Антропологиялық жағынан ферғана - памир нәсіліне жатады, моңғол өңдесі аралас

Презентация қосу

Өзбектер
Өзбектер (өз. O’zbek, O’zbeklar) —
ұлт, Өзбекстан елінің негізгі
халқы. Жалпы саны 22 млн-дай
адам (2012). ТМД шеңберінде,
соның ішінде Тәжікстанда,
Қазақстанда, Қырғызстанда,
Түрікменстанда көп тұрады.
Солтүстік Ауғанстанда, ҚХР-да,
т.б. алыс шет елдерде де өмір
сүреді.
Э Т Н О Г Е Н ЕЗ Ж Ә Н Е ТА Р И Х Ы

Антропологиялық жағынан ферғана-памир нәсіліне жатады,
моңғол өңдесі аралас. Өзбектер этногенезіне Орта Азияны
мекендеген ежелгі соғдылық, хорезмдік, бактриялық,
ферғаналық тайпалар мен сақ, массагет тайпалары аздап та
болса өз үлесін қосты. Өзбектер ұлтының қалыптасуы ұзаққа
созылды, оның құрамы үлкен үш топқа бөлінді:
Бірінші топ — көгалды алаптардағы
отырықшы халықтар арасындағы өзбектер.
Бұлардың басты белгілері ру мен тайпаға
бөлінбеді, суармалы егіншілікпен,
қолөнерімен, саудамен шұғылданды, қалалар
мен ірі қыстақтарда тұрды. Өзбектердің бұл
тобы Ташкенттің көгалды алқабы мен
Ферғана алқабын, Хорезмді мекендеген. Олар
өзбек халқының қалыптасуына, көшпелі
өзбек пен өзге де көшпелі түркі
тайпаларының отырықшылануына едәуір
ықпал жасады.
Екінші топ — Мауераннахрға моңғол дәуіріне

дейін және Шыңғыс хан заманында ауып келген
түркі-моңғол тайпаларының ұрпақтары (қарлұқ,
барлас, қалтатай, моғол, т.б.), бұлар отырықшы
халыққа сіңіскен жоқ, жартылай көшпелі өмір
сүріп, ру-тайпалық дәстүрлерін сақтап қалды.
Олардың көпшілігі өздерін «түрікпіз» деп атады.
Үшінші топ — 15 ғ-дың аяғында Дешті Қыпшақтан ауған өзбек
тайпаларының ұрпағы. «Өзбек» атауы осы тайпалармен бірге
келді. Бұл тайпалар шежіре деректерінде «92 баулы өзбек»
деп аталады. Бұлардың көпшілігі орта ғасырларда-ақ әбден
белгілі болған қыпшақ, найман, жалайыр, қаңлы, қытай
(хитай), қоңырат, маңғыт, дүрмен, қатаған, қырық, сарай,
кенегес, қият, құтты, ұйғыр, т.б. тайпалар мен халықтар еді.
Бұлар, ең алдымен, қазақ, сосын барып өзбек секілді бірқатар
түркі тілдес халықтардың құрамына кірді.
Өзбектердің этнографиялық қалыптасуына (әсіресе
Хорезмде) оғыздар да қатысты. 16 ғ-да Бұхар хандығы,
Хиуа хандығы, 18 ғ-дың бас кезінде
Қоқан хандығының құрылуы өзбектердің ұлт ретінде
қалыптасуын ұзақ уақыт тежеді. Олар тек 20 ғ-да
Кеңес өкіметі тұсында ғана ұлт ретінде қалыптасты.
Кеңестік жүйе олардың әрбір аудандағы өзіндік
мәдениетін бір арнаға күштеп түсірді.
МӘДЕНИЕТІ

] Шарушылығы

Өзбектердің дәстүрлі кәсібі — егіншілік, сауда
және ұсталық. Ірі қалаларда сауда, ұстаханалар,
үлкен ауылды жерлерде қолөнер, ұсталықтың әр
түрі (тігіншілік, зергерлік, тері илеу, сабын жасау,
нан басу, тәтті шығару, т.б.) дамыды.
Отбасылық ғұрыптары

Жартылай көшпелі өзбектер туыстық жағдайды
қатаң сақтаған. Қазіргі отбасылары шағын, бірақ
та ұлдары үйленген соң әке үйі қасына таяу
орнығады (бір-біріне көмектесіп тұру үшін),
қарашаңырақта кіші баласы қалады. Әйелдер
қоғамдық өмірге көп араласпайды.
Киім-кешектері
Ерлер жейде, шапан; әйелдер слан матадан тігілген көйлек,
шапан киді. 19 ғ-дың аяғы мен 20 ғ-дың басында белге дейін
келетін камзол да киген. Бас киім ерлерде – тақия, жүн қалпақ,
әйелдерде – орамал. Дәстүрлі аяқ киімі – тері етік, табаны
жұмсақ мәсі, сыртынан галош киеді.
Әйелдер мен қыздар бірінші баласы туғанша шаштарын
көрсетпей ұсақ етіп өріп қояды (кейде 40 жасқа дейін), егде
әйелдер екі бұрымнан өреді.
Тағамдары

Өзбектердің негізгі тағамы өсімдік, сүт және сүт
өнімдерінен жасалады. Сүйікті асы — палау.
Басты сусыны шай, көбіне көк шай.
ҚАЗАҚСТАНДА

Қазақстанда 500 мыңға тарта өзбектер тұрады (2011).
Олырдың көпшілігі Оңтүстік Қазақстан облысында
мекендейді. Қазақстанда 81 дана өзбек мектептері
жұмыс істейді. Өзбек тілінде газет-журналдар
шығарылады. Қазақстан халықтары ассамблеясының
құрамында өзбектердің ұлттық мәдени орталық жұмыс
істейді
КӨРШІ ӨЗБЕКТІҢ ДАЛАМАСЫ
Ө З Б Е КСТА Н Р Е С П У БЛ И К АС Ы
O ‘ Z B E K I S TO N R E S P U B L I K A S I

Өзбекстан
туы
Тәуелсіздік күні 31 тамыз 1991 жыл(КСРО-дан)

Ресми тілі өзбекше

Астанасы Ташкент

Ташкент, Самарқанд, Ферғана,
Ірі қалалары Андижан, Наманган, Бұқара,
Карши, Нүкүс, Қоқан, Маргилан.
ТАРИХЫ
Өзбекстан жерін адамдар ежелгі
тас ғасырынан (палеолит)
мекендей бастады. Олар аңшылық
және терімшілікпен айналысты.
Жаңа тас дәуірінде (неолит)
егіншілік пен бақташылық пайда
болды. Қола дәуірінің соңында
алғашқы мемлекеттік бірлестіктер
– Соғды, Хорезм тайпалық
одақтары құрыла бастады. Б.з.б. 5 –
4 ғасырларда ел аумағы
Ахемен әулеті билеген парсы
патшалығына бағынды.
ЭКОНОМИКАСЫ
1913 жылы бүкіл фабрика, зауыт өндірісі
жалпы өнімінің 85%-ы мақта тазалау мен
май айыру саласының үлесіне тиіп,
ауыр индустрияның өндірісі 2% шамасында
болған. Кеңес өкіметі жылдарында жаңа
өндіріс салалары құрылып, ауыр
индустрияның үлес салмағы артты.
1990 жылы ол бүкіл өнеркәсіп өндірісі
көлемінің 44,4%-ын құрады. Ташкент
авиациялық-өндірістік бірлестігінде “Ил-
76”, “Ил-114”, Ил-114 т.” ұшақтары
шығарылады.
1996 жылы Оңт. Кореялық “Daewoo”
фирмасымен бірлесіп өндірістік қуаты
жылына 200 мың жеңіл автомобильдік
шығаруға жететін зауыт іске қосылды.
МӘДЕНИЕТІ МЕН
ӨНЕРІ
ӨНЕРКӘСІП
Ел тәуелсіздігін алғаннан кейінгі кезенде, әсіресе отын-энергетика
саласын дамытуға көп көңіл бөлінді. Электр энергиясын өндіру Ангрендегі
коңыр көмір, Шыршыктағы СЭС тізбегіне және табиғи газға негізделген.
Қазіргі кезде 1991 жылмен салыстырғанда мұнай (газ конденсатымен
қоса) ендіру 3 есеге жуық, ал табиғи газ өндірісі 10 млрд м3-ге артты. Ел
Қазақстан мен Қырғызстанды да табиғи газбен қамтамасыз етеді.
Мүбәректе газ өндеу зауыты салынған, мұнда газбен қатар күкірт те
ендіріледі. Республикада газ өндеумен қатар, мұнай өндіру саласы да
қарқынды дамуда. Алтыарық және Ферғана мұнай өңдеу зауыттары
Ферғана аңғарынан өндірілетін мұнайға, ал салынып жатқан Бұхара
зауыты Көкдумалак кен орнының мұнай-газ конденсатына негізделеді.
ОРЫНДАҒАН: БАЙГАМЫСОВА БАХЫТ
2-КУРС

Ұқсас жұмыстар

Қазақ халқынын қалыптасуы және Қазақ хандығының құрылуы

Қорқыт ата ескерткіші

Тілдердің генеологиялық классификациясы

Қырғызстан Республикасына жалпы шолу

ТАС ДӘУІРІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН. МЕЗОЛИТ. НЕОЛИТ. ЭНЕОЛИТ

Талаптары Қола дәуірі Темір дәуірі Түрік кезеңі Моңғол кезеңі

Кәріс ұлты

Мемлекеттік тілі - қырғыз тілі

Ацтектер тайпасы

Татар халқының мәдениеті, тілі

Пәндер