Сатып алушылар санының өзгеруі

Презентация қосу

№11 Сабақ:
«НАРЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ»

Авторы: Жулдызбаев Н.Е., Мырзакулов Б.Б.
Проектный офис ОПИБ
Сабақ мақсаттары:
• Сұраныс пен ұсыныс заңдарын түсіну;

• Сұраныс пен ұсынысқа әсер ететін
факторларды білу
НАРЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Алдыңғы сабақтарда біз тауар өндірісі үшін қандай ресурстар
мен факторлар қажет екенін және олар өз иесіне қандай табыс
әкелетінін қарастырдық. Бірақ тауар шығармастан немесе
қызмет көрсетпестен бұрын біз сол өнімдерге сұраныс бар ма
деген мәселені анықтап алуымыз керек. Ол үшін нарықтың
қызмет ету механизмін түсінуіміз қажет және осы сабақта
соны талқылаймыз. Нарықтық механизмнің негізгі
элементтері сұраныс, ұсыныс және бәсеке болып табылады.
Сұраныс пен сұраныс заңы
Сұраныс тұтынушылардың қандай да бір тауарды немесе
қызметті сатып алу ниетімен анықталады. Бірақ
экономикадағы сұранысты тек қана сатып алушылардың
қалауы негізінде анықтау жеткіліксіз әрі ол көп қателікке
ұрындырады
Сұраныс - төлемқабілетті болуы тиіс. Демек, сұраныс — бұл
тұтынушының белгілі бір уақыт кезеңінде белгілі бір баға
бойынша тауардың немесе қызметтің белгілі бір мөлшерін
сатып алуға деген ниеті мен мүмкіндігі.
НАРЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Сұраныс көлемі — бұл белгілі бір уақыт кезеңінде берілген нарықта сатып
алушылардың сатып алғысы келетін және сатып алу мүмкіндігі бар тауар саны.
Ал сұраныс бағасы — бұл белгілі бір уақытта сатып алушылардың беруге дайын
құны.
Сұраныстың өзгеруі, оның өсуі немесе азаюы бастапқы сұраныс қисығының жаңа жағдайында
көрініс табады. Мысалы, сұраныстың өсуі кірістердің ұлғаюы салдарынан D сұраныс қисығын
оңға жылжытады, ал табыстардың азаюы сұраныстың төмендеуіне әкеледі. Бұл жағдайда
сұраныстың қисығы солға жылжиды.
Сұраныс қисығының жылжуына қандай факторлар әсер етеді, яғни сұраныстың
ұлғаюын немесе азаюын тудыратын факторлар қандай?

Егер ұқсас және
Сатып Тұтынушылардың толықтыратын
алушылардың талғамы мен басқа
табыс деңгейі қалауы тауарларға
бағалар өзгерсе

Тұтынушылардың
табыс пен Сатып алушылар
бағаның санының өзгеруі
өзгеруін күтуі
Сатып алушылардың табыс деңгейі Тұтынушылардың талғамы мен қалауы
• Бұл фактордың әсерін біз бұрын • Тұтынушылардың талғамы мен қалауы
талдаған болатынбыз. Ендігі жерде жиі өзгереді. Олар сәтті ұйымдастырыл
сатып алушылардың табысының өсуі ған жарнамалық кампанияға, тауарды
тауарлардың түрлеріне байланысты өткізуді ынталандыруға байланысты
сұранысқа әртүрлі әсер ететінін маркетингілік іс-шараларға, өндірістегі
нақтылауымыз қажет. «Күнделікті жаңа өнімдердің пайда болуына,
сұраныс» тауарлары мен «бағалы сәннің өзгеруіне, жылдың маусымына
заттар» тауарлары бар. Халықтың байланысты.
табысы ұлғайған кезде «қымбат
заттарға» деген сұраныс ұлғаяды.
Егер ұқсас және толықтыратын басқа тауарларға бағалар өзгерсе
• онда өзара алмастырылатын және бірін бірі толықтыратын тауарларға деген
сұраныс өзгеретін болады. Осыған байланысты өзара алмастырылатын және бірін
бірі толықтыратын туарлар арасында айырмашылық жүргізу қажет.

Өзара алмастырылатын тауарлар —бұл бірдей қажеттіліктерді
қанағаттандыратын тауарлар тобы (мысалы, Пепси мен Coca-Cola сусыны)
Бірін бірі толықтыратын тауарлар — бұл бір-бірін
толықтырып тұратын тауарлар, яғни біреуін екіншісіз
тұтына алмайтын тауарлар (мысалы, бензин мен автокөлік)
Тұтынушылардың табыс пен бағаның өзгеруін күтуі

• Тауарларға сұраныс адамдардың табыс пен бағаның өзгеруін күтуіне
байланысты да өзгерістерге ұшырайды. Егер алдағы айда жалақының көтерілуі
туралы шешім қабылданса, онда адамдар табысы өскенге дейін тауарларды
көбірек сатып ала бастайды. Олар өз жинақ қорларындағы қаражаттың белгілі
бір бөлігін жұмсауға тәуекел етеді және бұрын кейінге қалдырып келген заттарын
сатып ала бастайды. Ал бұл үрдіс өз кезегінде тауарларға деген сұраныстың
өсуіне әкеледі. Осындай әсер бағаның немесе инфляцияның өсуіне алып келеді.
Бұл жағдайда адамдар тауарларды жаппай сатып ала бастайды да, жақын арада
құнсызданады деп күтіліп отырған ақшаны жұмсауға тырысады. Соның
салдарынан қымбат немесе арзан екеніне қарамастан тауарларға деген сұраныс
өсе бастайды
Сатып алушылар санының өзгеруі
• Егер сатып алушылар санының өсуі болса, сұраныс өседі. Мәселен, егер балмұздақ
сату дүңгіршегін мектеп ғимаратының қасына қойып сауда жүргізсе, жанынан
өткен көптеген оқушылар үзіліс кезінде алыс дүкендерге бармай-ақ тәтті
балмұздақты сол дүңгіршектен сатып ала бастайды. Бұл жағдайда балмұздаққа
сұраныс артады. Немесе бала туу санының артуы балаларға арналған тауарлар
ассортиментіне сұраныстың өсуіне әкеледі.
Төменде берілген сұрақтарға жауап беру үшін бұл факторларды кез келген
өнімді өндіру кезінде ескеру қажет:

«Артық тауар қалмайтындай етіп, нарық қажеттілігін қанағаттандыру үшін
қанша тауар өндіру қажет?» (бұл әсіресе, тауар тез бұзылатын болса аса маңызды:
мысалы, көкөністер немесе сүт өнімдері);

«Сатып алушылардың қалауына сай және олар сатып ала алатын тауар қанша
тұрады?» (егер баға тым төмен болса, пайда азаяды, ал тым жоғары болса —
тұтынушылардың белгілі бір бөлігі оны сатып ала алмайды)
Ұсыныс және ұсыныс заңы
Егер сұранысты сатып алушылар мен тұтынушылар қалыптастырса, онда бұл сұранысты
қанағаттандыратын өндірушілер, сатушылар немесе кәсіпкерлер ұсынысты қалыптастырады.

Ұсыныс — бұл сатушылардың белгілі бір жағдайда, белгілі бір уақытта сатқысы
келетін және сата алатын тауардың бағасымен көлемі арасындағы тәуелділік.

Ұсыныс көлемі — бұл өндірушінің белгілі бір уақытта, белгілі бір баға бойынша
сатуға шығаруға дайын тауардың ең көп мөлшері.

Ұсыныс заңы — басқа факторлар өзгеріссіз болған жағдайларда тауар немесе
қызмет ұсынысының көлемінің өзгеруі осы тауар немесе қызмет бағасының
өзгеруіне тікелей тәуелді болады.
Ұсынысқа әсер ететін факторлар
Нақты өмірде ұсыныс тек өндірілетін тауар бағасының өзгеруі әсерінен ғана өзгереді деп. айта
алмаймыз. Себебі берілген тауар бағасының өзгеруіне байланысты емес, ұсыныстың өсуін немесе
азаюын туындататын бірқатар факторлар да бар.
Ұсынысқа әсер ететін тауар бағасынан бөлек факторларды қарастырайық:

Өндіріс
Салық және
Ресурстар бағасы технологиясындағы
дотация
өзгеріс

Басқа тауарлар Өндірушілер
бағасы санының өсуі
Ресурстар бағасы
• Мысалы, өндірушілер өз өнімдерін өндіру үшін арзан шикізатты сатып алады деп
болжайық. Оны сатып алу шығындары аз болғандықтан, шығарылатын
бұйымдарға бұрынғы бағалар кезінде, әр түрлі бастапқы шығындар деңгейі бар
өндірушілерге қарағанда сол өнімді көбірек шығаруға мүмкіндігі артады.

Өндіріс технологиясындағы өзгеріс
• Егер қол еңбегі машиналармен алмастырылса еңбек өнімділігі артады және
сәйкесінше, тауардың ұсынысы өседі, S ұсыныс қисығы оңға жылжиды
Салық және дотация
• Өндірушілер салықтардың ұлғаюын өндіріс шығындарының өсуі ретінде
қарастырады. Пайда салығын шамадан тыс ұлғайту өндірісті қысқартуға әкеледі,
өйткені оны өндіруден түсетін пайда көлемі азаяды. Ұсыныс қисығы солға
жылжиды.
Дотация — бұл «шығындарға керісінше» әрекет. Дотацияларды төлеу елдің
белгілі бір аймақтарында өндірісті немесе жекелеген тауар өндірісін ынталандыру
мақсатында жиі жүзеге асырылады. Дотациялар ұсыныстың өсуіне және ұсыныс
қисығының оңға жылжуына әкеледі
Басқа тауарлар бағасы
• Бір тауардың бағасының өсуі көбіне басқа тауарға деген ұсыныстың өзгеруіне
әкеледі. Мәселен, йогурт бағасының өсуі айран өндірушісінің йогурт
өндірісіне ауысуына ықпал етеді де, соның салдарынан айранға деген ұсыныс
азаяды. Оның ұсыныс қисығы солға жылжиды.

Өндірушілер санының өсуі
• Біртекті тауар өндіретін фирмалар санының артуы ұсыныстың өсуіне алып келеді
және ұсыныс қисығын оңға жылжытады
Ұсыныс қисығының қозғалысы
Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысы
Енді біз сұраныс пен ұсыныстың экономикалық заңын түсіндіреміз. Егер тауар бағасы төмен
болса, сұраныс мөлшері (тұтынушының өнімді немесе қызметті сатып алуға дайындығы)
соғұрлым көп және ұсыныс мөлшері (сатушының сатуға дайындығы) соғұрлым аз болады.
Айталық, сатып алушы тауарға «А» бағасын беруге дайын, ал сатушы «В» бағасына сатуға дайын
деп есептейік. Соңғы баға шамамен олардың ортасында болады («С» бағасы). Бұл сатып
алушылардың осы өнімді осы баға бойынша сатып алуға деген ниеті мен мүмкіндігі және
сатушының оны осы баға бойынша сатуға деген ниетіне сәйкес келетін тепе-теңдік нүктесі болады,
яғни сұраныс пен ұсыныс қисығының қиылысу (сұраныс пен ұсыныс тең болатын) нүктесі.
Мұндағы «С» нүктесі тепе-тең баға деп аталады.

Нарық — бұл жекелеген тауарлар мен қызметтерге өз сұранысын тудыратын сатып алушылар
мен сол тауарлар мен қызметтерге өз ұсыныстарын жасайтын сатушыларды біріктіретін механизм

Өмірде бірнеше нарықтың түрлері кездеседі:
• еңбек нарығы,
•капиталдар нарығы,
•валюта нарығы,
•құнды қағаздар нарығы және т.б
1-тапсырма
«Күнделікті сұраныс» тауарларына қандай тауарларды және
«бағалы заттар» тауарларына қандай тауарларды жатқызуға
болатынына мысал келтіріңіз ? Табыстың өзгеруі осы тауарларды
сатып алушылар сұранысына қалай әсер етеді?
2-тапсырма
Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен ынталандыру өнімді шығару
көлеміне және бюджетке төленетін салықтардың түсіміне қалай ықпал
етуі мүмкін, ойланып көріңіз ?
3-тапсырма
«K-Cell» және «Tele-2» ұялы операторлар тарифінің төмендеуі
нарықтағы басқа ұялы операторлар сұранысының көлеміне қалай әсер
етеді?
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Дәстүрлі сату арналарының құрылғысы

Менеджменттің жоспарлау қызметі

СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫС ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Сұраныстың қисығы

Тұтынушылар табысының өзгеруі

Нарық ұғымы, құрылымы, түрлері

Сұраныс икемділігінің түрлері

Бәсекенің пайда болу шарттары

Маркетингтің теориялық негіздері және тұжырымдамалары туралы

Монополияның түрлері табиғи монополия

Пәндер