ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ҚАР КӨШКІНІ

Тақырыбы:

Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу үшін қар көшкіні мониторингінің ақпараттық-телекоммуникациялық жүйесін зерттеу

Орындаған:М. Қ. Тұмарбаев

5В073100- ҚОҚ және ӨТҚ

Тақырыптың өзектілігі:

Зерттеу нысаны:

Қар көшкіні

Жұмыс мақсаты:

Практикалық маңыздылығы:

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

«Көшкін» анықтамасында қар көшкінін тау массалары қозғалысының басқа түрлерінен бөлуге мүмкіндік беретін үш негізгі сөз бар. Бұл-еңіс, қар, қозғалыс. Егер олардың біреуі болмаса, онда біз қар көшкіні емес құбылыспен айналысамыз. Сондықтан мұздықтардың көшкіндерін және қарлы ағындарды, сондай-ақ қар массаларының жасанды беттердегі қозғалысын, мысалы, үйлердің төбелеріндегі қардың жылжуын көшкін деп атауға болмайды.

Көшкін туралы ғылым адам қауіпсіздігінің қажеттіліктеріне негізделген қолданбалы ғылым болғандықтан, ол негізінен адам денсаулығына немесе ол салған объектілерге қауіп төндіретін көшкіндерді зерттейді. Көшкіндердің деструктивті әлеуеті ең алдымен олардың көлемі мен қар жағдайына байланысты (сурет 1, кестелер 1, 2, 3) . Апат статистикасы көлемі 10 м3 көшкіндер адамдар үшін қауіпті екенін көрсетеді. Жеңіл конструкцияларға зақым келтіру көлемі 500 м3-ден асатын көшкін әкелуі мүмкін.

Сурет 1 Көшкіннің адамдардың денсаулығына (1) және жеңіл құрылыстарға зиян келтіру ықтималдығы (2)

Мөлшері көшкіні

Тік

падетыру, м

Көлемі, м3

Қысым, Па

Ықтимал залал

Шағын осов

1-10

10-нан Кем3

Қауіпсіз

Аздаған

қар көшкіні

10-10 2

10-102

103

Басып қалады, жарақат алады немесе адамды өлтіреді

Орташа

қар көшкіні

10 2

103-104

104

Ағаш ғимараттарды немесе машиналарды қиратады

Үлкен қар көшкіні

10 3

105-106

105

Бұзады кенті, немесе жояды лес

Экстремалды қар көшкіні

103-104

10 7 - 108

105-106

Арнаны жыртып, қаланы қиратады

Кесте 1 Ықтимал залал көлеміне байланысты қар көшкіні

Сурет 2 Аралас қар көшкіні ағынының құрылымы

Көшкін түрін бөлудің келесі критерийі-бұл пайда болуы. Осы негізде көшкіндер бөлінеді:

- газ;

- боран;

- еру (адвекциялық) ;

- күн радиациясы (инсоляциялық) ;

- метаморфизм процестерімен (қайта кристалдану) ;

- жер сілкінісі (сейсмогендік) ;

- жасанды;

- әр түрлі факторлардың үйлесімі (аралас) .

Жол пішіні бойынша көшкіндер:

- көлбеу;

- науа;

- секірмелі.

Сурет 3 Шаң бұлты бар құрғақ көлбеулі қар көшкіні

Сурет 4 Ылғалды науалы көшкіні

Сурет 5 Сызықтық үзілісі бар көлбеу қар көшкіні

Сурет 6 Ылғалды қардан нүктелі бөлінген қар көшкіні

Сурет 7 Қар көшкіні жиналатын аймақ құрылымының схемасы

Көшкіннің пайда болу факторлары:

Көшкін пайда болу процестеріне көптеген факторлар әсер етеді, оларды үш топқа біріктіруге болады: геоморфологиялық, геоботаникалық және климаттық. Геоморфологиялық факторларға мыналар жатады: беткейлердің көлбеуі, рельефтің бөліну тереңдігі, беткейлердің морфологиясы, беткейлердің кедір-бұдырлығы.

Көшкіннің геоботаникалық факторлары: өсімдіктердің түрлік құрамы және проекциялық жамылғысы. Ең үлкен топ-климаттық факторлар. Оған мыналар кіреді: ауа мен топырақтың температурасы, жауын-шашынның мөлшері, қарқындылығы мен түрі, желдің бағыты мен жылдамдығы, күн радиациясының қарқындылығы, бұлттылық.

Осы факторлардың көпшілігінің көшкін түзілу процестеріне әсер ету функцияларының өзіне тән ерекшелігі олардың сызықтық болмауы және кейбір шекті (сыни) мәндердің болуы болып табылады, олардың асып кетуі көшкін белсенділігін күрт арттырады.

Сурет 8 Көшкін пайда болу факторларының картасы

Қазақстанның көшкін қауіптілігі бар аумақтары

Қазақстанда көшкін қаупі бар аумақтардың жалпы ауданы 120 мың км2-ден асады . Қар көшкіні Алтай, Қалба жотасы, Тарбағатай, Сауыр, Жетісу Алатауы, Ұзынқара, Іле Алатауы, Күнгей Алатау, Теріскей Алатау, Қырғыз Алатауы, Талас Алатауы, Өгем жотасы, Қаратау жоталарында байқалады . Көшкін қаупі бар аумақтар Қазақстанның 5 облысында таралған. Көшкін түсу қаупі бар аумақтардың көбі Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарында байқалады.

Сурет 9 Құтқарушылардың қар көшкінінде қаза тапқан шаңғышының денесін тасымалдауы

Көшкін түсу қаупі бар кезеңдер арасындағы кезеңдерде көшкінге қарсы мынадай іс-шаралар жүргізіледі:

- көшкін қаупін бағалау және карта жасау;

- көшкін ошақтарын паспорттау және көшкін параметрлерін есептеу;

- көшкін қаупінің мониторингі және болжамы;

- халықты оқыту және мамандар даярлау;

- қорғаныс құрылыстарын салу;

- көшкін қаупі бар кезеңдегі іс-қимылдарға дайындық.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Қар көшкінінің жүру мониторингі мәселелері Алматы мен Алматы облысы үшін және жалпы Қазақстан Республикасы үшін өте өзекті. Біздің аймақ тау шаңғысы курорттары мен туристік соқпақтар астында дамып келеді.

2. Ең белсенді көшкін әрекеті Шымбұлақтың Орта тау аймағында (1600-3000 м) солтүстік беткейінде және оған жақын 30-40 градус құламалы экспозицияларда байқалады.

3. Шымбұлақ жағдайында қар көшкіні негізінен жауын-шашынмен( 70 пайыздан астам жағдайда), сондай-ақ антропогендік фактордың әсерімен байланысты.

4. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығының 75 пайыздан кейін ауысуы жауын-шашынның сенімді критерийі болып табылады, алайда көшкін түсу болжамдарының алдын ала жүргізілуі тұрақты қар жауа бастағаннан кейін анықталады. Күтілетін жауын-шашынның қарқындылығы мен ұзақтығын анықтау бойынша ауа райы болжамдарын одан әрі дамыту және жетілдіру ғана көшкін қаупі болжамының алдын алуға мүмкіндік береді.

5. Шымбұлақ тауларында жерүсті зерттеулерінің, сондай-ақ аэровизуалды бақылаулардың деректері бойынша жауын-шашынның түсуі және көшкіннің түсуі синхронды жүреді, сондықтан жоғарыда көрсетілген аудан шегінде есептік формулаларды қолдану және мамандандырылған автоматты метеостанцияны орнату бізге әбден мүмкін болып көрінеді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. МЕМСТ 20444-85 Шу. Көлік ағындары. Шу сипаттамаларын өлшеу әдістері. -М. : КСРО Құрылыс істері жөніндегі мемлекеттік комитеті, 1985. -20 б.

2. Өндірістік шуды өлшеу және гигиеналық бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар. 1. 05. 001-94. -Алматы: 1994. - 28 б.

3. Өндірістік және өндірістік емес шу жүктемесін гигиеналық бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар. -М. : 1987. - 15 б.

4. Октава компаниясы. Санитарлық және экологиялық бақылау құралдары. Каталог, 2003. - 42 б.

5. Досмухаметов А. Т., Амрин М. К., Бегимбетова Г. А., Нурлан А. Н. Гигиеническая оценка шумового загрязнения воздушной среды города Алматы. Вестник КазНМУ, №4, 2015, 420-422б.

6. Кабашкин И., Панков А., Яцкив И. Транспортные задачи в решении логистических проблем городской агломерации // Транспортная экспедиция и логистика. - 2003. -№ 4. - 15-17 б.

Ұқсас жұмыстар

Мұхиттану немесе мұхиттар гидрологиясы - дүниежүз

Қар көшкіні

ТАБИҒИ ҚАУІПТЕР

Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар жайлы

Экологиялық апаттарға сипаттама

Тау мұздықтары

Жер сілкінісі болған кезде медициналық және өрт қауіпсіздігінің жағдайын бағалау

Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар. Тұрғындарды қорғау

Акрилаттар негізіндегі суды тазалауға арналған композициялық материалдарды алу технологиясын құру

Селдің сипаттамасы

Пәндер