Салыстырмалы - тарихи тіл білімі, оның тіл білімін дамытудағы орны

Презентация қосу

Салыстырмалы-тарихи тіл білімі,
оның тіл білімін дамытудағы орны
Орындаған: Н.Сатылғанова
Қабылдаған: Укибасова
Калия
Салыстырмалы-тарихи тіл білімі

• Еуропалық тіл білімі дамуының жаңа дәуірі тілді
дамып , өзгеріп отыратын тарихи құбылыс деп
танудан,тілдер өзара туыстас, төркіндес болады деп
біліп, сол заңдылықтарды ашуға, зерттеуге
салыстырмалы –тарихи әдісті қолданудан басталады.
Тіл туралы ғылым тарихында үлкен бетбұрыс блған
бұл жайт ХІХ ғасырдын алғашқы он жылдығында
орныға бастайды. Әрине, жаңа әдістің қалыптасуы –
ежелгі заманнан басталатын лингвистикалық ой пікір
дамуның заңды, табиғи нәтижесі. ХҮІІІ ғасырдың
сонғы жартысы мен ХІХ ғасырдың алғашқы
жылдарында тіл ғылымының даму қарқыны, бағыты
жаңа зертту әдісінің қажеттігін айқын көрсетті.
Жаңа әдістің қалыптасуы
• Жаңа әдістің қалыптасуы – ежелгі заманнан
басталатын лингвистикалық ой-пікір дамуының
заңды, табиғи нәтижесі. XVIII ғасырдың соңғы
жартысы мен XIX ғасырдың алғашқы
жартысында лингвистиканың даму қарқыны,
бағыты жаңа зерттеу әдісінің қажеттігін айқын
көрсетті.
• Тіл білімі тарихында Бопп салыстырмалы-тарихи
тіл білімінің негізгі салушы деп саналады. Бопп
еңбектері шынында да, зерттеу ісіне салыстыру
әдісін қолдану арқылы тілдер туыстастығын
айқындауға болатындығын көрсетті.
Салыстырмалы – тарихи тіл білімі , ағымдар . Жас
граматикалық бағыт .

• Салыстырмалы –тарихи тіл білімінің тағы бір көрнекті
өкілі –неміс ғалымы Якоб Гримм. Бұл ғалымның төрт
томнан тұратын «Неміс грамматикасы» атты еңбегінің
бірінші кітабы 1819 жылы басылады . Мұнда автор неміс
тілінің қалыптасу , даму жолдарын , оның құрамындағы
әр түрлі диалектілерді бір-біріне салыстыру , неміс тілін
герман тіліне жататын басқа тілдермен қатар қоя қарау
арқылы айқындайды .
• Гримм өзінің еңбектерінде тілдің ,тілдік тілдік
элементтердің даму тарихын зерттеуге баса көңіл бөледі.
Ол тарихи салыстырудың баспатдақты , хронологиялық
жолын енгізіп қалыптастырады . Сөйтіп , тілдегі өзгеріс-
құбылыстардың қай-қайсысы да оның бірте-бірте дам
уының табиғи нәтижесі екенін дәлелдейді .
ХІХ ғасыр тіл біліміндегі ағымдар
.
• Тіл білімі өзінің бүгінгі көтерілген сатысына ішкі
қайшылықтарсыз , талас-тартыссызбірден жеткен жоқ . Оның
даму тарихында әр түрлі ағымдар , пікір таластары болып
отырды және қазір де бар. Ондай ағымдардың тууына түрткі
болған себептердің бірі –тілдің өзіндік табиғаты мен мәнін
ашу мәселесі. Кейбір ғалымдар тілдің қоғамдық мәнің дұрыс
түсініп оны зертейтін ғылымды табиғаттану ғылымдары
тобына қосты , тілді таза психикалыққұбылыс деп санап , тіл
білімің психология ғалымына тәуелді етпекші болғандар да
болды.Осыдан көзқарастағылар өткен ғасырдың екінші
жартысынан бастап өз алдарына лингвистикалық мектептер
болып қалыптасды .Олардың қатарына натуралистік ,
психалогиялық , жас грамматикалық депаталатын
лингвистикалық мектептер жатады .
Натуралистік немесе
биалогиялық көзқарас.
• Натурализм латынның натура (жарталас )
деген сөзінен шыққан.Натурализм жеке
ағым ретінде көркем әдебиетте , өнерде ,
ғылымда ХІХ ғасырдын екінші жартысында
Дарвин ілімнің әсерінен пайда болды.
• Ғылымда натуралистер деп аталатындар –
қоғамдық құбылыстарды зерттеуде
жаратылыс заңдарын басшылыққа алып ,
мәселені соған негіздеп шешуге
ұмтылушылар.
Психологиялық көзқарас
• Натуралистергеқарсы күрес үстінде дүниеге келген бағыт –
психологиялық ағым деп аталады . Тіл біліміндегі психологизм
ХІХ ғасырдың орта кездерінен бастап қалыптаса бастады . ХІХ
ғасырдың екінші жартысындағы көрнекті тіл ғылымдарының көбі
осы бағытты жақтады . Тіл психологиясының обьектісі -адамдар
сөйлеу әрекетінде болатын психикалық процестер . Тіл
психологиясын қалыптастырушылардың ең бастылары қатарына
Берлин университетінің прфессоры Гейман Штейнтальды
(1823-1899) жатқызуға болады. Кейініректе Штейнтальдың
көзқарасын Харьков университетінің профессоры Александр
Потебня (1835-1891), неміс ғалымдарыВильгелм Макс Вундт
(1832-1920) ,Герман Пауль, тағы басқалар қолдады. Тілдік
құбылыстарды психологиялық тұрғыдан сөз ету –ХІХ ғасырдағы
лингвистердің көпшілігінде болды және бұл бағыт тілдік
философия ретінде әр түрлі көзқарастағы ғалымдардың,
мектептердің басын біріктірді .
Жас грамматикалық бағыт
• Жас грамматикалық бағыт (младограмматизм) ХІХ ғасырдың 70-
жылдарынан бастап қалыптасты . Алғаш Германияда туғанымен ,
көп ұзамай оған тілектес , пікірлестер әр елден табылып , өте тез
өркен жайды . Францияда М.Бреаль, Швейцарияда Ф.ДеСоссюр ,
Америкада Уитни, Италияда Г.И.Асколи, Россияда Ф.Ф.Фортунатов
бастаған Мәскеу лингвистикалық мектебі мен Бодуэн де Куртенэ
бастаған Қазан лингвистикалық мектептері болды .
• Бұл ағым өкілдері салыстырмалы –тарихи тіл білімінің өздеріне
дейнігі өкілдерін «бұлар –жорамалға толы қапырық шеберханада
үнді-еуропалық ата тілді мүсіндеушілер» деп кекетіп , тіл
ғылымдарын сол «сасық шеберхананы» тастап , жаңа жол табуға
шақырған болатын . Олардың осы қызбалықтарына ,
албырттықтарына қарап , неміс лингвисі Ф.Царнке оларды «жас
грамматистер» деп ажуаланғанеді. Осы ажуа ат бірте-бірте
лингвистикалық мектептің аты болып қалыптасты.
Мәскеу лингвистикалық мектебі
• Мәскеу лингвистикалық мектебін ХІХғасырдың 70-80
жылдарында Мәскеу университетінің ғалымдары
қалыптастырды.Оны басқарған сол кездегі орыс тіл білімінің
еөрнекті ғалымдарының бірі –академик Филипп Федорович
Фортупатов (1848-1933) . Ол Германияда , Францияда
Англияда болып , жас грамматикалық бағыттағы көрнекті
ғалымдардың лекциясын тыңдаған , өзі де осы бағытты
қуаттаған , компаративистиканың Россиядағы көрнекті өкілі
болған , Үнді-Еуропа тілдерінің фонетикасы ,
морфологиясын зерттеп , бұл саладан біраз еңбектер берген.
• Бұл мектеп құрамында орыс тілі білімінің көрнекті өкілдері
академикАлексей Александрович Шахматов (1864-
1920), Александр Матвеевич Пешковский (1878-
1933), т.б болды
Қазан
лингвистикалықмектебі
• Бұл Қазан қаласындағы университетте
ХІХ ғасырдың аяқ кезінде қалыптасты .
Оған дем беруші –поляк-орыс тіл
ғалымы, Қазан университетінің
профессоры Иван Александрович
Бодуэн де Куртенэ (1845-1929).Ол
жалпы тілдік теориялық мәселелермен
көбірек айналысқан.
• Сонымен, айтылғандарды жинақтай,
нақтылай, толықтыра түссек
салыстырмалы-тарихи әдіс
бойыншатуыстас тілдер фактілері бір-
біріне салыстырыла зерттеледі. Мұндай
салыстыруда екі түрлі мақсат көзделеді.
Олар: салыстырылып отырған тілдер
фактілері дамуының жалпы
заңдылығын, олардың арасындағы
туыстастықты ашу, тіл я тілдер тарихын
айқындауға қажетті мәліметтер табу.
• Зерттеу тәсілі – фактілерді салыстыру,
көздейтін мақсаты – олардың тарихын
ашу болғандықтан әдіс –
«Салыстырмалы-тарихи тіл білімі»
немесе латын тілінен алынған термин
бойынша компаративистика делінеді.
• Тіл тарихын зерттеуде жергілікті тіл
ерекшеліктер, тіл біліміне байланысы
бар тарих, археология, этнография
сияқты ғылымдар табыстарында ұмыт
қалдырмайды. Сонымен бірге
салыстырмалы-тарихи әдісті тіл
білімінің бірден-бір әдісі деп емес ,
зерттеудің әр түрлі тәсілдерінің бірі деп
қарайды.
Салыстырмалы-тарихи тіл
білімінің кемшіліктері
• Салыстырмалы-тарихи әдіс тіл
туралы ғылымды қалыптастырып,
дамытуда зор роль атқарды,
лингвистикалық жаңа дәуірдің басы
болды.Бірақ соған қарамастан
ғылымның кейінгі замандардағы
дамуы бұл әдістің бірсыпыра осал
жақтарының да барлығын айқындап
берді.
• Біріншіден, ең алдымен, салыстырмалы-тарихи әдісті
қолданушылар тілдің өткенін зерттеуге, болған-болмағаны
беймәлім, жорамалдан туған ата тіл дегенді табуға баса назар
аударды.Сөйтіп, тілдің қазіргі күйін, оның жүйелік, құрылымдық
сипаттарын айқындауға жете мән бермеді.
• Екіншіден, бұл әдіс тілдің лексикасын, семантикасы мен
синтаксисін зерттеуде айтарлықтай жеміс бере алмады.
• Үшіншіден, туыстас тілдердің бір-біріне жақын, ұқсас келмейтін
фактілері ескерусіз қалды.Анықталып, түпкі төркіні табылды
деген тілдік элементтердің көпшілігінің қай тарихи кезеңге
жататынын және қай тілде солай болғанын тап басып айту
мүмкін болмады.
• Төртіншіден, бұл әдіс бірнеше тілдер фактілеріне сүйеніп қана
қорытынды жасады, тілдердің басым көпшілігі, әсіресе туыстығы
белгісіз тілдер зерттеуден шет қалды.
• Бесіншіден, туыстас тілдер фактілерін салыстыруда ол
фактілердің хронологиялық жақтарына жете мән берілмеді, көп
жағдайда өзара жалғаспайтын, бір-бірінен алшақ жатқан дәуірлер
фактілері салыстырылды.
• Алтыншыдан, тілдік фактілерді салыстырғанда сол тілдердің
иесі болып табылатын қауым тарихына жеткілікті мән берілмеді.
• Тіл білімінің дамуына байланысты туған
жаңа талаптарға сай келмейтін
осындай оқулықтар зерттеудің жаңа
амал-тәсілдеріне көшуге мәжбүр
етті.Бірақ бұдан салыстырмалы-тарихи
әдіс қолданудан біржола шығып қалған,
қажетсіз тәсіл екен деп ойлауға
болмайды.Ол – тіл білімінің даму
тарихында елеулі роль атқарған,
орынды пайдалан білсе, әлі де берері көп,
қазір де зерттеудің басты бір тәсілі
ретінде қолданылып жүрген әдіс.

Ұқсас жұмыстар

XIX ғасырдағы салыстырмалы-тарихи тіл біліміне ғалымдардың қосқан үлесі

Тіл біліміне кіріспе

Жалпы тіл білімі тіл ғылымының зерттеу нысаны

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

Пәндер