Абсолютті шамалар

Презентация қосу

Колледжі
Әлеуметтік Медициналық
сақтандыру және қоғамдық
денсаулық кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы:Статистикалық
шаралардың нақтылығын
бағалау.Динамикалық қатарлар

Орындаған: Хусниддинова.Х
Тобы: С-МІҚБ 11.02.19 Б
Қабылдаған: Мүсірепова.З.Д
2

Мақсаты
Студенттерге статистикалық шаралардың міндеттерін және
нақтылығы туралы түсінікті қалыптастыру,динамикалық қатар
түрлері мен таныстыру.
ЖОСПАРЫ:

І.Кіріспе.
IІ.Негізгі бөлім
1.Медициналық статистика
2.Динамикалық қатар лның түрлері.
3.Интерполяция және экстраполяция. Маусымдық
ауытқу.
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер
4 Кіріспе
Статистика деген латынша «Stato», ал қазақша «Жағдай» деген
мағынаны көрсетеді. Қазіргі кезеңде ғалымдардын көбісі
статистикаға мынандай түсінік береді. «Статистика жеке
қоғамдық ғылыми бағыт. Ол қоғамдағы белгілі бір мезгілде
және кеңістікте жүретін жалпы өзгерістердің сандық және
сапалық жағын зерттейді». Осыған қарағанда статистика
жалпы көріністерді тұжырымдау үшін қажет екен. Оны жеке
көріністерді зерттеуге қолдануға болмайды. Сондықтан оны
басқаша «Статистика деген - жалпы көріністердің топтық
қасиеттерін математикалық жолмен түсіндіру» деуге болады.
5
6 Медициналық статистика
Медициналық статистика дегеніміз – қоғамдық тәжірибе
саласы және жекеше оқылатын маңызды пән. Ол жалпы
статистиканың бір тармағы. Басқаша айтқанда, медициналық
статистика қоғамдық медициналық ғылым. Ол денсаулықты
және денсаулықты сақтау жұмысын сандық және сапалық
жағынан зерттейді. Сонымен қатар, статистиканың әдістері мен
әдістемелері арнайы медициналық мәселелерді де шешуге
қолданылады. Кез-келген саладағы дәрігерлер мен
денсаулықты сақтауды ұйымдастырушылар үшін медициналық
статистика денсаулыққа, санитарлық және өндірістік
тіршіліктік жағдайға сандық және сапалық баға беруге
қолданылатын негізгі құрал болып табылады.
7
Медициналық статистика жалпы статистика
ғылымының негіздеріне жүгінеді.
Ол үш бөлімнен тұрады:
8 Статистикалық көрсеткіштер

Статистикалық көрсеткіш деп – әлеуметтік экономикалық
құбылыстар мен процестерді сипаттайтын қорытындылаушы
шаманы айтады. Жиынтықтың жеке мәндері белгілерді, ал сандық
сапалық сипаттамасы жиынтықтың (топтың) қасиетін-
статистикалық көрсеткішті білдіреді. Мысалы, нақты бір
студенттің орташа үлгерімі - бұл белгі, жоғары оқу орнының
студенттерінің үлгерімі - бұл көрсеткіш болады.
Статистикалық көрсеткіштер

•Статистикада қорытындылаушы шамалардың үш тобы бар.
Олар:
абсолютті шамалар,
қатысты шамалар
стандартталған шамалар.
10
Абсолютті шамалар

• Жеке абсолютті шамалар • Жалпы абсолютті шамалар
зерттелетін жиынтықтың жеке абсолютті шамалардың
жеке бөліктерінің мөлшерін қосындысынан алынады.
көлемін білдіреді. Мысалы, Абсолютті шамалардың
бір мектептегі оқушылар көмегімен зерттелетін
саны, бір дүкеннің тауар құбылыстардың абсолютті
айналымы, бір жұмысшының мөлшерін сипаттайды:
айлық табысы және т. б. көлем, салмақ, аудан,
ұзындық және т. б.
11
Абсолютті статистикалық көрсеткіштер

Абсолютті көрсеткіштер атаулы сандар болып келеді,
сондықтан абсолютті шамаларды есептеу кезінде
төмендегідей өлшем бірліктері пайдаланылады:
а)табиғи: дана, тонна, литр, шаршы метр, куб метр т. б.
б)құндық: өнім бірлігінің бағасы, өнім бірлігінің өзіңдік құны,
сатылған тауар бірлігінің құны;
в)есептік өлшем бірліктері бірнеше табиғи өлшем бірліктерінің
тіркесі арқылы алынады. Мысал ретінде тоннокилометр (т/км)
алуға болады. Ол көлік жұмысының көлемін бағалау үшін
қолданылады: егер салмағы 5 тонналық жүк 50 километр
қашықтыққа тасымалданса, онда тасымалдардың көлемі 250 т/
км құрайды. г)шартты-табиғи өлшем бірліктері өнімнің көлемін
бағалау үшін пайдаланылады. Мұндай өлшем бірліктері
энергетикада (шартты отын), консерві өнеркәсібінде (шартты
банка), полиграфия өнеркәсібінде (шартты баспа
табақ)пайдаланылады; д)еңбек өлшем бірліктері: адам- күн,
адам- сағат.
12
Қатысты шамалар
Мазмұнына қарап қатысты шамалардың:
динамикалық,
жоспарлық тапсырманың орындалуы,
жоспардың орындалуы,
құрылымдық,
үйлестік (координациялық),
үдемелік (интенсивтік),
салыстырмалы,
дәрежелік топтары
13 Динамикалық (уақыттық) қатар – статистикалық көрсеткіштердің
уақыт бойынша орналасқан мәндерін айтады. Динамикалық қатарлар
екіге бөлінеді:

Қатар деңгейі –
құбылыстың Уақыт көрсеткіші
шамасын, мөлшерін арқылы күн, ай,
сипаттайтын тоқсан, жыл сияқты
көрсеткіштің белгілі уақыт бірліктері
бір уақыттағы сандық анықталады.
мәні.
Өсіңкілік қатарлар уақыт мерзіміне және онда көрсеткен
көрсеткіштерге байланысты толық және толық емес болып
бөлінеді.

Толық емес өсіңкілік
Толық өсіңкілік қатарлар деп көрсеткіштер
қатарларда көрсеткіштер уақыт мерзіміне қарай
уақыт мерзіміне қарай әртүрлі аралықта, яғни
бірінен кейін бірі үзіліссіз әртүрлі уақыт мөлшері
беріледі. арқылы сипатталады.

Құбылыстардың өзгеруін зерттеу, талдауда әртүрлі статистикалық
15 көрсеткіштер қолданылуына қарай өсіңкілік қатарлар үшке бөлінеді:
нақты, қатысты және орташа шамалар.

Нақты шамалар өсіңкілік қатар дәрежесі ретінде әрбір уақыт
мөлшеріне байланысты қалай өзгергендігін көрсетеді.

Қатысты шамалы өсіңкілік қатар екі уақыттың нақты шамаларын бір-
бірімен салыстыру арқылы пайда болады, яғни әлеуметтік-
экономикалық құбылыстардың уақытқа қарай өзгеруін сипаттайтын
сандар тізбесін айқындайды. Ол өсу, кему қарқыны ретінде %-пен
өлшенеді.

Орташа шамалы өсіңкілік қатарлар деп қоғамдық құбылыстар мен
процестердің белгілі-бір белгісі бойынша уақыт мөлшеріне қарай
сандық көрсеткіштердің орташа өзгеруін сипаттауды айтады.
16
Құбылыстардың динамикасын зерттеп, талдау үшін
динамикалық қатарлардың мынадай негізгі 4 көрсеткішін
есептейді:

•Абсолютті өсім – белгілі бір уақыт аралығында қатар
деңгейінің қанша бірлікке өскенін немесе кемігенін көрсетеді.
•Өсу қарқыны – қатар деңгейлерінің өзгеру қарқындылығын
сипаттайды.
•Өсім қарқыны – абсолютті өнімнің базалық деңгейге
немесе алдыңғы мерзім деңгейіне қатынасын айтады.
•Өсім қарқынының 1% -ның абсолютті мәні – тізбекті
тәсілмен есептелген абсолютті өсімнің өсім қарқынына
қатынасын көрсетеді.
17 Тұрақты тәсілмен есептелген нақты өсім:

∆н= Yi-Yo
∆н – нақты өсім;
Yo – тұрақты базалық уақыттың дәрежесі;
Yi – ағымдағы уақыттың дәріжесі;
i – қатардың рет нөмірі.

Тізбектелген тәсілмен есептелген нақты өсімге келесі формуланы
қолданамыз:

∆н= Yi-Yi-1

Yi-1 – ағымдағы уақыттың алдында тұрған дәрежесі.
Егер
18 өсіңкілік қатардағы әрбір уақыт дәрежесін тұрақты бір базалық
уақыт дәрежесіне бөлсек, онда оны тұрақты өсу қарқынының
коэффициенті деп атайды және ол мына формуламен есептеледі:
Кө= Yi/Yo

Кө - өсу қарқының коэффициенті

Егер өсіңкілік қатардың әрбір уақыттағыдәрежесін өзінің алдында тұрған
уақыт дәрежесіне бөлетін болсақ, онда өсу қарқыны коэффициенті
тізбектелген тәсілмен есептелген болып саналады және мына
формуламен есептелінеді:
Кө= Yi/Yi-1
Өсу қарқынының коэффициентін 100-ге көбейтіп, оның %-ін есептеуге
(Өқ) болады:
1. Өқ=Кө*100=(Yi/Yo)/100 – тұрақты тәсіл
2. Өқ= (Yi/Yi-1)/100 – тізбектелегн тәсіл
19
Егер өсім қарқыны тұрақты базалық уақыт дәрежесі арқылы
есептелсе, ол тұрақты өсім қарқыны, ал егер базалық уақыт
дәрежесі өзгермелі болса, оны тізбектелген өсім қарқыны деп
атайды және келесі формулалармен есептейміз:
1. ∆ө = (∆н/ Yo)*100 – тұрақты тәсіл;
2. ∆ө = (∆н/ Yi-1)*100 – тізбектелген тәсіл

Мұндағы : ∆ө - өсім қарқыны.

Егер өсу қарқынынң көрсеткіштері есептелініпл берілген болса,
өсім қарқынын анықтау үшін өсу қарқынан 1-ді немесе 100-ді шегеру
арұылы табуға болады.

∆ө = Кө-1 немесе ∆ө = Өқ-100
20

Бір % өсімнің нақты мәнін есептеу үшін әр уақыттағы өсімнің
шамасы, сол кездегі өсім қарқынына бөледі және оның мәні
тізбектелген тәсілмен келесі формула бойынша есептеледі;

А%=∆н/∆ө немесе А%= Yi-1/100

мұндағы А% - 1 процент өсімнің нақты мәні.
Қоғамдық құбылыстар мен процестердің сандық көрсеткіштерінің
өзгеруін зерттеуде және өндеуде, талдауда келесідей есептеу
тәсілдері қолданылады:

•біртектес өсіңкілік қатарларды салыстырмалы тәсілмен
талдауды қолдану кезіндебіртектес қоғамдық құбылыстар мен
процестердің белгілі-бір уақыт кезеңіндегі көрсеткіштердің өзгергендігін
көрсетеді.
•өсіңкілік қатарларды бір негізге келтіру тәсілі негізінде бір-
бірімен әртүрлі өлшем бірліктері, әртектес құбылыстар мен
процестерден тұратын көрсеткіштерді салыстыруға келмейтіндерді
салыстырмалы түрге келтіреді.
• уақыт аралығын үлкейту өсіңкілік қатарлар дәрежесі уақытына
қарай бір-бірімен жақын болса, олардың даму, кему бағытын анықтау
үшін, уақыт аралығының шамасы үлкейтіледі және жаңа қатарлар
құрылады.
•жылжымалы орташа тегістеу тәсілін қолданғанда есептеуге
алынған өсіңкілік қатарлардың сандық мәндері уақыт аралықтарына
қарай бірдей мөлшерде болады және көп жағдайда тақ сандық
мүшелері бойынша есептеледі.
22

•Өсіңкілік қатардың уақыт көрсеткіштері (t) әрқашан белгілі болғанда,
тегістелген қатардың дәрежесін (y) табу үшін, а0 және а1 түзу сызықты
параметрлерін анықтаймыз.
•Ол үшін ең кіші шаршы негізін қанағаттандыру үшін келесі қарапайым
теңдеуді шешу керек:

a0n + a1∑t=∑Y
a0∑t + a1∑t2=∑Yt

мұндағы n- қатардың саны;
y- өсіңкілік қатардың нақты дәрежесі;
23

Динамикалық қатарлардың мынадай орташа
көрсеткіштері болады:

•Қатардың орташа деңгейі – есептеу қатардың түріне
байланысты болады;
•Орташа абсолютті өнімді есептеу – тізбекті әдіспен
есептелген абсолютті өсімдердің қосындысын өсім
санына бөлеміз.;
•Орташа өсу қарқынын анықтағанда геометриялық
орташа формуласы қолданылады.;
•Орташа өсім қарқынын есептеу үшін алдымен орташа
өсу қарқынын анықтап алады, содан кейін одан 100
пайызды шегереді.
24
Интерполяция дегеніміз өсіңкілік қатардың ішінде көрсетілмеген,
яғни жетіспейтін сандық көрсеткішті жуық шамамен есептеп табу.

Арифметикалық орташа шаманы қолдану арқылы есептеуді келесі
формуланы қолданады:
Y = Yi+Yi+1/2

Нақты өсімді қолдану арқылы есептеуде келесідей формула
қолданылады:
Y = Yi+1+Y1+Yi 2

Орташа нақты өсім арқылы есептегенде келесі формуламен
анықталады:
∆н = Yi+Y0 +Y /n-1
25
Экстраполяция тәсілі деп белгілі бір уақыттағы өсіңкілік қатардың
көрсеткіштерін қолдана отырып келешекке болжам жасауды, яғни осы
уақыттан кейінгі мерзімдердің сандық мәндерін жуық шамамен есептеп
табу болып табылады.

Маусымдық ауытқу деп әлеуметтік экономикалық құбылыстар мен
процестер жыл ішінде мезгілдің қайталамалы ауысуына байланысты
өзгеруі болып табылады.
Маусымдық индексті анықтауда жай орташа әдісті қолдануға болады
және мына формула қолданылады:

Маусымдық = (Yi / Y0)*100 ,

мұндағы, Yi- жылдардың әрбір айының орташа дәрежесі.
Y0- осы көрсеткіштердің орташа айлық мөлшері.
26 Сұрақ-жауап

1. Мазмұнына қарай қатысты шамалардың түрлері..
Жауап:динамикалық,жоспарлық тапсырманың
орындалуы, жоспардың
орындалуы,құрылымдық,үйлестік
(координациялық), үдемелік (интенсивтік),
салыстырмалы,
2.Статистикалық көрсеткіштердің уақыт бойынша
орналасқан мәндерін айтады...
Жаап:Динамикалық қатар
3.Динамикалық қатар түрлерін ата...
Жауап: Қатар деңгейі және уақыт көрсеткіші
27

4. Статистикалық көрсеткіш деп қандай шаманы
айтады...
Жауап:– әлеуметтік экономикалық құбылыстар мен
процестерді сипаттайтын қорытындылаушы
5.Статистикада қорытындылаушы шамалардың үш
тобы бар оларды ата…
Жауап:абсолютті шамалар,қатысты шамалар
стандартталған шамалар.
6.Өсіңкілік қатардың ішінде көрсетілмеген, яғни
жетіспейтін сандық көрсеткішті жуық шамамен
есептеп табу…
Жауап:Интерполяция

Ұқсас жұмыстар

Медициналық статистика

Өсіңкілік қатарлары

ДИНАМИКАЛЫҚ ҚАТАРЛАР

Өлшеу қателігі. Құрал шкаласының қателерін және жүйелік қателерді есепке алу. Қос қателікті бағалау

Жанама өлшеулер

Өлшеу және өлшеу құралдарын жіктеу

Эпидемиологиялық зерттеулердің кезеңдері

Термодинамика анықтамасы

«Гидравликалық кедергі»

Стандарттау әдісі

Пәндер