Сулы мұзды селдер секундына

Тақырыбы: Сулы мұзды селдер мен мұзды сулы су тасқындары түсініктерін салыстыру

Сулы мұзды селдер

Мұздықтардың көлемі әр түрлі, бірақ олар миллионнан жүздеген миллион текше метрге дейін суды қамтуы мүмкін. Мұзды немесе мұзды шөгінділердің апатты бұзылуы бұл суды бірнеше минуттан бірнеше күнге дейін босатуы мүмкін.

Сулы мұзды селдер секундына 15000 текше метрге дейінгі ең жоғары ағындар тіркелген, бұл шамамен 50 метр тереңдіктее турбулентті және жылдам қозғалатын ағын V-тәрізді каньонда кенеттен пайда болады. Мұздық көлдердің ағуы Сел көбінесе тік мореналық аңғарлардағы судың тез және қарқынды қозғалысы кезінде төменге қарай көлемі артады. [1]

Сулы мұзды селдер адам өміріне және инфрақұрылымға үлкен қауіп төндіреді

Менің ойымша сулы мұзды селдің сулы су тасқындарына қарағанда қауіптілігі жоғары.

Сулы су тасқындары

Тасқын судың негізгі критерийі - оның ұзақтығы кезінде максималды су деңгейі. Су басудың ұзақтығы - бұл су жайылмаларға келген сәттен бастап өзен арнасына кіргенге дейінгі уақыт. Су деңгейінің көтерілу жылдамдығы - белгілі бір уақытқа дейін су деңгейінің көтерілуін және тасқын процесін сипаттайтын шама. [5]

Көктемгі су тасқыны кезінде судың максималды деңгейі мен максималды ағынының мәні келесі факторларға байланысты :

- судың көтерілуінің максималды деңгейі;

- су басқан аймақ;

- аумақты су басудың ұзақтығы;

- су деңгейінің көтерілу жылдамдығы.

Мына суретте сулы мұзды селдердің пайда болған ошағы және қозғылысы көрсетілген

Сулы мұзды селдер

Мұздықтар негізінде тұрақсыз болып келеді. Биік таулы аумақтарда температура жоғарылуы әсерінен мұздық еріп гляциалды селге алып келеді. Сонымен қатар мұз еру әсерінен мұздықтар мореналық көлдерге түсіп көл арнасынан асып көп мөлшерде сулы мұзыд сел тасқынына алып келеді. Оларды көбінесе мореналық көлдер жауып тұрады, олар мұздықтардың алдыңғы және бүйір жағына итерілген борпылдақ жыныстардан тұрады. Олар жағалаулардан немесе бөгеттерден өтіп, ағынның төменгі бөлігінде селді тасқынды тудыруы мүмкін. [1]

Мұздық көлдердің ақтаруылынан туындаған бұл сулы мұзды сел тасқындары өткен ғасырда мыңдаған адамдардың өліміне, сондай-ақ ауылдардың, инфрақұрылымның және мал шаруашылығының бұзылуына себеп болды. 2020 жылы мамырда Пәкістандағы Хунза алқабында мұзды көлдің ақтарылуынан туындаған сулы мұзды сел тасқыны болды Егер олардың тұрақтылығы бұзылса, беткейлерден мұз сынықтары мен материал ағындары пайда болса, қозғалыс жылдамдығы 150-200 км / сағ құрайды.

Сулы су тасқындары

Су тасқыны - бұл өзенге, көлге, су қоймасына немесе теңізге су деңгейінің көтерілуі нәтижесінде экономикаға, әлеуметтік салаға және табиғи ортаға материалдық зиян келтіру нәтижесінде ауданның айтарлықтай су басуы. Бұл табиғи құбылыс қар мен мұздықтардың еруі кезінде мол және шоғырланған судың түсуі, өзен бассейндерінде ұзаққа созылатын қатты жауын-шашынның, мұзбен арналардың бітелуі (кептелу) немесе арнаның су ішіндегі мұзбен (кептеліс) бітелуі, теңіз сағаларында сулардың көтерілуі немесе теңіз жағалауларындағы цунами нәтижесінде пайда болады. және аралдар, сондай-ақ бөгеттер бұзылады [5]

Тасқын судың негізгі сипаттамалық критерийі оның әсер ету кезіндегі судың максималды деңгейі болып табылады. Тасқынның басқа да маңызды сипаттамаларына ауданның су басу алаңы, қабаты және ұзақтығы, судың ағу жылдамдығы мен көтерілу жылдамдығы жатады

Көктемгі су тасқыны кезінде судың максималды деңгейі мен максималды шығыны келесі факторларға байланысты:

көктемгі ерігенге дейінгі қар жамылғысындағы су қоры (қар қоры) ; қардың еруі мен су тасқыны кезеңіндегі жауын-шашын мөлшері;

қар еру басталғанға дейін топырақтың қату тереңдігі; топырақта мұз қабығының болуы мен қалыңдығы; қардың еру қарқындылығы;

Сулы мұзды селдер

Селдің су құрамдас бөлігі негізінен мұздықтардың еруінен пайда болады. Сұйық жауын-шашын кейде мұздық аймағына түссе де, мұздық селдерінің пайда болуында маңызды рөл атқармайды. Іле Алатауының таулы аймақтарында жаздың өзінде жауын-шашын болады әдетте қар сияқты түседі. Сонымен қатар, олар ауа температурасының төмендеуімен және бұлттылықтың жоғарылауымен бірге жүреді, бұл мұздықтардың абляциясын және мұздық ағындарын азайтады.

Мұздық ағын тікелей емес болғандықтан сел ағынының жылдамдығын қамтамасыз етеді, селдердің пайда болуы үшін алдымен мореналық көлде су көлемі көп болуы қажет. Жиналған су массаларынның мұздықтан босату әсерінен селдің пайда болуына серпін бере алады. Сондықтан селдің мөлшері мұз көлеміне байланысты [2]

Сулы су тасқындары

Сулы су тасқынының қаупі ең алдымен өзендегі су деңгейінің көтерілу биіктігіне байланысты. Бұл жағдайда ең маңызды сипаттама судың максималды деңгейі болып табылады, ол жанама түрде ауданды су басу аумағын, қабатын және ұзақтығын сипаттайды. Гидрометерологиялық факторлар - болашақта бақыланатын және күтілетін - су тасқыны сипатындағы тиісті өзгерістерді тудырады және тудырады, оларды осы тарауда келтірілген әдістердің көмегімен анықтауға болады. Су тасқыны - өзенге, көлге, су қоймасына немесе теңізге су деңгейінің көтеріліп, экономикаға, әлеуметтік салаға және табиғи ортаға материалдық зиян келтіруі нәтижесінде жердің белгілі бір аумағын айтарлықтай су басып қауіп төндіреді.

Менің ойымша сулы мұзды селдерден қарағанда сулы су тасқындарының қауіптілігі бірнеше есе аз. Себебі сулы мұзды селдер кенеттен болады және селдің көлемі және жылдамдығы сулу су тасқынынан едәуір үлкен болып келеді.

Қызыл нүктемен көрсетілген сулы мұзды селдердің қалыптасу ошақтары. Таудың биік беткейлерінде күн температурасы жоғарылауы әсерінен мұздықтар қарқынды ери бастайды. Ары қарай еріген мұз суы әсерінен сулы мұзды селдің қалыптаусына әкеледі.

Сулы мұзды селдер

Тау басындағы мұздың еруі қарқындап су көлемінің жоғарылауы, мұздың астында немесе мұзды көлдегі судың жаппай ығысуы нәтижесінде көл арнасынан тасып селге алып келеді

Мұздық селдерінің жалпы көлемінің жылдық ішілік таралуы селдер санының таралуы біршама ерекшеленеді. Мысалы Іле-Алатауы баурайында 1 шілдеге дейін тек кішігірім селдер болады ал онжылдықтағы селдердің жалпы көлемі осы уақытта селдердің жалпы көлемінің 2% -нан аспайды. Барлық негізгі селдер (жалпы көлемнің 95%) 1 шілдеден 10 тамызға дейін түсті.

Сулы мұзды селдер ең көп он күндік көлемі тамыздың бірінші онкүндігіне келеді - жалпы көлемнің 39%. Тамыздың екінші онкүндігінде селдердің мөлшері тек 4% құрайды, ал 21 тамыз бен 10 қыркүйек аралығында 1% -дан аспайды. Мұздық селдері белсенділігінің жыл ішіндегі таралу ерекшеліктері мұздық зонасындағы ауа мен топырақтың температуралық режимімен тығыз байланысты. Шілденің ортасында күндізгі ауа температурасы күрт көтеріледі. Шілденің соңында ауа температурасы максималды мәндерге жетеді, ал тамыздың басында моренадағы мұздатылған топырақтардың еруінің максималды тереңдігі байқалады [2]

Сулы су тасқындары

Сулы су тасқынының алдын алу әдістері Өзендердегі су тасқынына қарсы күрестің ең тиімді әдісі - су қоймаларын құру арқылы өзен ағынын реттеу. Олар өзен ағынын теңестіріп, оны жазда көп, ал көктемде жоқтығынан азайтады. Қоршау бөгеттері теңіз жағалауындағы су тасқынымен күресу үшін қолданылады.

Тасқынмен күресудің тағы бір тәсілі - жыралар мен басқа таяз жерлерді тереңдету. Мұз өзендерде еріген кезде су тасқынынан қорғау үшін өзеннің белгілі бір жерлерінде динамит (немесе басқа жарылғыш) жарылыстар жиі қолданылады, бұл хоммаларды бұзып, судың еркін ағып, оны қажетті бағытқа бағыттайды.

Сулы су тасқыныны кезінде - өзеннің су режимінің фазасы, ең жоғары су деңгейінің арнадан жайылымға көтерілумен сипатталады. Бұл құбылыс бір мезгілде әр түрлі метеорологиялық жағдайларға байланысты әр түрлі қарқындылықпен және ұзақтықпен қайталанады. Сулы су тасқыныны көтерілуі мерзіміне қарай

қоңыржай климатты жазық өзендерде - қар еру арқылы (көктемгі тасқын) ;

биік таулардан бастау алатын өзендерде - еритін қарлар мен таулардағы мұздықтар (жазғы тасқын) . [6]

Сулы мұзды селдер

Сулы мұзды селдердің қауіптілігі өте үлкен көлемде болуы мүмкін, сондықтан олар өте қауіпті. Іле Алатауында көлемі 1 миллион м3-ден асатын барлық жеті сел жүреді. Оның ішінде алты сел көлдердің пайда болуы кезінде және тек бір сел - жер асты су қоймасының ашылуында пайда болды. Ең қауіптілері - көлдердің беткі атқылаулары. Алынған селдер ең үлкен көлеммен және шығындармен ерекшеленеді. Іле Алатауындағы олардың көлемі 5, 6 млн. М3, ал шығындары - 10 000 м3 / с.

Еріген су мұздықтың үстінен, мұздық пен тасты негіздің арасынан немесе мұздықтың негізінің су өткізгіштігінің нәтижесінде мұздықтың тасты табанынан төмен сулы қабаттағы жер асты сулары ретінде ағуы мүмкін. Егер еріген судың түзілу жылдамдығы сулы қабаттың сіңіру қабілетінен асып кетсе, жер үсті немесе педаль көлдері пайда болады [3]

Сулы су тасқындары

Су тасқынын қорғану алдағы су тасқыны туралы ақпаратқа ие болу мүмкіндігі тұрғындарды ескертеді және тиісті сақтық шараларын қолданады. Мысалы, фермерлер су тасқыны туралы біле отырып, жануарларды алқаптардан шығаруы мүмкін, ал коммуналдық қызметтер су тасқыны кезінде жабдықтауда қиындықтар туындаған жағдайда тарату үшін азық-түлік пен керек-жарақтың төтенше қорларын жасай алады. Үлкен су тасқыны қаупі туындаған жағдайда қауіпті жерлерден тұрғындарды эвакуациялауды ұйымдастыруға болады. Өзендерді су басу болжамдары жеткілікті жоғары дәлдікке ие болу үшін өзендердің ағысы және оның ұзақ уақыт бойы жауын-шашынға тәуелділігі туралы мәліметтер болуы қажет. Бұл деректерді су қоймаларындағы су деңгейі, жер асты суларының деңгейі, сулы горизонттардың сумен қанығу дәрежесі сияқты ағымдағы көрсеткіштермен сәйкестендіру. [6]