден асатын барлық жеті сел жүреді. Оның шараларын қолданады. Мысалы, фермерлер су
ішінде алты сел көлдердің пайда болуы кезінде тасқыны туралы біле отырып, жануарларды
және тек бір сел - жер асты су қоймасының алқаптардан шығаруы мүмкін, ал коммуналдық
ашылуында пайда болды. Ең қауіптілері - қызметтер су тасқыны кезінде жабдықтауда
көлдердің беткі атқылаулары. Алынған селдер қиындықтар туындаған жағдайда тарату үшін
ең үлкен көлеммен және шығындармен азық-түлік пен керек-жарақтың төтенше
ерекшеленеді. Іле Алатауындағы олардың қорларын жасай алады. Үлкен су тасқыны қаупі
көлемі 5,6 млн. М3, ал шығындары - 10 000 м3 / туындаған жағдайда қауіпті жерлерден
с. тұрғындарды эвакуациялауды ұйымдастыруға
• Еріген су мұздықтың үстінен, мұздық пен тасты болады. Өзендерді су басу болжамдары
негіздің арасынан немесе мұздықтың негізінің жеткілікті жоғары дәлдікке ие болу үшін
өзендердің ағысы және оның ұзақ уақыт бойы
су өткізгіштігінің нәтижесінде мұздықтың
тасты табанынан төмен сулы қабаттағы жер жауын-шашынға тәуелділігі туралы мәліметтер
болуы қажет. Бұл деректерді су
асты сулары ретінде ағуы мүмкін. Егер еріген
қоймаларындағы су деңгейі, жер асты
судың түзілу жылдамдығы сулы қабаттың
сіңіру қабілетінен асып кетсе, жер үсті немесе суларының деңгейі, сулы горизонттардың
сумен қанығу дәрежесі сияқты ағымдағы
педаль көлдері пайда болады [3]
көрсеткіштермен сәйкестендіру. [6]
• Мына космосуретте сулы су тасқының арнасынан асып қаланы басқаны
көрсетілген. Сулы су тасқыны әсерінен Тулун қаласы зардап шекті.
Тасқын 2900 адам тұратын жалпы 1276 үйді су басты.
Сулы мұзды селдер
Сулы су тасқындары
• Селдің мұздық генезисі далалық зерттеулер мен
• Су тасқыны деп су қоймаларындағы
метеорологиялық жағдайларды талдау нәтижелері
және су ағындарындағы өгіздер
бойынша құрылды. Селдің түсу себептері аталды:
морена көлінің жер үсті немесе жер асты
деңгейінің жоғарылауымен байланысты
серпілісі, мореналық көлдің жер асты табиғи гидрологиялық құбылыстарды
жыныстараның босаңсуы және көл ішіндегі су айтады. Су объектілерінің негізгі
серпілісі. түрлері - көлдер, тоғандар және су
• Мұздық селдердің пайда болуы кейбір қоймалары. Ағындарға өзендер,
жағдайларда сұйық жауын-шашынмен жүрді. каналдар, ағындар жатады.
Алайда, олар морена ылғалының қосымша көзі • Су қоймалары мен ағындарға арналған
бола алатынымен, олар ешқашан маңызды рөл су жиналатын жерден алынады.
атқарған жоқ. Іле Алатауы жағдайында мұздық
Дренажды бассейн (су жинау) - жер үсті
аймағында жаңбыр сирек кездеседі және жоғары
және жер асты сулары берілген өзенге
қарқындылыққа жете бермейді. Сонымен қатар,
немесе көлге құятын аймақ. Су
осы аймақта кез-келген жауын-шашын ауа
жинаудың ішінара жағдайы өзен алабы
температурасының төмендеуіне және мұздың
абляциясының төмендеуіне әкеледі, сондықтан болып табылады. Су қоймалары мен су
сұйық жауын-шашын болған бірнеше ұсақ сел ағындарының су режимі шешуші
кезінде, селдің генезисі мұзды болып саналды. [4] дәрежеде су ағынының құбылысына
байланысты. [7]
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. https://www.cambridge.org/core/journals/annals-of-glaciology/article/a
ssessing-risks-from-glacier-hazards
2. file:///D:/%D0%97%D0%B0%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%B7%D
0%BA%D0%B8/Petrakov_Glacial_Hazards_GeoRisk.pdf
3. http://www.cawater-info.net/library/rus/inf/33.pdf
4. https://ingeo.kz/wpcontent/uploads/2018/06/%D0%9E%D1%81%D0
%BD%D0%BE%
5. http://gis.krasn.ru/blog/freshet/terms
6. Красногорская Н.Н., Нафикова Э.В., Ферапонтов Ю.И. Оценка и
прогнозирование экстремальных гидрологических ситуаций. –
Современные проблемы науи и образования. 2012. №1.
7. Государственный водный кадастр Республики Казахстан.
Ежегодные данные о режиме и ресурсах поверхностных вод
суши. 1991-2000гг.Ч.1. Реки и каналы. Вып.1-4.-Алматы:

Ұқсас жұмыстар

Солтүстік мұзды мұхитынан кіші

Тынық мұхитында

БРЕСТ ОБЛЫСЫ

Жартасты бәтеңке

Өзеннің басталар жері

Қазақстан Республикасының өзендеріне жалпы шолу

Гидросфера-Жердің су қабығы жайлы

Гидросфера — жердің су қабығы. Гидросфера бөліктері

Суды тазарту әдістері мен ластанудан қорғау

Алғашқы компьютерлер

Пәндер