Қотыр кенелері және оларға қарсы ветеринариялық санитариялық шаралар

Презентация қосу

Қазақ Ұлттық Аграрлық
университеті

Қотыр кенелері және оларға қарсы ветеринариялық
санитариялық шаралар

Усмангалиева Сымбат Сүттібайқызы
Аcarіformes тегіне жататын ұсақ кенелер қоздыратын инвазиялық
аурулар малдың төрт түлігінде түгел кездеседі. Бұл ауруларды ел арасында
қотыр деп атайды. Қотырды малдың түлігіне байланысты қышыма, көнтек,
қыршаңқы деп те атайды. Бірақ, ғылыми терминология бойынша қотыр
түрлерінің аты оның қоздырғышының латынша атына байланысты.
Қышыма қотырдың түрлері:

1. Псороптоз (қой, ірі қара, жылқы, қояндар
ауырады)
2. Саркоптоз (жылқы, шошқа, ешкі, қой, қоян, түйе,
бұғы, иттер, адам ауырады)
3. Хориоптоз (ірі қара, жылқы, ешкі, қой, қоян
ауырады)
4. Отодектоз (ет қоректілерде кездеседі)
5. Нотоедроз (ет қоректілерде, әсіресе мысықтарда)
6. Кнемидокоптоз (құстар ауырады)
7. Демодекоз (иттерде, ірі қара, адамдарда кездеседі)
Акарифорымды
Жіктелуі: кенелердің барлық
Табы: Arachnoidea түрлері тұрақты
Тегі: Acariformes тоғышарлар болып
Тек тармағы: 1. Sarcoptiformes саналады, өйткені
олардың барлық даму
Тұқымдасы: Psoroptes Sarcoptidae
Туыстары: 1. Psoroptes 1. Sarcoptes сатысы мал немесе
2. Chorioptes 2. Notoedres адам денесінде өтеді.
3. Otodectes 3. Knemidocoptes

Тек тармағы: 2.Trombidiformes
Тұқымдасы: Demodecidae
Туысы: Demodex

Тек тармағы: 3. Oribatei
1. Псороптоз (тері қотыры, көң
қотыр)
Псороптоз - Psoroptіdae тұқымдасына
жататын, тері бетін мекен-дейтін кенелер
қоздыратын қотыр ауруы. Бұл ауруға
шалдыққан малдың терісі қабынады,
қышынады, арықтайды, жүні түседі, ал
кейде өлім-жітімге ұшырайды.

Psoroptіdae тұқымдасындағы кенелер
Psoroptes, Chorіoptes және Оtodectes
деген 3 туыстыққа жатады. Psoroptes туыстығы қотыр
кенесі
Құрылысы:
Psoroptes туысына жататын кенелердің дене тұрқы 0,8 мм. Олардың тұмсығы
ұзын, теріні тесіп, малдың сөлін соруға икемделген. Төрт жұп аяқтары ұзын,
жақсы дамыған. Бірінші, екінші және төртінші жұп аяқтарында, ұзын және
бунақталған тірекшелерінің ұшында сорғыш жабысқақтары бар. Бірақ еркек
кенелерінің төртінші аяқтарында олар дамымаған. Жыныстық диморфизм жақсы
дамыған. Еркек кенелердің арт жағында екі бүртігі бар, олардың әр қайсысында
4 тал қылшық бар, сондай-ақ жыныс жабысқағы бар. Ұрғашы кенелердің арт
жағы дөңгеленіп біткен
Қоздырғыштардың өсіп-өнуі.

Ұрықтанған ұрғашы кенелер тері үстіне жұмыртқа салады. Әр
жұмыртқа үстінде желім тәрізді зат болғандықтан олар теріге жабысып
қалады. Ұрғашы кенелер күніне 1-2 ден, барлығы 60 шақты жұмыртқа
салады. Жұмыртқадан 3-6 күннен кейін балаң кене шығады. Кейінгілерден
3-4 күннен кейін нимфа, яғни протонимфа пайда болады. Протонимфа 3-7
күннен кейін түлеп, екінші нимфа немесе телеонимфаға айналады, ал
телеонимфаның имаго сатысына айналуына 2-3 күн керек.
Ұрғашы және еркек кенелердің өсіп-өнуіне әртүрлі мерзім керек.
Қолайлы жағдайда еркек кенелер 14-16 күнде, ал ұрғашылары 18-20 күнде
өсіп жетіледі. Ұрғашы кенелер салатын жұмыртқаның саны және олардан
шығатын ұрпақтың дамып жетілуі тері маңындағы ауаның
ылғалдылығына байланысты. Ыңғайлы жағдайларда бір жұп кенелер бір
жыл ішінде миллиондаған ұрпақ береді.
Псороптоз көбінесе энзоотия түрінде өтеді. Ауруға биязы және жартылай
биязы жүнді қой тұқымдары бейім. Ауру күз және қыс айларында етек алады.
Басқа шаруашылықтардан мал терісіне жабысып келген қотыр кенелері аз уақыт
ішінде өсіп-өніп мал фермасына, тіпті бүкіл бір шаруашылық малына тарап
кетуі мүмкін.
Алдын алу және күресу шаралары
Қотырды (қышыма) болдырмас үшін, қой малын жылына екі рет акарицид
дәрілерінің біреуімен жазғытұрым және күзде тоғыту қажет.
Қора-жайды қотыр кенелерінен тазарту үшін креолиннің 3-5 % ыстық эмульсиясын
қолданады. Ал қотырдан өлген мал терісін 12 % әк ерітіндісімен 6 сағаттай
зарарсыздандырады. Қора мен аула ішін зарарсыздандыру үшін 5 % сабынды-карбол
ыстық ерітіндісі, күкіртті карбол қоспасының 3 % ерітіндісі, 3 % лизолдың ыстық
ерітіндісі қолданылады.
Шет елдік дәрілерден қора-жайды зарарсызданыру үшін стомозан (1:210) ерітіндісі
де бүрку арқылы қолданылады. Ерітіндіні жұмсау мөлшері 30-50 мл м2, яғни әрбір
шаршы метрге 30-50 мл стомозан (1:200) ерітіндісі жұмсалады.
2. Саркоптоз (қышыма қотыр)

Саркоптоз - қотыр ауруларының яғни саркоптоидоздардың бір түрі. Терінің
жоғарғы эпидермис қабаты ішін мекендейтін, өте ұсақ Sarcoptes туысына жататын
кенелер қоздыратын, теріні қышытып дерматитке айналдыратын инвазиялық ауру.

Құрылысы:

Sarcoptes туысы Sarcoptіdae тұқымдасына жататын кенелер өте ұсақ. Пішіні
дөңгеленген, тұмсығы таға тәрізді, кеміруге бейім. Дене тұрқы 0,2-0,5 мм.
Аяқтары қысқа, табандарында қоңырау тәрізді жабысқақтары бар. Олар ұрғашы
кенелердің бірінші және екінші жұп аяқтарында, ал еркек кенелердің бірінші,
екінші және төртінші жұп аяқтарына орналасқан
Sarcoptes кенелерінің өсіп – өнуі:

Кененің ұрықтанған ұрғашылары терінің эпидермис, яғни жоғарғы қабатынан
ұзындығы 15 мм-дей жол жасап, олардың әр қайсысының ішіне 2-8 - ден
жұмыртқа салады. Бір ұрғашы кене небары 40-60 - тай жұмыртқа салады.
Жұмыртқадан 3-6 күннен соң балаң кене шығады да, 3 - 4 күннен кейін бірінші
нимфаға, ал тағы бір 3-7 күннен соң ол екінші нимфаға айналады. Соңғылар 2-3
күннен кейін ересек кенелерге, яғни имаго сатысына айналады. Терінің
эпидермис астындағы қабатының көтеріліп өсуіне байланысты екінші, яғни
телеонимфа тері үстіне шығып қалады. Мұнда еркек кенелермен шағылысқаннан
кейін терінің басқа жеріне көшеді де, ұрғашы кенеге айналғаннан кейін терінің
эпидермис қабатын тесіп, салынған жолға жұмыртқалай бастайды. Sarcoptes
кенелерінің толық өсіп, дамуына 15-19 тәулік кетеді.
Қышыма кененің тері қабатына
жұмыртқа салуы
3. Малдар демодекозы – бұл терінің ішкі
қабаттарында, сөл, май, лимфа бездерінде, майда қан
тамырларында өмір сүретін, Demodex туысына жататын
кенелер туғызатын арахноз ауруы. Дерматипен,
гиперкератозбен және өте қатты жүдеумен сипатталатын
ауру. Көптеген малдарда және адамдарда кездеседі,
малдың ішінде жиі шалдығатындар – ірі қара, шошқалар,
иттер.
Сырт құрылысы:
Ересек сатысы. Бұл кенелердің дене пішіні ерекше болып келеді. Олар
құрт тәріздес ұзынша болады. Тұрқы ұзындығы 0,2-0,5 мм., ал ені 0,06
мм-ге дейін.Түсі ақ сұр.Сырт қабығы көлденең жолақталған. Денесі бас
кеудесі (протосома) мен құрсаққа (опистосома) бөлінеді. Кененің артқы
жағы конус тәріздес және көлденең қатарымен орналасқан өте майда
ілімекшелері бар.
Тұмсығы жақсы жетілген, лира тәріздес, екі қылтанақ қармалағыштардан
құралған. Денесінің алдынғы үштен бірінде қысқа үш буынды төрт жұп
аяқтары бар. Олар жақсы жетілген тырнақшалармен аяқталады.
Еркегінде жыныс тесігі арқасында ашылады, ал ұрғашыларының жыныс
тесігі бауырында.
Жұмыртқасы – сопақ немесе ұршыққа ұқсас, өте майда.
Балаңдары – құр тәріздес, өте майда, аяқтың орнында үш жұп бауыр
төмпешіктері байқалады.
Протонимфа мен телеонимфа ересек сатыларға ұқсас.
Даму айналымы
D. Canis
Емі
Ірі қарада. Малдың денесіне бүрку әдісімен дәрі шашып, щеткамен
үйкелейді. Қолданатын дәрілер.
0,5%-дық дикрезил эмульсиясы
1%-дық судағы хлорофос ерітіндісі.
0,5%-дық корал эмульсиясы
Аталған дәрілерде 2-3 л. Мөлшерінде бір малға арасына 4-5 күн тастап
5-6 рет қолданады.
Кенелер өсіп-өнген жереріне, колониялардың үстіне «Акродекс»,
«Дерматозоль» аэрозолін шашады, 3-4 рет қатарынан арасына 4-5 күн
салып.
Ивомек – 0,2 г/кг мөлшерінде тері астына егеді.
Алдын – алу шаралары:

Барлық малды айына бір рет тексереді.
Ауру малды, иттерді бөліп тастап емдейді немесе малды сояды,
иттерді өлтіреді.
Ауру мал мен бірге тұрған, жайылған малды күмән туғызушы деп
санайды да, екі рет емдейді. Оны арасына 9-10 күн салып қайталайды.
Тамағын жақсартады.
Қораларды, саймандарды тазалап, иттер тұратын жерлерді 1%-дық
хлорофос немесе 1%-дық дикрезил ертіндісін шашады, 200 мл/м2
мөлшерінде.

Ұқсас жұмыстар

Парсы кенесі

Псороптоз кенелерінің дамуы

Індетке қарсы шараларды жоспарлау және карантин мен шектеу шараларын ұйымдастыру

Личинкалары судағы насекомдардың паразиттері

Жұқпалы ауру кезіндегі ветеринариялық шараларды ұйымдастыру және олардың экономикалық тиімділігі

ІНДЕТКЕ ҚАРСЫ ШАРАЛАРДЫ ЖОСПАРЛАУ

ВЕТЕРИНАРИЯ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ

Дератизацияның әдістері

Жануарлардың сифункулятоздары және оларға қарсы ветеринариялық- санитариялық шаралар

ҚҰСТЫҢ ЛАРИНГОТРАХЕИТІ

Пәндер