Республикасының Үкіметі арасындағы Республикасының трансшекаралық өзендерді пайдалану Ауылшаруашылығы және қорғау саласындағы министрлігі мен Қытай ынтымақтастық туралы келісім

Презентация қосу

Қазақстан мен Қытай
арасындағы су
пайдалануға
байланысты келісімдер
Кіріспе
Қытай мен Кеңес Одағының қарым-қатынасы ұзақ
жылдар бойы бұзылғандықтан, өзендерді бірлесіп пай
далану секілді сұрақтар толық шешілмей қалған еді. Сол
үшін Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген соң аталған
мәселені өзі қолға алуына тура келді. Себебі Қазақстан мен
Қытай арасында шекараны кесіп өтетін 25 өзен бар. 1990
жылдары жаппай иммиграция барысында елімізде бұл
салаға маманданған дипломаттар, гидрологтер жетіспегені
айтпаса да түсінікті. Бірақ осыған қарамай 2001 жылы қос
тараптың үкіметі трансшекаралық өзендерді пайдалану
туралы келісімге қол қойды. Бұл әжептәуір жетістік
болатын. Себебі келешекте өзен суын бөлуде келіссөз
жүргізуге негіз болатын құжат пайда болды. Бірақ Ертіс пен
Іле мәселесі әлі толық шешілмеді. Оған ең алдымен Қа
зақстан тарапы алаңдайды. Неге? Біріншіден, Ертіс пен Іле
өзендерінің 70% суы Қытай территориясынан бастау алады.
Екіншіден, өзендер Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр
автономиялық ауданы арқылы өтетіндіктен жыл сайын Іле
мен Ертіс өзендерінің суын пайдалану мөлшері артып
Қазақстан мен Қытай арасындағы су мәселесі

Су – Қазақстан мен Қытай арасындағы толық шешіле қоймаған аса маңызды
мəселелердің бірі. Екі ел арасындағы тарихтан қалған шекара мəселесі сияқты
трансшекаралық өзендер де Кеңес дəуірінен келе жатқан мəселе болып табылады.
Аталмыш мəселе алғаш 70-жылдардың аяғы мен 80-жылдардың басында басталған.
Ол кезде ҚХР-мен трансшекаралық өзендерді бірлесіп пайдалану жəне қорғау
мəселелерін реттейтін мемлекетаралық келісімді дайындау туралы уағдаластыққа
қол жеткізілген еді. Тараптар көзқарастарының əртүрлігінен мəселені шешу ұзаққа
созылып кетті.
Тəуелсіз жас Қазақстан үкіметі трансшекаралық өзендер мəселесін ең
негізгілердің қатарына қосты. 1992 жылы Қытай тарапына аталмыш мəселеге сəйкес
келісімнің қазақстандық жобасы ұсынылған болатын.
1997 жылы Қытай Коммунистік
Партиясының Орталық Комитеті де
айтылған ұсынысты қолдайды. Үкіметтің
бекіткен №635 жобасына сəйкес Қара
Ертісті «бұру» жұмысының нақты кестесі
құрылған болатын жəне ол жұмыстарды
1999 жылдың қазанына дейін жүзеге
асыру қарастырылған.
Трансшекаралық өзендер мəселесін қайта
көтеруге себеп болған жайт – ҚХР-дың
Шыңжаң Ұйғыр Автономиялы ауданы
басшыларының Қара Ертіс ағынының
белгілі бір бөлігін провинцияның орталық
аудандарындағы шөл далаға аудару туралы
шешімі Қазақстанда белгілі болды.
Алғаш рет трансшекаралық өзендерді пайдалану мəселесі бойынша ресми
келіссөздер 1998 жылы басталды.

Трансшекаралық өзендер мəселесі екі ел ресми адамдарының
кездесулерінде əрдайым талқыланды. Бірақ Қытай жағы суға байланысты
мəселені жауапсыз қалдырып отырды.

Тек 1999 жылдың 31 наурызындағы Қазақстан Президенті Н. Назарбаевтың
ҚХР Төрағасы Цзян Цзэминге Жолдауы сол жылдың мамыр айында су
мəселесіне байланысты келіссөздердің жандануына септігін тигізді.
2001 жылдың қыркүйегінде Астанада қол қойылған
трансшекаралық өзендерді қорғау жəне пайдалану
саласындағы ынтымақтастық туралы келісімі
бойынша:

•су мөлшерi мен сапасын бақылау жəне өлшеу
Екі ел арасындағы трансшекаралық постыларының орналасу жерлерiн келiсу жəне белгiлеу;
өзендер тізіміне Ертіс өзені •бақылаудың, өлшеудiң, талдау мен бағалаудың бiрыңғай
алқабынан алты өзен, Іле өзені əдістерiн зерттеу;
алқабынан үш өзен, барлық таулы •тараптар келiскен постылардағы гидрогеологиялық
жүйе өзендерінен сегіз өзен енгізіліп бақылау мен өлшеулердiң мəлiметтерiне талдау жүргiзу
отыр. Ондағы гидрологиялық жəне оларды жиынтықтay;
бақылау орындары анықталды. 2001 •су тасқындары, мұзданулар жəне басқа да табиғи апаттар
жылғы 23-25 маусымда бірлескен əсерлерiнің алдын алу, немесе жеңілдету жөнінде мүмкiн
эксперт тобы Ертіс-Қарамай болатын бiрлескен зерттеулердi жүргiзу;
каналының сағасына жəне Ертіс •трансшекаралық өзендер сулылығының жəне суының
өзеніндегі тоспаға тексеру жасады. сапасының келешектегi өзгеру үрдістерін зерттеу;
Қытай жағының өз аумағындағы су •қажет болған жағдайда, трансшекаралық өзендердi
қоймаларын қарауға мүмкіндік беруі пайдалану жəне қорғау саласында бiрлескен зерттеулер
олардың бұл мəселені əділдікпен жүргiзу мен тəжiрибе алмасу»,
шешуге ынталы екендігін •делінген.
дəлелдейді.
Ертіс, Іле жəне т.б.
Келісім екі мемлекеттің
2011 жылдың ақпан айындағы трансшекаралық өзендер
трансшекаралық өзендер суының
Елбасының Қытай Халық суының сапасына қатысты,
сапасын қамтамасыз етуін
Республикасына іс-сапары Қорғас тарнсшекаралық өзенінде
қарастырады жəне екі жақтың
барысында бірқатар маңызды бірлескен «Достық» су торабын
суды қорғау, қадағалау,
Үкіметаралық келісімдерге қол салу туралы Келісімге қол
мониторинг жүргізу жұмыстарын
қойылды. қойылуының маңызы ерекше
регламенттеуге мүмкіндік береді.
болып табылады.

Жоғарыда аталған оқиғалардың Сонымен қатар судың ластануы
ішінде ерекше маңызы бар орын алған жағдайда оның
мəселе болып Қорғас өзенінде салдарын жою, екінші тарапқа ол
бірлескен «Достық» су туралы хабар беру нормалары су
торабынның құрылысын салу сапасын қорғау келісіміне алғаш
болып табылады рет енгізіліп отыр.
Президент Н. Назарбаев жуырда ғана өткен Қытайға ресми сапары
кезінде жаңадан сайланған Қытай басшысы Си Цзиньпинмен кездесті.
Сапар аясында көптеген маңызды мəселелермен қатар, трансшекаралық
өзендерді пайдалануды реттеу мəселесі де талқыланды.

«Си Цзиньпин мырза ҚХР ешқашан Қазақстан
Қазақстан Республикасының экономикасына зиян, шығын келтіретін ештеңе
Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың істемейтінін мəлімдеді», – деді Назарбаев. Алайда бұл
Қытай Халық Республикасына ресми Қытай басшыларының үйреншікті сөзі болып көрінеді.
сапары аясында осы жаңа нысанның Өйткені осы уақытқа дейін өз мемлекетінің мүддесіне
құрылысының мерзіміне жəне басқа да орай ғана əрекет етіп келе жатқан Қытай мен біздің еліміз
мəселелері талқыланды. арасында жасырын шиеленістің бар екендігін мойындау
керек. Бірақ жария түрде қарсылық көрсетудің əлеуеті
əлдеқайда төмен Қазақстан үшін пайдалы болмасы сөзсіз.
Қазақстан және Қытайдың қазіргі таңдағы
трансшекаралық өзен проблемасы

Қытай мен Қазақстан аумағы арқылы өтетін 24 трансшекаралық
өзендердің ең маңыздылары Ертіс және Іле болып табылады, олардың
негізгі суағары ҚХР Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданының (ШҰАА)
аумағында 70% - ға қалыптасады.

Осы екі өзеннің бассейнінде су алу жөніндегі қытайлық жобалар олардың ағындарының
азаюының негізгі себебі болып саналады, бұл Қазақстанның едәуір бөлігінің өнеркәсібіне,
ауыл шаруашылығына және экологиясына теріс әсер етеді, бүгінде ауданы бойынша әлемде
тоғызыншы орын алып, су ресурстарының өткір тапшылығын бастан кешуде.
ҚХР аумағында бассейнде
немесе Синьцзян-Ұйғыр
автономиялық ауданының
батыс облыстарындағы ауыл
шаруашылығы мен өнеркәсіпті
сумен қамтамасыз ететін 130-ға
жуық гидроқұрылыстар мен 13
су қоймалары салынды.

Бүгінде Қазақстан өз мұқтажы үшін Іле өзенінен
жылына 2,5 км3 су пайдаланады, ал Қытай 15
км3-ден астам су тұтынады, бұл жалпы ағынның
үштен бір бөлігін құрайды. Алдағы жылдары бұл
көрсеткіш артуы мүмкін, өйткені қытайлар
Тарим бассейнінің батыс аймақтарына су жіберу
үшін арна қазуда.

Балқаш көлінің экологиялық тепе-теңдігін бұзу себебінен одан су алудың едәуір ұлғаюы немесе оның болашағына қауіп
төндіреді. Мамандар соңғы 15 жылда өзен ағысының көлге үштен бірге төмендегенін айтады — жылына 17,8 км3-ден 12,7
км3-ге дейін. Қазіргі уақытта Балқаш Тянь-Шань мұздықтарының қарқынды еруінің арқасында бар, бірақ соңғы 50 жылда
көлдің ауданы 2000 км2-ге қысқарды. Кейбір ғалымдар көл Арал теңізі сияқты жоғалып кетуі мүмкін деп болжайды.
Мамандар Қара Ертістен су алу оның Бұқтырма су
қоймасы мен Зайсан көлінде жетіспеуіне әсер еткенін,
ал Ертістің Зайсан атырауындағы табиғи теңгерімнің
бұзылуы қоршаған жердің батпақтануына әкелетінін
атап өтті.

Өзен деңгейінің төмендеуі "Ертіс —
Қарағанды" каналындағы су тапшылығына
алып келеді, соның нәтижесінде канал негізгі
су артериясы болып табылатын
Қазақстанның орталық өңірлерін, ең алдымен
Қарағанды мен Қарағанды облыстарын сумен
қамтамасыз ету проблемасының шиеленісуі
күтіледі.
2015 жылы трансшекаралық өзендердің су ресурстарын
басқару туралы келісімнің жаңа жобасын дайындау
және келісу бойынша арнайы жұмыс тобы құрылды.
Бірақ содан бері келіссөздер тоқтап қалды, өйткені
Қытай Шыңжаңды дамыту және модернизациялау
бағдарламалары аяқталғанға дейін қосымша
міндеттемелер мен шектеулерді қабылдауға мағынасы
жоқ. Осылайша, Пекин 2030-шы жылдардан ерте емес
келісім жасасуға дайын болады.
Қазақстан да Ресейді тарта отырып, үшжақты
келіссөздер жүргізуді бірнеше рет талап етті, бірақ
Қытай оған ыңғайлы форматтан әрдайым бас
тартады.
Пекиннің стратегиялық мақсаты ШҰАА-ны Орта
Азияның өнеркәсіптік және сауда орталығына
айналдыру болып табылады, бұл өңірдегі Қытайдың
ықпалын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Бұл мәселені
шешу үшін қытайлар Шыңжаңның
ауылшаруашылық және өндірістік әлеуетін
арттыруы керек, мұны негізгі көзі трансшекаралық
өзендер болып табылатын тұщы суды тұтынуды
арттырмай жасау мүмкін емес.
Қазақстан да Ресейді Бұл мәселені шешу Көптеген мамандардың
тарта отырып, үшжақты үшін қытайлар пікірінше, Қазақстандағы
келіссөздер жүргізуді Шыңжаңның Іле және Ертіс өзендері
бірнеше рет талап етті, ауылшаруашылық ағынының болжамды
бірақ Қытай оған ыңғайлы және өндірістік төмендеуіне байланысты
форматтан әрдайым бас әлеуетін арттыруы суды тұтыну құрылымы
тартады.Пекиннің керек, мұны негізгі мен көлемі қатты өзгеруі
стратегиялық мақсаты көзі трансшекаралық ықтимал, бұл өз кезегінде
ШҰАА-ны Орта Азияның өзендер болып өңірдегі мемлекетаралық
өнеркәсіптік және сауда табылатын тұщы суды қатынастардың
орталығына айналдыру тұтынуды арттырмай шиеленісуіне әкеп соғуы
болып табылады, бұл жасау мүмкін емес. мүмкін.
өңірдегі Қытайдың
ықпалын ұлғайтуға
мүмкіндік береді.
Трансшекаралық өзендер бойынша Қазақстанға су беру көлемін Қытай тарапы толығымен бақылап
отыратындықтан, ал Қытайдың ШҰАА-да ирригациялық және энергетикалық объектілер салу
жөніндегі жоспарларына әсер ету мүмкін болмағандықтан, қазақстандықтарға өздері
қытайлықтармен бөлісетін су ресурстарына өздерінің тәуелділігін азайту үшін суды үнемдеу
шараларын әзірлеуге тура келеді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі
арасындағы Қорғас өзенінде "Достық" ортақ бірлескен су торабын салудағы
ынтымақтастық туралы келісімі

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың шақыруы бойынша
Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин 2013 жылғы 6-8 қыркүйек
аралығында Қазақстан Республикасына мемлекеттік сапармен келді.Қытай Халық
Республикасы мен Қазақстан Республикасы (бұдан әрі – "Тараптар") Қытай мен Қазақстан
арасында дипломатиялық қатынастар орнатылған кезден бастап ынтымақтастықтың
әртүрлі салаларында қол жеткізілген елеулі нәтижелерді жоғары бағалайды, екі
мемлекет қатынастарының үшінші онжылдықтың жаңа тарихи кезеңіне кіргенін атап
көрсетеді.
Тараптар бұрын
қабылданған бағытты
ұстана отырып, саяси сенімді
нығайтып, өзара тиімді
ынтымақтастықты
ілгерілететін, тату көршілік
пен достықты нығайтатын,
екі ел мен олардың
халықтарының игілігі үшін
жан-жақты стратегиялық
әріптестік қатынастарын
тереңдететін, өңірдегі
бейбітшілік пен орнықты
дамуды қамтамасыз етуге
жаңа үлес қосатын болады.
2002 жылғы 23 желтоқсандағы "Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы
арасындағы тату көршілік, достық және ынтымақтастық туралы шарттың", 2011 жылғы 13
маусымдағы "Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы жан-
жақты стратегиялық әріптестікті дамыту туралы бірлескен декларацияның" және басқа да
екі жақты шарттар мен келісімдердің рухы мен қағидаттарын басшылыққа ала отырып,
тараптар жан-жақты стратегиялық әріптестік қатынастарын тереңдетуді жалғастыруды
және оларды жаңа мазмұнмен толықтыруды шешті.
Тараптың егемендігінің,
қауіпсіздігінің және аумақтық
тұтастығының мүдделеріне нұқсан
келтіретін қандай да бір одақтарға
немесе блоктарға қатыспайтынын
растайды.

Екінші тараптың егемендігі мен қауіпсіздігінің мүдделеріне нұқсан келтіретін үшінші
мемлекеттермен шарттар жасаспайды, халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған
қағидаттарына және осы Келісімнің қолданылу аясына сәйкес екінші Тараптың
егемендігіне, қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығына нұқсан келтіруге бағытталған қандай
да бір ұйымдар мен топтардың өз аумағындағы қызметіне, ұлттық заңнамалармен
белгіленген.
ытай Халық
еспубликасы Қазақстан Республикасы "Бір Қытай" қағидатын
қолдайды және Қытай Халық Республикасының
Үкіметі бүкіл Қытайды білдіретін жалғыз заңды үкімет
азақстан болып табылады деп есептейді. Тайвань-Қытай
аумағының ажырамас бөлігі.
еспубликасының
ңірдегі және әлемдегі Қазақстандық тарап "Тайваньның тәуелсіздігіне" қарсы, Тайвань
бұғазының екі жағалауы арасындағы қатынастардың бейбіт
ейбітшілік пен дамуын және Қытайдың бейбіт түрде қайта қосылуының маңызды
ісін қолдайды.
рақтылықты
олдауға, оның ішінде
зиядағы өзара іс- басшылығының
Қытай Халық Республикасы Қазақстан Республикасының және оның
мемлекеттік егемендік пен аумақтық тұтастықты қамтамасыз
имыл және сенім ету жөніндегі халықаралық бастамаларын қолдайды, Қазақстан тарапының
дербес сайланған даму жолын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуын және стратегиялық басымдықтарына қол
аралары жөніндегі жеткізуін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар мен күш-жігерді қолдайды.
еңес процесін одан
рі дамытуға және
лемдік және дәстүрлі
ндер лидерлерінің
ъезін өткізуге
ағытталған күш-
герін қолдайды.
Тараптар өзара инвестицияларды көтермелеу мен кеңейтуді жалғастыруды жақтады.
Қытай тарапы Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму Стратегиясын жүзеге асыруды
қолдайды, тиісті қаржы мекемелері бекіткен өзара тиімді екі жақты ірі экономикалық
жобаларды іске асыруды қаржылық қолдаумен қамтамасыз етуге дайын. Өзара
инвестицияларды ынталандыру үшін одан да қолайлы инвестициялық орта құру
мақсатында Тараптар жоғарыда көрсетілген саладағы ынтымақтастықтың екіжақты
шарттық-құқықтық базасын одан әрі жетілдіру туралы шешім қабылдады.
Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының соңғы
онжылдықтың ішінде трансшекаралық өзен мәселесіндегі
нәтижелері.

Жалпы Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы соңғы онжылдықтың ішінде
трансшекаралық өзен мәселесінде бірқатар нәтижелерге жетті десе болады. Жалпы
Қазақстандық тарап суды әділ бөлуді ұсынған кезде, сол өзен өтетін аймақтың экономикасын,
ауылшаруашылығының дамуын ескеруді алға тартады. Мысалы, Шығыс Қазақстан облысындағы
Үлкен Ұласты трансшекаралық өзенінде гидротехникалық құрылғыны салу бойынша, сондай-ақ
Сүмбе өзенінің сужинақтау құрылғысын жетілдіру бойынша келісімге қол жеткізілді. Бұған дейінгі
келіссөздерде қытайлық тарап трансшекаралық өзен суларын сол өзен жағалауындағы
тұрғындардың санына қатысты бөлуді ұсынғанын білеміз. Мәселе бұлай қойылатын болса, екі
тарап ешқашан мәмілеге келе алмайтыны айқын. Сол себепті болашақ қазаққытай келіссөздерінің
нәтижесі уағдаласушы тараптардың ымырашылдығына тікелей тәуелді.
Сол ретте трансшекаралық су ресурсын бірлесіп пайдалану мен қорғау
саласындағы Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы өзара
қарым қатынасы мынандай құжаттармен реттеледі:

2001 жылы 12 қыркүйекте Астана 2006 жылы 20
қаласында Қазақстан Республикасының желтоқсанда Бейжің
Үкіметі мен Қытай Халық қаласында Қазақстан
Республикасының Үкіметі арасындағы Республикасының
трансшекаралық өзендерді пайдалану Ауылшаруашылығы
және қорғау саласындағы министрлігі мен Қытай
ынтымақтастық туралы келісім; Халық Республикасының
2005 жылы 4 шілдеде Астана қаласында Су шаруашылығы
Қазақстан Республикасы министрлігі арасындағы
Ауылшаруашылығы министрлігі мен трансшекаралық
Қытай Халық Республикасының Су өзендердегі ғылыми
шаруашылығы министрлігі арасындағы зерттеу
трансшекаралық өзендердегі ынтымақтастығын
табиғаттық апаттар туралы тараптарды дамыту туралы келісім;
жедел хабарлау жөніндегі келісім;
2006 жылы 20 желтоқсанда Бейжің қаласында Қазақстан Республикасының Қоршаған
ортаны қорғау министрлігі мен Қытай Халық Республикасының Су шаруашылығы
министрлігі арасындағы негізгі трансшекаралық өзендердегі шекаралық су бекеттерінің
гидрологиялық және гидрохимиялық ақпараттармен (мәліметтермен) өзара алмасу
туралы келісім;

1 2 3 4

2011 жылы 22 ақпанда Бейжің қаласында 2011 жылы13 маусымда Астана
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен қаласында Қазақстан Республикасының
Қытай Халық Республикасының Үкіметі Үкіметі мен Қытай Халық
арасындағы трансшекаралық өзендер Республикасының Үкіметі арасындағы
суларының сапасын қорғау туралы қоршаған ортаны қорғау саласындағы
келісім; ынтымақтастық туралы келісім;
Мысалы, Халық Республикасының Үкіметі арасындағы
Қорғас өзенінде «Достық» бірлескен ортақ су торабын
басқару және пайдалану туралы келісімі.

Осы келісім арқылы жұмыс топтарының
қызметтерінің негізінде екі ел
арасындағы су ынтымақтастығында
ауқымды үдерістерге қол жеткізілді.
Бірлескен Кеңес барысында
трансшекаралық су нысандарының
экожүйелері мәселелеріне де ерекше
назар аударылуда. Комиссия кезінде
трансшекаралық өзендердің су
ресурстарына бақылау жасау жағдайы
мен нәтижелері, су ресурстары
жағдайына әсер ететін өнеркәсіптердің Бурлеске комиссияның шеңберінде трансшекаралық
шаруашылық қызметіне бірлесіп тексеру өзендердің гидрологиялық және гидрохимиялық
жұмыстарын жүргізіп, су тасқыны өтімін мәліметтермен алмасу жұмыстары келесі су бекеттері
қадағалап, су қоймаларының толуы және бойынша жүргізілуде:
тұрғындар мен экономика салаларын •Ертіс өз. – Боран (ҚР) – Наньвань (ҚХР) су бекеттері;
сумен қамтамасыз ету жағдайының •Іле өз. – Добын (ҚР) – Сандаохэцзы (ҚХР) су бекеттері;
мәселелері талқыға түсуде. •Текес өз. – Текес (ҚР) – Цефандацяо (ҚХР) су бекеттері.
Қорыта келе, адамзат дамуының негізгі көзі болып
табылатын су мəселесі бүгінгі таңда мемлекеттер
мүдделерінің қақтығысын туғызып отыр.
Экономикалық пайда көзін іздеп, трансшекаралық
Қорытынды өзендер суларын пайдалануда табиғи тепе-теңдік
сақталмайтын болса, өте өзекті экологиялық мəселені
тудырады. Сондықтан бұл мəселеде Ертіс, Іле суларын
ортақ пайдаланатын мемлекеттердің парасатты
шешім табу талпынысына жүгінеміз. Кез келген
халықаралық, мемлекетаралық мəселені өзара
түсіністік, өзара тиімділік, өзара ыңғайға көнушілік
негізінде бейбіт жолмен шешкен абзал.
Сонымен бірге трансшекаралық өзендер
проблемасын көпжақты дипломатияның негізінде
шешу тараптар үшін әлдеқайда тиімді болар еді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Внешнеполитическая деятельность Президента Республики Казахстана Н.А.Назарбаева в 2011 году / Под. ред.Б.К.Султанова. –
Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2012. – 620 с.
2.Казахстану предсказали дефицит воды к 2020 году//»Казахстанская правда», 3 сентября
3.Ахметбеков А. Снижение водных ресурсов рек Казахстана на 30% к 2020 году прогнозируют специалисты//http://
meta.kz/novosti/kazakhstan/735343-snizhenie-vodnyh-resursov-rek-kazahstana-na-30-k-2020-godu-prognoziruyut-specialisty.html
(20.09.2012)
4.РК надеется на подписание с КНР соглашения о совместном использовании трансграничных рек//http://forbes.kz/
news/2014/04/19/newsid_56336, (19 .04. 2014)
5.Ауган М.А. Проблема трансграничных рек в отношениях между Казахстаном и Китаем // Водно-энергетические проблемы
Центральной Азии и перспективы их решения. – Алматы, 2013. – 160 с.
6.Чжань Сиюнь. Вступительное слово // Казахстан и Китай: стратегическое партнерство. Материалы международной конференции /
Под ред. М.Ашимбаева. – Алматы:ИМЭП, 2006. –138 с.
7.Трансграничные реки станут реками дружбы и сотрудничества между Китаем и Казахстаном – Си Цзиньпин//http://
www.inform.kz/rus/article/2587592, (07.09.2013).
8.ҚР мен ҚХР арасындағы Трансшекаралық өзендерді пайдалану және қорғау саласындағы ынтымақтастық//http://
mfa.kz/index.php/kz/aza-stanny-syrt-y-sayasaty/aza-stan-syrt-y-sayasatyny-zekti-m-seleleri/transshekaraly-zender-m-selesi/8-material-aza/
213-r-men-khr-arasynda-y-transshekaraly-zenderdi-pajdalanu-zh-ne-or-au-salasynda-y-yntyma-tastyq, (20.11.2014.)
9.Казахстан придерживается принципа справедливости при делении стока трансграничных с Китаем рек // http://
kursiv.kz/news/details/vlast/kazakhstan_ priderzhivaetsya_ printsipa_ spravedlivosti_pri_delenii_stoka_transgranichnykh_s_ kitaem_rek/
(4.06.2014).
10.Мұқаметханұлы Н. Ізденіс, тарих және замана. – Алматы: Мерей, 2014. – 248 б.

Ұқсас жұмыстар

Іле өзені

Қазақстан –әлем мойындаған ел

ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ БРАЗИЛИЯ

Моңғолия мен Ресей Федерациясының қатынастары ( 1992-2008 )

Қатысушы аймақтар

Ынтымақтастық салалары

Орман мониторингі

Трансшекаралық өзендер

Қазақстан Қытай қатынасы

Қазақстанның халықаралық байланысының дамуы

Пәндер